Temel İnsan Hakları Bağlamında Risk Temelli Yapay Zekâ

İÇİNDEKİLER

TEŞEKKÜR .............................................................................................. v

KISALTMALAR .................................................................................... vii

GİRİŞ ........................................................................................................ 1

BİRİNCİ BÖLÜM

YAPAY ZEKÂ İLE İLGİLİ KAVRAMLAR

1.1. Yapay Zekâ Kavramı ...................................................................... 3

1.1.1. Yapay Zekânın Tarihçesi ................................................................ 3

1.1.2. Yapay Zekânın Tanımı ................................................................... 8

1.2. Yapay Zekâ Türleri ...................................................................... 14

1.2.1. Zayıf (Dar) Yapay Zekâ ............................................................... 14

1.2.2. Genel Yapay Zekâ........................................................................ 15

1.2.3. Süper Yapay Zekâ ........................................................................ 15

1.3. Yapay Zekânın Bağlantılı Olduğu Diğer Kavramlar .................. 16

1.3.1. Makine Öğrenmesi ....................................................................... 16

1.3.2. Derin Öğrenme ............................................................................ 18

1.3.3. Yapay Sinir Ağları ....................................................................... 19

1.3.4. Algoritma .................................................................................... 20

1.3.5. Büyük Veri .................................................................................. 21

1.3.6. Doğal Dil İşleme .......................................................................... 24

1.3.7. Robotik ........................................................................................ 25

1.3.8. Nesnelerin İnterneti ...................................................................... 27

xii

İKİNCİ BÖLÜM

YAPAY ZEKÂNIN BAZI TEMEL İNSAN HAKLARI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ VE SEBEP OLABİLECEĞİ DİĞER RİSKLER

2.1. Yapay Zekânın Bazı Temel Hak Ve Özgürlükler Üzerindeki Etkisi........................................................................... 30

2.1.1. Yapay Zekânın Yaşam Hakkı Üzerindeki Etkileri ......................... 30

2.1.2. Yapay Zekânın Adil Yargılanma Hakkı’na Etkileri ....................... 35

2.1.3. Yapay Zekânın Özel ve Aile Yaşamına Saygı Hakkı Üzerindeki Etkileri ....................................................................... 36

2.1.4. Yapay Zekânın İfade Özgürlüğüne Etkileri ................................... 39

2.1.5. Yapay Zekânın Eşitlik İlkesi Ve Ayrımcılık Yasağına Etkileri......................................................................................... 40

2.1.6. Yapay Zekânın Din ve Vicdan Özgürlüğüne Etkileri ..................... 43

2.1.7. Yapay Zekânın Siyasal Haklar Üzerindeki Etkileri ....................... 43

2.2. Yapay Zekânın Sebep Olabileceği Diğer Riskler ......................... 45

2.2.1. Yapay Zekânın İşsizliği Artırması ve Otomasyon Riski ................ 45

2.2.2. Otonom Silahlar ve Riskleri ......................................................... 48

2.2.5. Yapay Zekâ Tabanlı Risk Değerlendirme Araçlarının Riskleri ve COMPAS Örneği ....................................................... 50

2.2.6. Yapay Zekâ Nedeniyle Finansal Araçlara Erişim Riski ................. 53

2.2.7. Black Box Problemi ..................................................................... 55

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ULUSLARARASI ALANDA RİSK TEMELLİ YAPAY ZEKÂ YAKLAŞIMLARI

3.1. Yapay Zekâ Hakkında Hazırlanan Bazı Uluslararası Raporlar ........................................................................................ 59

xiii

3.1.1. Stanford Raporu ........................................................................... 59

3.1.2. Montreal Deklarasyonu ................................................................ 61

3.1.3. Toronto Deklarasyonu .................................................................. 62

3.1.4. Türkiye Bilişim Derneği Kavramsal Raporu ................................. 64

3.2. Yasal Düzenlemelere Yönelik Hazırlanan Uluslararası Belgeler .......................................................................................... 66

3.2.1. Robotik Medeni Hukuk Kuralları ................................................. 67

3.2.2. AB Yapay Zekâ Bildirgesi ........................................................... 70

3.2.3. Yapay Zekânın Kullanımına Dair Avrupa Etik Şartı ..................... 71

3.2.4. Avrupa Konseyi’nin Yapay Zekâ Ve Kişisel Verilerin Korunması Rehber İlkeleri ........................................................... 73

3.2.5. Yapay Zekâ Üst Düzey Uzman Grubu’nun Güvenilir Yapay Zekâ İçin Etik İlkeler Rehberi ............................................ 74

3.2.6. OECD Yapay Zekâ Konseyi Önerileri .......................................... 78

3.2.7. Avrupa Komisyonu’nun Yapay Zekâ, Nesnelerin İnterneti ve Robot Teknolojisinin Güvenlik ve Sorumlulukla İlgili Sonuçları Hakkında Raporu .......................................................... 79

3.2.8. Yapay Zekâya İlişkin Beyaz Kitap................................................ 80

3.2.9. CAHAI’nin Fizibilite Çalışması ................................................... 83

3.2.10. CBDDO Ulusal Yapay Zekâ Strateji Belgesi ................................ 85

3.2.11. Kişisel Verileri Koruma Kurumu’nun Yapay Zekâ Alanında Kişisel Verilerin Korunmasına Dair Tavsiyeleri ............. 88

3.2.12. UNESCO’nun Yapay Zekâ Etiği Üzerine Önerileri ....................... 92

3.2.13. CAI’nin Yapay Zekâ, İnsan Hakları, Demokrasi ve Hukukun Üstünlüğüne İlişkin Taslak Metni .................................. 94

3.2.14. Avrupa Birliği Yapay Zekâ Tüzük Teklifi .................................... 99

i. Kabul Edilemez Risk............................................................... 103

ii. üksek Risk ............................................................................. 104

xiv

iii. Düşük Risk ........................................................................... 108

3.2.14.1. Cezalar ...................................................................... 109

3.2.14.2. Eleştiriler ................................................................... 110

3.2.14.3. Güncel Gelişmeler ..................................................... 112

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

NORMATİF DÜZENLEME İHTİYACI

4.1. Türkiye’nin Yapay Zekâ Alanında Yaptığı Çalışmaların Değerlendirilmesi ........................................................................ 115

4.2. Yapay Zekâya İlişkin Düzenleme Eksikliği ................................ 118

4.2.1. Otonom Araçlara İlişkin Düzenleme Analizi ............................... 123

4.2.2. Yapay Zekânın Hukuki Sorumluluğu .......................................... 127

4.2.3. Yapay Zekânın Cezai Sorumluluğu ............................................ 133

4.3. Normatif Düzenlemelerde Göz Önünde Bulundurulması Gereken Temel İlkeler ................................................................ 137

4.3.1. Etik İlkeler ................................................................................. 137

4.3.2. Şeffaflığın Sağlanması ............................................................... 138

4.3.3. Güvenlik ve Gizlilik ................................................................... 140

4.3.4. Takip ve İzleme Sistemi ............................................................. 142

4.3.5. Sorumluluk Sigortası .................................................................. 143

4.3.6. Hesap Verilebilirlik .................................................................... 143

4.3.7. Ayrımcılık Yapmama ................................................................. 144

4.3.8. Toplumsal ve Çevresel Fayda ..................................................... 146

4.3.9. Tescil ve Lisans ......................................................................... 146

4.4. Değerlendirme ............................................................................. 146

SONUÇ.................................................................................................. 149

KAYNAKÇA ........................................................................................ 153