İnsan Hakları Hukukuna Giriş

ÖNSÖZ........................................................................................................................... 7

İÇİNDEKİLER .................................................................................................................. 9

BAŞLANGIÇ...................................................................................................................17

BİRİNCİ KISIM

İNSAN HAKLARI HUKUKUNUN GENEL TEORİSİ

BİRİNCİ BÖLÜM

İNSAN HAKLARI İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR

I. Hak Kavramı.............................................................................................................. 23

II. Özgürlük Kavramı ..................................................................................................... 25

III. Temel Hak ve Özgürlükler......................................................................................... 27

IV. Kamu Özgürlükleri .................................................................................................... 29

V. Ödev Kavramı ........................................................................................................... 30

VI. İnsan Hakları............................................................................................................. 32

VII. İnsan Onuru .............................................................................................................. 35

İKİNCİ BÖLÜM

İNSAN HAKLARININ TARİHSEL VE DÜŞÜNSEL GELİŞİMİ

I. Genel Açıklamalar..................................................................................................... 41

II. Eski Çağda İnsan Hakları ........................................................................................... 41

A. Eski Yunan Uygarlığı............................................................................................ 41

B. Roma Uygarlığı.................................................................................................... 44

II. Orta Çağda İnsan Hakları .......................................................................................... 46

A. Hristiyanlığın Doğuşu ve Yayılışı ......................................................................... 46

B. Feodalizm ........................................................................................................... 48

C. Düşünsel Gelişmeler ........................................................................................... 49

III. Yeni Çağda İnsan Hakları .......................................................................................... 50

A. Siyasal ve Toplumsal Gelişmeler......................................................................... 50

B. Düşünsel Gelişmeler ........................................................................................... 53

1. Doğal Hukuk Öğretisi .................................................................................... 53

2. John Locke’un Görüşleri ............................................................................... 55

3. Bireycilik Öğretisi .......................................................................................... 57

10 İçindekiler

IV. Yakın Çağda İnsan Hakları......................................................................................... 60

A. Genel Açıklamalar............................................................................................... 60

B. Anayasacılık Akımı .............................................................................................. 61

C. Sosyal Haklar Öğretisi ......................................................................................... 63

D. İnsan Haklarının Uluslararası Nitelik Kazanması ................................................. 69

V. İnsan Haklarının Farklı Ülkelerdeki Gelişim Seyri...................................................... 71

A. İngiltere’de İnsan Haklarının Gelişimi ................................................................. 71

1. Magna Carta Libertatum (1215) ................................................................... 71

2. Haklar Dilekçesi (Petition of Rights) (1628) .................................................. 73

3. Kişi Güvenliği Yasası (Habeas Corpus Act) (1679) ......................................... 74

4. Haklar Bildirisi (Bill of Rights) (1689)............................................................. 75

5. Veraset Yasası (Act of Settlement) (1701) .................................................... 76

B. Kuzey Amerika’da İnsan Haklarının Gelişimi....................................................... 77

1. Virginia Haklar Bildirgesi (1776).................................................................... 77

2. Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi (1776) ......................................................... 78

3. 1787 Amerikan Anayasası............................................................................. 79

C. Fransa’da İnsan Haklarının Gelişimi.................................................................... 80

1. Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi (1789) ......................................... 81

2. 1848 Fransa Anayasası.................................................................................. 83

D. Türkiye’de İnsan Haklarının Gelişimi................................................................... 85

1. Osmanlı İmparatorluğu Dönemi ................................................................... 85

a. Sened-i İttifak.......................................................................................... 85

b. Tanzimat Fermanı ................................................................................... 86

c. Islahat Fermanı ....................................................................................... 87

d. Kanun-i Esasi ........................................................................................... 88

2. Cumhuriyet Dönemi...................................................................................... 89

a. 1924 Anayasası ....................................................................................... 89

b. 1961 Anayasası ....................................................................................... 92

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

İNSAN HAKLARININ SINIFLANDIRILMASI

I. Genel Açıklamalar..................................................................................................... 97

II. Jellinek’in Tasnifi....................................................................................................... 98

A. Negatif Statü Hakları........................................................................................... 98

B. Pozitif Statü Hakları ............................................................................................ 99

C. Aktif Statü Hakları............................................................................................. 100

III. Tarihsel Gelişime Göre Hakların Tasnifi.................................................................. 100

A. Birinci Kuşak Haklar .......................................................................................... 102

İçindekiler 11

B. İkinci Kuşak Haklar............................................................................................ 102

C. Üçüncü Kuşak Haklar ........................................................................................ 104

D. Dördüncü Kuşak Haklar .................................................................................... 108

IV. Konularına Göre Hakların Tasnifi............................................................................ 110

V. Bağlayıcılıklarına Göre Hakların Tasnifi................................................................... 112

VI. Öznelerine Göre Hakların Tasnifi............................................................................ 114

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

İNSAN HAKLARININ ÖZELLİKLERİ

I. Genel Açıklamalar................................................................................................... 117

II. Evrensellik .............................................................................................................. 117

A. Genel Olarak..................................................................................................... 117

B. Kültürel Rölativizm ........................................................................................... 120

III. Doğuştan Kazanılma ............................................................................................... 123

IV. Mutlaklık................................................................................................................. 124

V. Vazgeçilmezlik ........................................................................................................ 125

VI. Bireysellik ............................................................................................................... 127

VII. Temel Nitelikte Olma.............................................................................................. 128

VIII. Devlete Karşı İleri Sürülme ..................................................................................... 129

IX. Bütünsellik .............................................................................................................. 130

X. Dokunulmazlık ........................................................................................................ 132

BEŞİNCİ BÖLÜM

İNSAN HAKLARININ DÜZENLENMESİ

I. İnsan Haklarının Pozitif Hukuk Tarafından Tanınması ............................................ 133

II. İnsan Haklarının Düzenlenme Sistemleri ................................................................ 136

A. Serbestlik Sistemi.............................................................................................. 137

B. İzin Sistemi........................................................................................................ 139

C. Bildirim Sistemi................................................................................................. 142

III. İnsan Haklarının Özneleri ve Yükümlüleri............................................................... 144

A. Hak ve Özgürlüklerin Özneleri .......................................................................... 144

1. Genel Açıklamalar....................................................................................... 144

2. Gerçek Kişiler .............................................................................................. 146

3. Tüzel Kişiler................................................................................................. 148

B. Hak ve Özgürlüklerin Yükümlüleri .................................................................... 149

1. Genel Olarak ............................................................................................... 149

2. Devlet ......................................................................................................... 150

3. Özel Kişiler .................................................................................................. 152

4. Dikey ve Yatay Etki...................................................................................... 153

12 İçindekiler

ALTINCI BÖLÜM

İNSAN HAKLARININ SINIRLANDIRILMASI

I. Genel Açıklamalar................................................................................................... 155

II. Sınırlama ve Benzer Kavramlar............................................................................... 156

III. Özgürlük Karinesi.................................................................................................... 158

IV. Olağan Dönemlerde Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılması................................... 160

A. Kanunilik İlkesi .................................................................................................. 160

B. Nedene Bağlılık İlkesi........................................................................................ 162

C. Anayasaya Aykırı Olamama İlkesi ..................................................................... 165

D. Ölçülülük İlkesi.................................................................................................. 166

E. Öze Dokunma Yasağı ........................................................................................ 169

F. Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygunluk İlkesi ............................ 170

V. Olağanüstü Dönemlerde Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılması............................ 171

A. Genel Olarak ..................................................................................................... 171

B. Sınırlandırma İlkeleri......................................................................................... 174

YEDİNCİ BÖLÜM

İNSAN HAKLARINA İLİŞKİN DİĞER MEVZULAR

I. Hak ve Özgürlüklerin Çatışması .............................................................................. 179

A. Genel Olarak ..................................................................................................... 179

B. Çatışmaların Çözümüne İlişkin İlkeler............................................................... 180

II. Hak ve Özgürlüklerin Kötüye Kullanılamaması ....................................................... 185

III. İnsan Hakları Normlarının Yorumu ......................................................................... 190

A. Genel Olarak ..................................................................................................... 190

B. Yorum Yöntemleri............................................................................................. 190

C. Yoruma İlişkin Kural ve İlkeler........................................................................... 192

IV. İslam ve İnsan Hakları ............................................................................................. 195

A. Genel Saptamalar ............................................................................................. 195

B. İslam’daki Hak ve Özgürlük Anlayışı.................................................................. 198

C. İslam Hukuku ve Modern İnsan Hakları Öğretisi Arasındaki Uyumsuzluk ........ 205

V. İnsan Hakları ve Uluslararası Politika...................................................................... 210

İKİNCİ KISIM

ULUSAL İNSAN HAKLARI HUKUKU

BİRİNCİ BÖLÜM

1982 ANAYASASI’NIN HAK VE ÖZGÜRLÜKLERE YAKLAŞIMI

I. Genel Açıklamalar................................................................................................... 217

II. Hak ve Özgürlüklerin Tasnifi ................................................................................... 221

İçindekiler 13

III. Temel Hak ve Özgürlüklerin Özneleri ve Yükümlüleri............................................. 223

A. Özneler ............................................................................................................. 223

B. Yükümlüler ....................................................................................................... 226

IV. Temel Hak ve Özgürlüklerin Kötüye Kullanılamaması ............................................ 229

İKİNCİ BÖLÜM

TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANDIRILMASI

I. Genel Açıklamalar................................................................................................... 231

II. Olağan Dönemlerde Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılması........................ 232

A. Genel Olarak..................................................................................................... 232

B. Kanunilik İlkesi .................................................................................................. 234

C. Nedene Bağlılık İlkesi........................................................................................ 235

D. Anayasanın Sözüne ve Ruhuna Uygun Olma İlkesi ........................................... 237

E. Ölçülülük İlkesi.................................................................................................. 239

F. Öze Dokunma Yasağı ........................................................................................ 241

G. Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygunluk İlkesi ............................ 242

H. Laik Cumhuriyetin Gereklerine Aykırı Olmama İlkesi ....................................... 244

III. Olağanüstü Dönemlerde Temel Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılması................. 245

A. Genel Olarak..................................................................................................... 245

B. Sınırlandırma İlkeleri......................................................................................... 247

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN KORUNMASI

I. Yargısal Koruma...................................................................................................... 254

A. Anayasa Yargısı ................................................................................................. 254

1. Bireysel Başvuru ......................................................................................... 255

a. Genel Olarak ......................................................................................... 255

b. Bireysel Başvurunun Konusu ................................................................ 257

c. Bireysel Başvuruda Bulunabilecek Kişiler.............................................. 259

d. Bireysel Başvuru Hakkının Kapsamı ...................................................... 263

e. Bireysel Başvuru Usulü ve Kabul Edilebilirlik Şartları ............................ 266

f. Bireysel Başvurunun Esastan İncelenmesi ............................................ 269

f. Bireysel Başvuru Sonunda Verilen Kararlar .......................................... 271

2. Soyut Norm Denetimi ................................................................................. 273

3. Somut Norm Denetimi................................................................................ 275

B. İdari Yargı.......................................................................................................... 276

C. Adli Yargı........................................................................................................... 277

II. İdari Koruma........................................................................................................... 278

14 İçindekiler

III. Siyasi Başvuru ......................................................................................................... 280

IV. Bağımsız Kurumlar Aracılığıyla Koruma .................................................................. 282

A. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu............................................................ 282

B. Kamu Denetçiliği Kurumu ................................................................................. 284

ÜÇÜNCÜ KISIM

AVRUPA İNSAN HAKLARI HUKUKU

BİRİNCİ BÖLÜM

AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ

I. Ön Açıklamalar ....................................................................................................... 289

II. Avrupa Konseyi ve İnsan Hakları............................................................................. 292

III. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Özellikleri ..................................................... 295

IV. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Kapsamı........................................................ 300

V. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Uygulama Alanı ............................................ 305

A. Kişi Bakımından................................................................................................. 305

B. Yer Bakımından................................................................................................. 306

C. Zaman Bakımından ........................................................................................... 308

VI. Uygulama İlkeleri.................................................................................................... 310

A. Taraf Devletlerin Yükümlülüğü ......................................................................... 310

B. Ayrımcılık Yasağı ............................................................................................... 312

C. Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılması .............................................................. 313

D. Hakları Kötüye Kullanma Yasağı........................................................................ 315

VII. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Türkiye........................................................... 317

İKİNCİ BÖLÜM

AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ

I. Genel Açıklamalar................................................................................................... 321

II. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Kurumsal Yapısı........................................... 323

III. Hâkimlerle İlgili Düzenlemeler................................................................................ 326

IV. AİHM’nin Sözleşmenin Yorumlanmasında Dikkate Aldığı İlkeler............................ 329

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ’NE BAŞVURU

I. Genel Açıklamalar................................................................................................... 333

II. Devlet Başvurusu.................................................................................................... 333

III. Bireysel Başvuru ..................................................................................................... 335

A. Başvuru Hakkı ................................................................................................... 335

İçindekiler 15

1. Başvuruda Bulunabilecek Kişiler ................................................................. 335

2. Mağdur Olma Koşulu .................................................................................. 337

3. Aleyhine Başvuruda Bulunulabilecekler ..................................................... 340

B. Kabul Edilebilirlik Koşulları................................................................................ 341

1. İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi................................................................... 342

2. Başvurunun Altı Aylık Süre İçinde Yapılması............................................... 343

3. Başvurunun Anonim Olmaması .................................................................. 344

4. Daha Önce AİHM’ye veya Başka Bir Uluslararası Merciye Başvurulmamış

Olması......................................................................................................... 345

5. Başvurunun Hakkın Kötüye Kullanımı Niteliği Taşımaması......................... 346

6. Başvurunun Sözleşme hükümleriyle Bağdaşmazlık İçinde Olmaması......... 346

7. Başvurunun Açıkça Temelden Yoksun Olmaması ....................................... 347

8. Başvurucunun Önemli Bir Zarara Uğraması................................................ 348

C. Bireysel Başvurunun Yapılış Usulü .................................................................... 349

D. Bireysel Başvuruların İncelenme Usulü ............................................................ 350

1. Kabul Edilebilirlik İncelemesi ...................................................................... 350

2. Başvurunun Esas Bakımından İncelenmesi................................................. 350

E. AİHM Kararlarına Karşı Başvuru Yolları............................................................. 353

F. AİHM Kararlarının Yerine Getirilmesi ............................................................... 354

KAYNAKÇA .................................................................................................................359