Uluslararası Hukukta Siber Savaş

ÖNSÖZ

Bilgi çağına geçiş sürecine tam olarak tanıklık eden bir kuşağın mensubu

olarak, hukuk eğitimime başladığım 1995 yılından itibaren teknolojik

gelişimin toplumsal etkilerini en derin şekilde yaşama ve gözlemleme imkânı

bulmuştum. Sanal dünya ile tanışmadan önceki gerçeklik temelinde sağlanan

hukuk eğitimi anlayışının tam da değişmekte olduğu yıllarda, bilgiye ve

yabancı dilde yeni kaynaklara erişimin kolaylaşması araştırmacılar için yeni

fırsatlar sunmuştur. Hukuk uygulamacısı olduğum süreçte öncelikle ceza

hâkimi olarak daktilo yerine bilgisayar teknolojisine geçiş ile duruşmalarda

söylenileni duymanın kolaylaşması yanında içtihatlar, bilimsel makaleler,

ulus üstü mahkeme kararları, hukuka ilişkin edebiyat eserleri gibi her türlü

bilgi kaynağına erişim vasıtasıyla teknolojinin sebep olduğu değişim

uygulamada da kendini göstermiştir.

Bir uygulamacı olarak hukuk dogmatiğinin değişime ve gelişime olan

olumsuz etkisini fark etmem nedeniyle uygulamadaki eksikliklerin hukuk

felsefesi, dil felsefesi ve yöntembilim sayesinde aşılabileceğine olan inancım

beni akademik araştırmalara yönlendirmiştir. Bu bağlamda yüksek lisans

çalışmamın konusu Türk hukukunda ve mukayeseli hukukta bilişim suçlarına

ilişkin olmuştur. Ulusal hukuk üzerinde yaptığım çalışmalar sırasında ceza

hukukunda ana ilkelerden olan kanunilik ilkesi sebebiyle sıklıkla mevzuat

değişikliği yapılmak zorunda kalındığı ve yorum konusunda esaslı

çıkmazların yaşandığını görmüştüm. Teknolojinin ulusal hukuklar üzerinde

çok hızlı ve önemli derecede etki yaratması nedeniyle mukayeseli hukukun

ötesinde uluslar arası hukuk alanında daha ileri düzeyde araştırma yapmayı

gerekli gördüm. Bu nedenle çalışmamın uluslararası hukukun neredeyse

tamamen yeniden yorumlanması ile sonuçlanan siber savaş konusuna ilişkin

gerçekleşmiştir. Bu çalışma, yeni gelişmeler ışığında doktora tez çalışmamın

yeniden ele alınarak gözden geçirilmiş güncel bir şeklidir. Çalışmada el

verdiğince yabancı kelimelerden kaçınılmış ise de uluslararası hukuka ait ya

da teknik veya teknolojik terimlerin kullanılmaması halinde çalışmanın asıl

amacını oluşturan “doğru ve geniş anlama” faaliyetinin karşılanamaması

nedeniyle zorunlu olarak yabancı dilde terimler kullanılmış ve bundan sonraki

çalışmalarda konuya ilişkin yeni terimlerin araştırmacılarca Türkçemize

kazandırılması umut edilmiştir.

Uluslararası hukukun ana konusunu oluşturan devletler arası ilişkileri

düzenleyen hukuk kurallarının ulusal hukuklardan daha yavaş kodifiye

edilmesi nedeniyle yazılı metinlerin yorumu yanında yapılageliş kurallarının

dahi yeniden anlamlandırılması süreci üzerinde değişime uygun yeni bir bakış

açısı getirilmesi bir zorunluluk olarak kendini göstermiştir. Buna paralel

olarak eldeki çalışma disiplinler arası bir bakış açısıyla hazırlanmış ve bu

çalışmanın özgün ve öncül olması hedeflenmiştir. BM sonrası dönemde savaş

teriminin kullanılmasından kaçınılmış olması sebebi dikkate alınmakla

birlikte, çalışmanın adı belirlenirken tarihsel süreçte dilde yerleşmiş “siber

savaş” kavramı tercih edilmiştir. Çalışma dört bölümden oluşmakta olup,

çalışmanın yeni gelişen bir alana ilişkin olması nedeniyle ilk bölümde temel

kavramlar ve bu alana ilişkin örgütsel çalışmalar incelenmiştir. İkinci

bölümde uluslararası hukukta en önemli unsurlardan biri olan egemenlik ilkesi

ve uluslararası hukukta devletin sorumluluğu konusu ele alınmıştır. Üçüncü

ve dördüncü bölümlerde ise uluslar arası hukukta kuvvet kullanımına

başvuruya ilişkin kuralları düzenleyen jus ad bellum ve silahlı çatışma

kuralarını düzenleyen jus in bello alt dalları incelenmiştir. Bu suretle

uluslararası hukukun çok önemli bir bölümünün siber operasyonlar yönünden

yeniden değerlendirilmesi sağlanarak mevcut kurallar yanında bu kuralların

uygulanması konusunda devlet görevlilerine ve diğer uygulamacılara rehber

olması için hazırlanan el kitapları irdelenmiştir.

Bu noktada öncelikle ifade etmem gerekir ki: Bu çalışma ile hukukun

gelişmesine bir nebze de olsa katkıda bulunabilmemde fırsat eşitliği sağlayan;

aklı, aydınlanma felsefesini, bilimsel değerleri ve erdemi önceleyen

Cumhuriyetimizin kurucusu Mustafa Kemal ATATÜRK ve Türkiye

Cumhuriyeti’nin tüm kurucu kadrosuna saygı ve minnetlerimi sunarım.

Yeni bir alanda çalışma yapılmasının zorluğu ve uluslararası hukuk ders

kitaplarında bir paragraf ile sınırlı olan uluslararası siber savaş hukuku

konusuna dair çalışma yapmanın ayrıca bir cesaret gerektirmesi nedeniyle bu

süreçte kıymetli bilgi ve birikimlerini paylaşan ve desteğini esirgemeyen

saygıdeğer danışman hocam Prof. Dr. Gökhan GÜNEYSU’ya en içten

teşekkürlerimi sunarım.

Ayrıca görevli olduğum istinaf mahkemesindeki iş yoğunluğuma rağmen

bu çalışmaya zaman ayırabilmemde büyük desteği olan benden önceki İstinaf

Mahkemesi Daire Başkanı Sayın Hâkim Aytekin YAKAR’a, yoğun mesaiden

arta kalan zamanımın büyük bölümünü de bu çalışmaya ayırmak zorunda

kalmam nedeniyle fedakârlıkta bulunan biricik kızlarıma ve hayatımın her

aşamasında emeği bulunan anne ve babama sonsuz teşekkürlerimi sunarım.

Son olarak bu kitabın basımını üstlenen Yetkin Basım Yayım ve Dağıtım

A.Ş.’nin yöneticisi Muharrem BAŞER’e ve kitabı titizlikle yayına hazırlayan

Yetkin Basımevi’nin çalışanlarına teşekkür ederim.

Dr. Hayati PALLI

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ.................................................................................................5

KISALTMALAR...............................................................................15

GİRİŞ .................................................................................................17

1. BÖLÜM:

TEMEL KAVRAMLAR, ULUSLARARASI ALANDA YAPILAN

ÇALIŞMALAR VE ULUSLARARASI HUKUKUN SİBER

SAVAŞA İLİŞKİN ÖZEL ALANLARI

1.1. SİBER UZAY...............................................................................27

1.2. SİBER SALDIRI VE DİĞER SİBER FAALİYETLER ..............40

1.2.1. SİBER SALDIRI................................................................44

1.2.2. SİBER PROTESTO VE HACKTİVİZM...........................52

1.2.3. SİBER CASUSLUK ..........................................................54

1.2.4. SİBER SABOTAJ..............................................................61

1.2.5. SİBER SAVAŞ ...................................................................62

1.3. SİBER SALDIRI YÖNTEM VE ARAÇLARI.............................68

1.3.1. KÖTÜCÜL YAZILIM (MALWARE)................................69

1.3.2. HİZMET DIŞI BIRAKMA (DENIAL OF SERVİCE

[DoS)]) ve DAĞINIK HİZMET BLOKAJI

(DISTRIBUTED DENIAL OF SERVICE [DDoS]

ATTACKS).........................................................................72

1.4.BAŞLICA SİBER SALDIRI OLAYLARI...................................74

1.4.1. SLAMMER SOLUCANI...................................................74

1.4.2. ESTONYA SİBER SALDIRISI.........................................74

1.4.3. GÜRCİSTAN SİBER SALDIRISI ....................................76

1.4.4. STUXNET SALDIRISI .....................................................77

Uluslararası Hukukta Siber Savaş

10

1.4.5. ARAMCO SALDIRISI......................................................79

1.5. ULUSLARARASI ALANDA YAPILAN ÇALIŞMALAR .........79

1.5.1. KUZEY ATLANTİK ANTLAŞMASI ÖRGÜTÜ

(NATO) TARAFINDAN YAPILAN ÇALIŞMALAR.......80

1.5.2. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER (BM) TARAFINDAN

YAPILAN ÇALIŞMALAR................................................83

1.5.3. AVRUPA KONSEYİ TARAFINDAN YAPILAN

ÇALIŞMALAR..................................................................85

1.5.4. AMERİKA DEVLETLERİ ÖRGÜTÜ

TARAFINDAN YAPILAN ÇALIŞMALAR.....................86

1.5.5. ŞANGAY İŞBİRLİĞİ ÖRGÜTÜ TARAFINDAN

YAPILAN ÇALIŞMALAR................................................87

1.6. SİBER SALDIRIYI DOLAYLI ŞEKİLDE DÜZENLEYEN

ULUSLARARASI HUKUK ALANLARI...................................88

1.6.1. ULUSLARARASI TELEKOMÜNİKASYON

HUKUKU ..........................................................................89

1.6.2. ULUSLARARASI SİVİL HAVACILIK HUKUKU..........90

1.6.3. ULUSLARARASI UZAY HUKUKU ...............................92

1.6.4. ULUSLARARASI DENİZ HUKUKU..............................94

2. BÖLÜM:

SİBER UZAYDA DEVLETİN YETKİ VE

SORUMLULUĞU

2.1. SİBER UZAY VE EGEMENLİK.................................................97

2.2. SİBER UZAY VE DEVLETİN YETKİ ALANI........................105

2.2.1. ÜLKESEL YETKİ ...........................................................109

2.2.2. ÜLKE DIŞI DÜZENLEME YETKİSİ ............................111

2.2.3. ÜLKE DIŞI UYGULAMA YETKİSİ..............................114

2.3. SİBER UZAY VE ULUSLARARASI SORUMLULUK...........115

2.3.1. Uluslararası Sorumluluğun Doğması Koşulları ...............117

İçindekiler

11

2.3.2. Siber Faaliyetlerden Kaynaklı Uluslararası

Sorumluluk.......................................................................125

2.3.3. Devletin Gereken Özeni Gösterme Yükümlülüğü ...........139

2.4. HUKUKA UYGUNLUK SEBEPLERİ .....................................147

2.4.1. Genel Olarak ....................................................................147

2.4.2. Bazı Hukuka Uygunluk Sebepleri....................................148

2.4.3. Zaruret Hali ......................................................................149

3. BÖLÜM:

KUVVET KULLANMA YASAĞI VE

JUS AD BELLUM PARADİGMASINDA SİBER SAVAŞ

3.1. ULUSLARARASI HUKUKTA KUVVET KULLANIMI ........154

3.1.1. Uluslararası Hukukta Self-Help Rejimi............................155

3.1.2. Uluslararası Hukukta Yaptırım Sorunu ve Eleştirel

Görüşler............................................................................158

3.1.3. Kuvvet Kullanma ve Tehdit Etme Yasağı ........................164

3.2. SİLAHLI SALDIRI....................................................................180

3.2.1. Saldırı Eşiği......................................................................180

3.2.2. Silahlı Saldırı Oluşturan Eylemler ...................................192

3.2.3. Silahlı Saldırı Niteliğindeki Siber Saldırılar ....................196

3.2.4. Kritik Altyapı Unsurları ...................................................204

3.3. SİBER SAVAŞ VE MEŞRU MÜDAFAA..................................209

3.3.1. Genel Olarak ....................................................................209

3.3.2. Meşru Müdafaa Hakkının Koşulları.................................214

3.3.3. Ön alıcı / Önleyici Meşru Müdafaa..................................219

3.3.4. Meşru Müdafaanın Diğer Zorlama Yollarından Farkı......224

3.3.5. Siber Savaşta Meşru Müdafaa Hakkı...............................225

3.4. KARŞI ÖNLEMLER .................................................................233

3.4.1. Genel Olarak ....................................................................233

Uluslararası Hukukta Siber Savaş

12

3.4.2. Siber Savaşta Karşı Önlemler ..........................................237

4. BÖLÜM:

SİBER SİLAHLI ÇATIŞMALAR HUKUKU

(JUS IN BELLO PARADİGMASINDA SİBER SAVAŞ)

4.1. SİLAHLI ÇATIŞMALAR HUKUKUNUN TARİHSEL

GELİŞİMİ VE KAPSAMI .........................................................243

4.1.1. Silahlı Çatışmalar Hukukunun Tarihsel Gelişimi.............244

4.1.2. Silahlı Çatışmalar Hukukunun Kapsamı..........................245

4.1.3. Silahlı Çatışmalar Hukukunun Siber Savaşa

Uygulanabilirlik Sorunu...................................................249

4.1.4. Silahlı Çatışmalar Hukukunun Siber Savaşa

Uygulanmasında Karşılaşılan Zorluklar ..........................258

4.1.5. Uluslararası ve Uluslararası Olmayan Silahlı

Çatışmalar ve Siber Savaş................................................261

4.2. SİLAHLI ÇATIŞMALAR HUKUKUNA HÂKİM OLAN

TEMEL İLKELER VE SİBER SAVAŞ......................................268

4.2.1. Ayrım Gözetme İlkesi ......................................................268

4.2.2. İnsancıllık ve Askeri Gereklilik İlkesi..............................275

4.2.3. Orantılılık İlkesi................................................................278

4.2.4. Sivillere ve Sivil Hedeflere Saldırma Yasağı ...................284

4.2.5. Kişi veya Hedefin Statüsünde Şüphe ...............................290

4.2.6. Savaş Hilesi ve Hainlik ....................................................291

4.3. SİLAHLI ÇATIŞMALAR HUKUKUNDA MEŞRU

AKTÖRLER VE HEDEFLER İLE KORUNAN KİŞİ VE

NESNELER................................................................................294

4.3.1. Saldırıyı Gerçekleştirebilecek ve Saldırının Yasal

Hedefi Olan Kişiler ve Nesneler ......................................294

4.3.2. Korunan Kişiler ve Nesneler............................................300

İçindekiler

13

4.3.3. Tehlikeli Kuvvet İçeren Tesisler, Sivil Nüfus için

Hayati Nesneler, Kültür ve Tabiat Varlıklarının

Korunması........................................................................301

4.3.4. Siber Operasyonların İcrası Sırasında Alınması

Gerekli Önlemler..............................................................303

4.4. SİBER SAVAŞTA AMİRİN SORUMLULUĞU........................305

4.5. SİBER SAVAŞTA TARAFSIZLIK.............................................310

SONUÇ.............................................................................................323

KAYNAKÇA....................................................................................333

KİTAPLAR.................................................................................333

MAKALELER ...........................................................................336

TEZLER .....................................................................................344

İNTERNET KAYNAKLARI .....................................................345

GAZETE HABERLERİ.............................................................352

RAPOR VE BELGELER...........................................................354

KAYNAKÇA

KİTAPLAR

Acer, Yücel ve Kaya, İbrahim. (2014). Uluslararası Hukuk. Ankara: Seçkin.

Akgül, Fatih, (Ed.: Yıldız, Gültekin ve Ateş, Barış). (2022). Hibrit Tehditleri

Anlamak. Ankara: Milli Savunma Üniversitesi Yayınları.

Aksar, Yusuf. (2021). Teoride ve Uygulamada Uluslararası Hukuk I. Ankara:

Seçkin.

Aksar, Yusuf. (2021). Teoride ve Uygulamada Uluslararası Hukuk II.

Ankara: Seçkin.

Alder, Murray Colin. (2013). The Inherent Right of Self-Defence in

International Law. New York / London: Springer.

Amoroso, Edward G. (2011). Cyber Attacks Protecting National

Insfrustructure. Burlington: Elsevier.

Arend, Antony Clark ve Beck, Robert J. (1993). International Law and the use

of Force. London and New York: Routledge.

Aust, Stefan ve Ammann, Thomas. (2018). Dijital Diktatörlük Kitlesel

Gözetim Verilerin Kötüye Kullanımı Siber Savaş (Çev. Erdinç Yücel,

Hasan Yılmaz). Ankara: Hece Yayınları.

Arnheim, Rudolf. (2015). Görsel Düşünme (Çev. Rahmi Öğdül). İstanbul:

Metis Yayıncılık.

Bernstein, Richard J. (2009). Objektivizmin ve Rölativizmin Ötesi Bilimi

Hermenoytik ve Praxis (Çev. Feridun Yılmaz). İstanbul: Paradigma.

Betz, David J. ve Stevens, Tim. (2011). Cyberspace and the State. London

New York: Routledge.

Bozkurt, Enver. (2003). İnsan Haklarının Korunmasında Uluslararası

Hukukun Rolü. Ankara: Nobel Basımevi.

Uluslararası Hukukta Siber Savaş

334

Bozkurt, Enver ve Erdal, Selcen ve Poyraz, Yasin. (2017). Devletler Hukuku.

Ankara: Yetkin.

Can, Cahit. (1996). Hukuk Sosyolojisinin Gelişim Yönü. Ankara: AÜHF

Yayınları.

Çifci, Hasan. (2013). Her Yönüyle Siber Savaş. Ankara: Tübitak.

Clarke, Richard A. ve Knake, Robert K. (2019). The Fifth Domain: Defending

Our Country, Our Companies, and Ourselves in the Age of Cyber

Threath. New York: Penguin Press.

Convertino, Sebastian M. ve DeMattei, Lou Anne ve Knierim, Tammy M.

(2007). Flying and Fighting in Cyberspace. Alabama: Air University

Press.

Devetak, Richard ve Burke, Anthony ve George, Jim. (2012). An Introduction

to International Relations. Cambridge: Cambridge University Press.

Doğan, İlyas. (2016). Devletler Hukuku. Ankara: Astana Yayınları.

Dülger, Murat Volkan. (2004). Bilişim Suçları. Ankara: Seçkin Yayıncılık.

Eco, Umberto. (2013). Yorum ve Aşırı Yorum (Çev. Kemal Atakay). İstanbul:

Can.

Even, Shmuel ve Siman-Tov, David. (2012). Cyber Warfare: Concepts and

Strategic Trends. Tel Aviv: Institute for National Security Studies.

Gray, Christine. (2008). International Law and the Use of Force. Oxford New

York: Oxford University Press.

Grotius, Hugo. (2001). On the Law of War and Peace (Çev. A.C. Campbell).

Kitchener: Batoche Books.

Gül, Yunus Emre. (2021). Savaş Hukuku 2.0 Siber Saldırılar ve Hukuk.

İstanbul: Hukuk Akademisi.

Gündüz, Aslan. (2003). Milletlerarası Hukuk. İstanbul: Beta.

Güneysu, Gökhan. (2015). Uluslararası Hukukta Amirin Emri. İstanbul: On

İki Levha Yayıncılık.

Kaynakça

335

Hoş, H. Serdar. (2013). Haklı Savaş ve İnsancıl Hukuk. İstanbul: On İki Levha

Yayıncılık.

İlhan, Hasan (Çev.). (2010). Savaş Sanatı Sun Tzu. Ankara: Tutku Yayınevi.

Jessop, Bob. (2008). Devlet Teorisi (Çev. Ahmet Özcan). Ankara: Epos

Yayınları.

Lawson, Stephanie. (2012). International Relation. Cambridge / Malden:

Polity Press.

Kaboğlu, İbrahim Ö. (1994). Anayasa Yargısı. İstanbul: İmge Kitabevi

Yayınları.

Kapani, Münci. (1992). Politika Bilimine Giriş. Ankara: Bilgi Yayınevi.

Keskin, Funda. (1998). Uluslararası Hukukta Kuvvet Kullanma: SAVAŞ,

KARIŞMA ve BM. Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları.

Mutlu, Erdem İlker. (2016). Savaşın ve Barışın Hukuku. Ankara: Turhan

Kitabevi.

Pazarcı, Hüseyin. (2012). Uluslararası Hukuk. Ankara: Turhan Kitabevi.

Pazarcı, Hüseyin. (2003). Uluslararası Hukuk Dersleri, 2. Kitap (7. bs.).

Ankara: Turhan Kitabevi.

Pazarcı, Hüseyin. (2000). Uluslararası Hukuk Dersleri. 4. Kitap. Ankara:

Turhan Kitabevi.

Pazarcı, Hüseyin. (2021). Uluslararası Hukuk. Ankara: Turhan Kitabevi.

Pictet, Jean S. (Ed.). (1958). International Commitee of the Red Cross,

Commentary on the Geneva Conventions Relative to the Protection of

Civilian Persons in Time of War.

Rousseau, Jean Jaques. (2008). Toplum Sözleşmesi (Çev. Ali Alper). İstanbul:

Oda Yayınları.

Ruys, Tom. (2010). Armed Attack’ and Article 51 of the UN Charter.

Cambridge: Cambridge University Press.

Ryngaert, Cedric. (2008). Jurisdiction in International Law. Oxford: Oxford

University Press.

Uluslararası Hukukta Siber Savaş

336

Sağıroğlu, Şeref ve Alkan, Mustafa. (2018). Siber Güvenlik ve Savunma

Farkındalık ve Caydırıcılık. Ankara: Grafiker Yayınları.

Schmitt, Michael N. (1999). Computer Network Attack and the Use of Force

in International Law: Thoughts on a Normative Framework, US Force

Academy.

Schmitt, Michael N. (Ed.). (2017). Tallinn Manual 2.0 on the International

Law Applicable to Cyber Operations. Cambridge New York:

Cambridge University Press.

Sharp, Walter Gary, Sr. (1999). Cyberspace and the Use of Force. Virginia:

Aegis Research Corporation.

Sur, Melda. (2022). Uluslararası Hukukun Esasları. İstanbul: Beta.

Tarcan, Ahmet. (2005). İnternet ve Toplum. Ankara: Anı Yayıncılık.

Thürer, Daniel. (2011). International Humanitarian Law: Theory, Practice,

Context. Zurich: Brill.

Toluner, Sevin. (1996). Milletlerararası Hukuk Dersleri Devletin Yetkisi.

İstanbul: Beta.

Tütüncü, Ayşe Nur ve Arıkoğlu, Enver ve Akün, Verda Neslihan ve

Başkaracaoğlu, Elif. (2017). Milletlerarası Hukuk. İstanbul: Beta.

Ünal, Şeref. (2005). Uluslararası Hukuk. Ankara: Yetkin.

MAKALELER

Adkins, Bonnie N., Major USAF. (2001). The Spectrum of Cyber Conflict

from Hacking to Information Warfare: What is Law Enforcement’s

Role?, AU/ACSC/003/2001-4.

Akkutay, Ali İbrahim. (Ekim 2017). Sivil Havacılığa Yönelik Gerçekleştirilen

Siber Saldırılar: Uygulanacak Uluslararası Hukuk Kuralları, Yetki ve

Sorumluluk, Yıl: 8, Sayı: 32, s. 151-196.

Ayalew, Yohannes Eneyew. (2015). Cyber Warfare: A New Hulloballoo

under International Law. Beijing Law Review, Cilt:6, s. 209-223.

Erişim: 21.01.2023 https://www.scirp.org/pdf/blr_2015101514533777.pdf

Kaynakça

337

Aybudak, Utku. (2017). Modern Devlet Bağlamında Ortaya Çıkan Egemenlik

Kavramı ve Egemenliğin Dönüşümü. Uluslararası Sosyal Araştırmalar

Dergisi, Cilt:10, Sayı:54, s. 226-237.

Bagheri, Saeed. (2013). Uluslararası Adalet Divanı’nın Petrol

Platformları’na İlişkin Kararının Değerlendirirlmesi, Gazi

Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:17, Sayı:1-2. s. 1155-1180.

Bakshi, Bipin. (2018). Information Warfare: Concepts and Components,

International Journal of Research and Analytical Reviews, Cilt:5,

Sayı:4, 178-185.

Barkham, Jason (2001). Information Warfare and International Law on the

Use of Force. International Law and Politics, Cilt:34, s. 57-113.

Benatar, Marco. (2009). The Use of Cyber Force: Need for Legal

Justification?. Goettingen Journal of International Law I, s.375-396.

Blank, Laurie R. (2013). International Law and Cyber Threats from Non-State

Actors, Int’l L. Stud., Cilt:89, s. 406-437.

Burkle, Frederick M. (Aralık 2019). Revisiting the Battle of Solferino: The

Worsening Plight of Civillian Casualties in War and Conflict, Disaster

Medicine and Public Health Preparedness Journal, Cilt:13, Sayı:5-6, s.

1-5. Erişim: 28.12.2021.

https://www.researchgate.net/publication/335088896_Revisiting_the_Battle

_of_Solferino_The_Worsening_Plight_of_Civilian_Casualties_in_Wa

r_and_Conflict

Canbek Gürol ve Sağıroğlu, Şeref. (2007). Bilgisayar Sistemlerine Yapılan

Saldırılar ve Türleri: Bir İnceleme. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri

Enstitüsü Dergisi, Cilt:23, Sayı:1-2, s. 1-12.

Claessen, Eva. (2020). Reshaping the internet – the impact of the

securitisation of internet infrastructure on approaches to internet

governance: the case of Russia and the EU, Journal of Cyber Policy,

Cilt:5, Sayı:1, s. 140-157.

Uluslararası Hukukta Siber Savaş

338

Coco, Antonio ve Dias, Talita de Souza. (2021). ‘Cyber Due Diligence’: A

Patchwork of Protective Obligations in International Law, EJIL,

Cilt:32, Sayı:3. S. 771-805.

Craig, Anthony ve Valeriano, Brandon. (2016). Conceptualising Cyber Arms

Races, 8th International Conference on Computational Intelligence, s.

141-158.

Çelebi, Hakan ve Özdemir, Ali Murat. (Bahar 2010). “Uluslararası Hukukta

Eleştirel Yaklaşımlar”, Uluslararası İlişkiler, Cilt:7, Sayı: 25. s. 69-90.

Çelik, Şener. (2013). Stuxnet Saldırısı ve ABD’nin Siber Savaş Stratejisi:

Uluslararası Hukukta Kuvvet Kullanmaktan Kaçınma İlkesi

Çerçevesinde Bir Değerlendirme. DEÜ Hukuk Fakültesi Dergisi,

Cilt:15, Sayı:1, s. 137-175.

Deeks, Ashley. (2013). The Geography of Cyber Conflict: Through a Glass

Darky, Int’l L. Stud., Cilt:89, s. 1-20.

Değer, Ozan. (Yaz 2009). Soykırım Suçu ve Devletin Uluslararası

Sorumluluğu: Uluslararası Adalet Divanı’nın Bosna-Hersek v.

Sırbistan-Karadağ Kararı, Uluslararası İlişkiler, Cilt:6, Sayı:22, s. 61-

95.

Erdem, Merve ve Özocak, Gürkan. (2019). Siber Güvenliğin Sağlanmasında

Uluslararası Hukukun ve Türk Hukukunun Rolü. Ankara Üniversitesi

Dergisi, Sayı:68, s. 127-212.

Erdem, Mete. (2015). İnsancıl Hukukta Martens Kaydı. İnönü Üniversitesi

Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:6, Sayı:2, s. 211-285.

Farwell, James P. ve Rohozinski, Rafal. (2011). Stuxnet and the Future of

Cyberwar, Survival, Cilt:53:1, s. 23-40.

Garrie, Daniel ve Simonova, Masha. (2020). A Keystroke Causes a Tornade:

Applying Chaos Theory to International Cyber Warfare Law, Broklyn

Journal of Int’l Law, Cilt:45:2, s. 497-535.

Geers, Kenneth, (2009). The Cyber Threat to National Critical Infrastructures:

Beyond Theory, Information Security Journal: A Global Perspective,

Cilt:18, Sayı:1, s.1-7.

Kaynakça

339

Geiss, Robin. (2013). Cyber Warfare: Implications for Non-international

Armed Conflicts, Int’l L. Stud., Cilt:89, s. 627-645.

Gençoğlu, Muharrem Tuncay. (2021). Against Digital Extinction: Cyber

Peace, Turkish Journal of Science & Technology, Cilt:16 (2). s. 245-

250.

Gill, Terry D. ve Ducheine, Paul, A. L. (2013). Anticipatory Self-Defense in

the Cyber Context, US Naval War Collage International Law Studies,

Cilt:89, s. 438-471.

Goldsmith, Jack. (2013). How Cyber Changes the Laws of War, The European

Journal of International Law, Cilt:24, Sayı:1, s. 129-138.

Gomez, Miguel Alberto N. (Spring 2016). Arming Cyberspace: The

Militarization of a Virtual Domain, Global Security and Intelligence

Studies, Cilt: 1, Sayı: 2, Makale:5, s. 42-65.

Göker, Zeliha. (Temmuz-Aralık 2008). Kamusal Mallar Tanımında Farklı

Tanımlar, Maliye Dergisi, Sayı:155.

Graham, David E. (2010). Cyber Threats and the Law of War, Journal of

National Security Law and Policy, Cilt:4:87. Erişim: 23.04.2020.

https://jnslp.com/wp-content/uploads/2010/08/07_Graham.pdf

Gül, Yunus Emre. (2019). Devletler Düzeyinde Siber Zorlama Faaliyeti,

Düşünce Dergisi, Sayı:11, s. 41-51.

Güleç, Özge ve Kişman, Zülfükar Aykaç. (2021). Uluslararası İlişkiler

Açısından Siber Güvenlik ve NATO’nun Siber Güvenlik Stratejileri.

Akademik Açı Dergisi, Cilt:1, Sayı:1, s. 127-154.

Güneş Ceylan, Seldağ. (2004). Roma Hukukunun Günümüz Hukuk

Düzenlerine Etkisi. Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi Hukuk

Fakültesi Dergisi, Cilt:8, Sayı:2.

Güneysu, Gökhan. (2012). Askeri Gereklilik İlkesi ve Uluslararası İnsancıl

Hukuk. Ankara Barosu Dergisi, Sayı:4, s. 91-108.

Güneysu, Gökhan. (2013). Orantılılık İlkesi ve Uluslararası İnsancıl Hukuk.

TAAD, Sayı:14, s. 451-465.

Uluslararası Hukukta Siber Savaş

340

Güreşçi, Ramazan. (2019). Siber Saldırıların Uluslararası Hukuktaki Güç

Kullanımı Kapsamında Değerlendirmesi. Savunma Bilimleri Dergisi,

Cilt:18, Sayı:1, s. 75-99.

Hardin, Garrett. (1968). Trajedy of the Commons, Science, New Series,

Cilt:162, s. 1243-1248.

Hathaway, Oona A. ve Crootof, Rebecca ve Levitz, Philip ve Nix, Haley ve

Aileen, Nowlan ve Perdue, William ve Spiegel, Julia. (2012). The Law

of Cyber-Attack, California Law Review, Cilt:100, s. 817-886. Erişim:

01.03.2020.

https://digitalcommons.law.yale.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=4844

&context=fss_papers

Hathaway, Oona A. ve Francis, Alexandra ve Haviland, Aaron ve Kethireddy,

Srinath Reddy ve Yamamoto, Alyssa T.. (2019). Aiding and Abeting in

International Criminal Law. Cornell Law Review, Cilt:104, s. 101-149.

Erişim: 20.12.2020.

https://poseidon01.ssrn.com/delivery.php?ID=653004094099107076079024

00000607209504901703108309003506410008409600812512509102

71210221020980311190630131030960800080000970720000200660

87035098003101022064025073047043021000082028081019113118

09211411208112309011209812308602501908002208911011611906

5&EXT=pdf&INDEX=TRUE

Heinegg, Wolff Heintschel von. (2012). Legal Implications of Territorial

Sovereignty in Cyberspace, 4th International Conference on Cyber

Conflict, NATO CCD COE Publications, Tallinn.

Heinegg, Wolff Heintschel von. (2012). Neutrality in Cyberspace, 4th

International Conference on Cyber Conflict, NATO CCD COE

Publications, Tallinn, s. 35-46.

Hoisington, Matthew. (2009). Cyberwarfare and the Use of Force Giving Rise

to the Right of Self-Defense, Boston College International and

Comparative Law Review, Cilt:32, Sayı:2, Makale:16, s. 439-454.

Hruza, Petr ve Cerny, Jiri. (2017). Cyberwarfare, International Cenference

Knowledge-Based Organization, Cilt:23, Sayı:1, s. 155-160. Erişim:

Kaynakça

341

25.01.2022.

https://www.researchgate.net/publication/318737253_Cyberwarfare

Jensen, Eric Talbot. (2002). Computer Attacks on Critical National

Infrastructure: A Use of Force Invoking to Rights of Self-Defense,

Stanford Journal of International Law, Cilt:38, s. 207-240.

Jensen, Eric Talbot. (2015). Cyber Sovereignty: The Way Ahead. Texas

International Law Journal, Cilt:50/2.

Jensen, Eric Talbot. (2017). The Tallinn Manual 2.0: Highligts and Insights,

Georgetown Journal of International Law, Cilt:48.

Jensen, Eric Talbot ve Watts, Sean. (2017). A Cyber Duty of Due Dilience:

Gentle Civilizer or Crude Destabilizer? Texas Law Review,

Cilt:95:1555.

Kanuck, Sean. (2010). Sovereign Discourse on Cyber Conflict Under

International Law, Texas Law Review, Cilt:88, s. 1571-1597.

Karadağ, Ulaş. (2016). Birleşmiş Milletler Antlaşması’na Göre Meşru

Müdafaa Hakkı. İnönü Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:7,

Sayı:2, s. 171-186.

Karakoç, İrem. (2004). Türk Hukuk Tarihi’nde Uluslararası Andlaşmaların

Uluslararası Hukukun Gelişim Sürecindeki Yeri. DEÜ Hukuk Fakültesi

Dergisi, Cilt:6, Sayı:2, s. 199-253.

Kasapoğlu, Can. (2017). Siber Savaş: Geleceğin Askeri Gerçekliği ve

Günümüzün Bilimkurgusu Arasında, EDAM Siber Politikalar Kâğıtları

Serisi, Sayı:2. Erişim: 21.04.2020.

https://edam.org.tr/wp-content/uploads/2017/10/sibersavas_tr_rbs_logo.pdf

Kelsey, Jeffrey T.G. (Mayıs 2008). Hacking into International Humaniterian

Law: The Principles of Distinction and Neutrality in the Age of Cyber

Warfare. Michigan Law Review, Cilt:106, s. 1427-1452.

Kesan, Lay P. ve Hayes, Carol M. (Spring 2012). Mitigative Counterstriking:

Self-Defence and Deterence in Cyberspace, Harvard Journal of Law &

Technology, Cilt:25, Sayı:2. s. 430-543.

Uluslararası Hukukta Siber Savaş

342

Khan, Kamal Ahmad. (2017). Use of Force and Human Rights under

International Law, Athens Journal of Law, Cilt:3, Sayı:2. s. 141-164.

Kolasi, Klevis. (2017). Savaşın Değişen Niteliği ve Jus ad bellum ve Jus in

bello’ya Etkisi. İnsan Hakları Yıllığı, Cilt:35, s. 1-29.

Korhan, Sevda. (2017). Siber Uzayda Aktör - Güç İlişkisi, Siber Politikalar

Dergisi, Cilt:2, Sayı:3, s. 71-100. Erişim: 10.07.2022.

https://www.academia.edu/40571066/S%C4%B0BER_UZAYDA_AKT%C

3%96R_G%C3%9C%C3%87_%C4%B0L%C4%B0%C5%9EK%C4

%B0S%C4%B0

Lin, Herbert. (2012). Cyber Conflict and International Humaniterian Law,

International Review of the Red Cross, Cilt:94, s. 515-531.

Lin, Herbert S. (2010). Offensive Cyber Operation and the Use of Force,

Journal of Natiomal Security Law & Policy, Cilt:4, s. 63-86.

Mačák, Kubo. (2015). Military Objectives 2.0: The Case for Interpreting

Computer Data as Objects under International Humaniterian Law,

Israel Law Review, Cilt:48, s. 55-80.

Mačák, Kubo. (2018). Silent War: Applicability of the Jus in Bello to Military

Space Operations, International Law Studies, Cilt:94.

Mačák, Kubo. (2021). Unblurring the lines: millitary cyber operations and

international law, Journal of Cyber Policy, Cilt:6, Sayı: 3, s. 411-428.

Orend, Briand. (September 2000). Michael Walzer on Resorting to Force,

Canadian Journal of Political Science, Cilt:33 (3). s. 523-547.

Özarslan, Bahadır Bumin. (2014). Soykırım Suçunun Önlenmesi ve

Cezalandırılması Sözleşmesi Açısından Hocalı Katliamı, Hacettepe

HFD, Cilt:4, Sayı:1, s. 187-214.

Padmanabhan, Vijay M. (2013). Cyber Warriors and the Jus in Bello, Int’l L.

Stud., Cilt:89, s. 288-308.

Pascucci, CDR Peter. (2017). Distiction and Proportionality in Cyberwar:

Virtual Problems with a Real Solution, Minnesota Journal of Int’l Law,

Cilt:26:2, s. 418-460.

Kaynakça

343

Piatkowski, Mateusz. (2017). The Definition of the Armed Conflict in the

Condition of Cyber Warfare, Polish Political Science Yearbook, Cilt:46

(1). s. 271-280.

Roscini, Marco. (2010). World Wide Warfare-Jus ad bellum and the Use of

Cyber Force, Max Planck Yearbook of United Nations Law, Cilt:14, s.

85-130.

Schmitt, Michael N. (2013). Classification of Cyber Conflict, US Naval War

Collage International Law Studies, Cilt:89, s. 233-251.

Schmitt, Michael N. (2017). Peacetime Cyber Responses and Wartime Cyber

Operations Under International Law: An Analytical Vade Mecum,

Harvard National Security Journal, Cilt:8, s. 239-282.

Shackelford, Scott J. (2010). State Responsibility for Cyber Attacks:

Competing Standards for a Growing Problem, Conference on Cyber

Conflict, CCD COE Publications, Tallinn, s. 197-208.

Stahl, William M. (2011). The Uncharted Waters of Cyberspace: Applying the

Principles of International Maritime Law to the Problem of

Cybersecurity, GA. J. INT’L & COMP. L., Cilt:40, s. 247-273.

Taddeo, Mariarosaria. (2011). Information Warfare: A Philosophical

Perspective. Philopsophy and Geography, Cilt:25(1), s. 105-120.

Erişim: 12.08.2022.

https://www.researchgate.net/publication/234627039_Information_Warfare_

A_Philosophical_Perspective

Türkay, Şeyda. (2013). Siber Savaş Hukuku ve Uygulama Sorunsalı. İÜHFM,

Cilt:71, Sayı:1, s. 1177-1228.

Vida Antolin-Jenkins. (2008). Defining the Parameters of Cyberwar

Operations: Looking for Law in All the Wrong Places?. 51 NAVAL L.

REV. 132, 140.

Vršanský, Peter ve Bednár, Daniel. (2017). Cyber Security and International

Law, Bratislava Law Review, Cilt:1, Sayı:2, s. 38-48.

Uluslararası Hukukta Siber Savaş

344

Wallace, David ve Reeves, Shane R. (2013). The Law of Armed Conflict’s

“Wicked Problem: Levée en Masse in Cyber Warfare, Int’l L. Stud.,

Cilt:89, s. 646-668.

Weglinski, Konrad. (2016). Cyberwarfare and Responsibility of States, Torun

International Studies, Cilt:1, Sayı:9, s. 79-86.

TEZLER

Dal, Ufuk. (2019). Uluslararası Sorumluluk Hukukunda Uluslararası Hukuka

Aykırı Eylemin Devlete Atfedilmesi. Doktora Tezi, İstanbul, İstanbul

Üniversitesi.

Erkiner, Hakkı Hakan. (2008). Devletin Haksız Fiilinden Kaynaklanan

Milletlerarası Sorumluluğu. Doktora Tezi, İstanbul, Marmara

Üniversitesi.

Güneysu, Gökhan. (2011). Çevrenin Silahlı Çatışmalar Esnasında

Korunması. Doktora Tezi, Eskişehir, Anadolu Üniversitesi.

Pino, Beatriz. (2020). International Responsibility of States and Artificial

Intelligence. Master Thesis, Barcelona Üniversity. Erişim: 30.12.2021.

http://diposit.ub.edu/dspace/bitstream/2445/170430/1/TFM_Beatriz_Pino.pdf

Rølsåsen, Thea Helen Eriksen. (2016). When do Cyber Operations Amount to

Use of Force and Armed Attack, and What Response will They Justify?,

Master Thesis, University of Oslo. Erişim: 26.06.2020.

https://www.duo.uio.no/bitstream/handle/10852/50840/723.pdf?sequence=1

&isAllowed=y

Sarıca, Şermin. (2008). Farklı Refah Devleti Modellerinde Sosyal

Harcamaların Niteliği: Emekgücünün Meta Niteliği Açısından Bir

Değerlendirme. Doktora Tezi, İstanbul, İstanbul Üniversitesi.

Sönmez, Seda. (2019). Michael Walzer ve Haklı Savaş Problemi. Yüksek

Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi. Erişim: 16.12.2021. 10218355.pdf

(hacettepe.edu.tr)

Uzun, Elif. (2007). Milletlerarası Hukuka Aykırı Eylemlerinden Dolayı

Devletin Sorumluluğu. İstanbul: Beta.

Kaynakça

345

İNTERNET KAYNAKLARI

Afroditi, Papanastasiou. (2010). Application of International Law on Cyber

Warfare

Operations. Erişim: 23.04.2020.

https://poseidon01.ssrn.com/delivery.php?ID=9041140910010940300

71081005075016112117009040087024023014000092108095082074

00711811712412302003203105702810106908306709011907610903

30950050411210950650830180930230670420820171200160930800

97114086124070119127120114019021125119085097082001000124

123112017&EXT=pdf

Akatyev, Nikolay ve James, Joshua I. (October 2015). Cyber Peacekeeping,

International Conference on Digital Forensics and Cybercrime, s. 126-

139. Erişim: 16.02.2020

file:///C:/Users/ab42368/Downloads/CyberPeacekeeping%20(1).pdf

Altundağ, Zehra. (2016). Geçmişten Günümüze Şangay İşbirliği Örgütü.

Avrasya Etüdleri, Cilt: 49, Sayı:2016/1, s. 111. Erişim: 24.01.2023

https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/422162

Campbell, Duncan. (Ekim 1999). Development of Surveilliance Technology

and Risk of Abuse of Economic Information. Erişim: 02.05.2020.

https://www.duncancampbell.org/menu/surveillance/echelon/IC2000_

Report%20.pdf

Chandler, William M.A. (2017). Evgeny Pasukanis: Hukukun Meta-Form

Kuramı (Çev. Furkan Yılmaz). Hukuk Kritik. Erişim: 05.11.2022.

https://www.hukukkritik.com/projects/evgeny-pasukanis%3Ahukukun-meta-form-kuram%C4%B1

Çelik, Soner ve Çeliktaş, Barış. (2018). Güncel Siber Güvenlik Tehditleri:

Fidye Yazılımlar, Cyberpolitik Journal. Cilt:3, Sayı:5. Erişim:

04.11.2022.

https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/536201

Uluslararası Hukukta Siber Savaş

346

Corn, Gary ve Jensen, Eric Talbot. (2018). The Use of Force and Cyber

Countermaesures. 32 International & Comperative Law Journal 127.

Erişim: 17.01.2021. https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_

id=3190253

Coupland, Robin M. ve Herby, Peter. (1999). Review of the legality of

weapons: a new approach The SIrUS Project, International Committee

of the Red Cross. Erişim: 01.01.2022. https://www.icrc.org/en/doc/

resources/documents/article/other/57jq36.htm

Davies, Jonathan. (2021). Foreign Election Interference and Hybrid Warfare,

Senior Independent Study Theses, Paper 9443. Erişim: 16.05.2023

https://openworks.wooster.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=12164&co

ntext=independentstudy

Department of Defence Office of General Counsel. (1999). An Assessment of

International Legal Issues in Information Operations. Erişim:

18.08.2020. https://fas.org/irp/eprint/io-legal.pdf

Erkiner, Hakkı Hakan. (2010). Uluslararası Hukukta Uluslararası Topluluk

Kavramının Başlıca Görünümleri. Erişim: 07.04.2020.

https://www.academia.edu/33296812/HAKKI_HAKAN_ERK%C4%

B0NER_MAKALE_ULUSLARARASI_HUKUKTA_ULUSLARAR

ASI_TOPLULUK_KAVRAMININ_BA%C5%9ELICA_G%C3%96R

%C3%9CN%C3%9CMLER%C4%B0

Erkiner, Hakan Hakkı. (2020). Uluslararası Hukukta Kuvvet Kullanma

Yasağının Kişi bakımından (Ratione Personae), yer Bakımından

(Ratione Loci) ve Konu Bakımından (Ratione Materiae)

Uygulanabilirliği, Karadeniz 3. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi,

s. 283-291. Erişim: 11.09.2022.

https://www.researchgate.net/publication/352826229_Uluslararasi_Hu

kukta_Kuvvet_Kullanma_Yasaginin_Kisi_Bakimindan_Ratione_Pers

onae_Yer_Bakimindan_Ratione_Loci_Ve_Konu_Bakimindan_Ration

e_Materiae_Uygulanabilirligi

Kaynakça

347

Gaining the Advantage: Applying Cyber Kill Chain Methodology to Network

Defence, Lockheed Martin, s. 1-10, Erişim: 27.06.2020.

http://cdn2.hubspot.net/hubfs/91979/Gaining_the_Advantage_Cyber_

Kill_Chain.pdf?t=1459783725510&utm_campaign=Commercial+Cyb

er&utm_source=hs_automation&utm_medium=email&utm_content=

21881761&_hsenc=p2ANqtz-8cr09KZaN2zypp5DVXY61NM8WOUa8WolIWEbmilZIHlySlNuHD7D1cu

B8wAoAqDTklkdr2mYB_jz-RhLIlVS_LjK3Zg&_hsmi=21881761

Government of Canada. (2010). Canada’s Cyber Security Strategy: For a

Stronger and More Prosperous Canada. Erişim: 11.08.2022.

https://publications.gc.ca/collections/collection_2010/sp-ps/PS4-102-

2010-eng.pdf

Gümüşbaş, Ahmet, Siber Savaş Hukukunda Meşru Müdafaa Hakkı ve İsnat

Edilebilirlik: Stuxnet ve Aramco Saldırıları. Erişim: 30.11.2020.

https://tasam.org/Files/Icerik/File/Stuxnet_ve_Aramco_Saldırıları_pdf

_1acfbb35-785b-4de4-8d9a-850a695d45ac.pdf

Hartmann, Kim ve Giles, Keir. (2018). Net Neutrality in the Context of Cyber

Warfare, 10th International Conference on Cyber Conflict, NATO

CCD COE Publications, Tallinn, s. 139-158. Erişim: 30.11.2020.

https://www.ccdcoe.org/uploads/2018/10/Art-08-Net-Neutrality-inthe-Context-of-Cyber-Warfare.pdf

Hogan, Mel. (2015). Data flows and water woes: The Utah Data Center.

Erişim: 12.08.2022.

https://www.researchgate.net/publication/281807399_Data_flows_and

_water_woes_The_Utah_Data_Center

ICRC Position Paper. (2019). International Humenitarian Law and Cyber

Operations during Armed Conflicts. Erişim: 29.04.2023.

https://www.icrc.org/en/document/international-humanitarian-lawand-cyber-operations-during-armed-conflicts

Uluslararası Hukukta Siber Savaş

348

Inside the Slammer Worm, Center for Applied Data Analysis. Erişim:

28.06.2020.

https://www.caida.org/publications/papers/2003/sapphire2/sapphire.xml

Inside the Slammer Worm. (2003). Security and Privacy Magazine. Erişim:

13.08.2022.

https://cseweb.ucsd.edu/~savage/papers/IEEESP03.pdf

Estonian Foreign Inteligence Service. (2023). International Security and

Estonia 2023, s. 15. Erişim: 02.04.2023.

https://www.valisluureamet.ee/doc/raport/2023-en.pdf

Lieber Yasası’nın 14. Maddesi. Erişim: 12.11.2022. https://ihldatabases.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/Article.xsp?action=openDocument

&documentId=8FC14110FCE40830C12563CD00514A6E

Lindsay, Jon R. (2013). Stuxnet and the Limit of Cyber Warfare, Security

Studies. s. 1-53. Erişim: 28.06.2022.

https://www.scinapse.io/papers/1972914161

Lumiste, Liina. (2022). Russian Approaches to Regulating Use of Force in

Cyberspace, Baltic Yearbook of International Law Online Cilt:20,

Sayı:1, s. 109-132. Erişim: 01.05.2023

https://brill.com/view/journals/byio/20/1/article-p109_7.xml

Kadıoğlu Kumtepe, Cemre. (2021). Siber Uzayda Kuvvet Kullanma Yasağı ve

Yasağın İstisnalarının Geçerliliği. Erişim: 11.09.2022.

https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=4083156

Kadıoğlu Kumtepe, Cemre. (2021). Uluslararası Veri Aktarımının

Kısıtlanmasına İlişkin Veri Uygunluğu İlkesinin Devletlerin

Egemenliğine Etkisi. Erişim: 11.09.2022.

https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=4083162

Key Events in the Development of the First General Purpose Electronic

Digital Computer, the ENIAC. Erişim: 02.11.2022.

https://www.historyofinformation.com/detail.php?id=636

Kaynakça

349

Mačák, Kubo. (2017). From the Vanishing Point Back to the Core: The Impact

of the Development of the Cyber Law of War on General International

Law. Erişim: 20.04.2020. https://ccdcoe.org/uploads/2018/10/Art-09-

The-Impact-of-the-Development-of-the-Cyber-Law-of-War-onGeneral-International-Law.pdf

Melzer, Nils. (2011). Cyberwarfare and International Law. Erişim:

15.05.2020.

https://www.files.ethz.ch/isn/134218/pdf-1-92-9045-011-L-en.pdf

Mikhail, George. How the USA and China Trade War Caused Cybersecurity

Boom. Erişim: 11.08.2022. https://datasearchconsulting.com/how-theus-and-china-trade-war-caused-cybersecurity-boom/

Milosevic, Nikola. (2013). History of Malware, Digital Forensics Magazine,

1/16, s. 58-66. Erişim: 24.04.2021.

https://www.research.manchester.ac.uk/portal/files/32297162/FULL_

TEXT.PDF

Mukherjee, Sourav. Cyber warfare and Implications. Erişim: 27.06.2022.

https://deliverypdf.ssrn.com/delivery.php?ID=6111030210781061121

22000084119065112034072042037055057122116099022104008025

12208409602801200000009803004702200707409511910409811102

50000870190020070090660251120661050660090320270790001230

02122091009110077113003030097074107127016097016118005109

120097096&EXT=pdf&INDEX=TRUE

Namanya, Anitta Patience ve Cullen, Andrea ve Awan, Irfan U. ve Disso,

Jules Pagna. (2018). The World of Malware: An Overview, IEEE 6th

International Conference on Future Internet of Things and Cloud, s.

420-427. Erişim: 04.04.2021.

https://www.researchgate.net/publication/327665678_The_World_of_

Malware_An_Overview

Pernik, Piret (Ed.). (2022). Cyberspace Strategic Outlook 2030 Horizon

Scanning and Analysis. Tallinn: CCDCOE Publication, s. 13. Erişim:

24.01.2023.

Uluslararası Hukukta Siber Savaş

350

https://ccdcoe.org/uploads/2022/03/Horizon_Scanning_v2_170x240_

220513.pdf

Position Paper. (2021). On the Application of International Law in

Cyberspace. Erişim: 04.08.2022. https://www.auswaertigesamt.de/blob/2446304/32e7b2498e10b74fb17204c54665bdf0/on-theapplication-of-international-law-in-cyberspace-data.pdf

Protecting Europe against large-scale cyber-attacks. Erişim: 05.05.2021.

https://publications.parliament.uk/pa/ld200910/ldselect/ldeucom/68/68

.pdf

Schreier, Fred. (2015). On Cyberwarfare, DCAF Horizon 2015 Working

Paper, No:7. Erişim: 29.01.2022.

https://www.dcaf.ch/sites/default/files/publications/documents/OnCyberwarf

are-Schreier.pdf

Seviş, Kamile Nur ve Şeker, Ensar. (2016). Cyber Warfare: terms, issues,

laws and controversies. Erişim: 02.04.2023

https://www.researchgate.net/publication/306064145_Cyber_warfare_

terms_issues_laws_and_controversies/link/5cfe2d81a6fdccd1308fa73

0/download

Singh, Brahmanand Pratap. (April 2022). Cyber War, International Journal of

Innovative Research in Science, Engineering and Technology Cilt:11,

Sayı:4, s. 3290-3292. Erişim: 27.06.2022.

https://www.researchgate.net/publication/360005307_CYBER_WAR

Sklerov, Matthew J. (2009). Solving the Dilemma of State Responses to

Cyberattacks: A Justification for the Use of Active Defenses Against

States Which Neglect Their Duty to Prevent. Erişim: 27.04.2020.

https://www.hsdl.org/?view&did=12115

Statement by Director of National Intelligence James R. Clapper on

Allegations of Ecomomic Espionage (08 Eylül 2013) Erişim:

02.05.2020.

Kaynakça

351

https://www.dni.gov/index.php/newsroom/press-releases/pressreleases-2013/item/926-statement-by-director-of-national-intelligencejames-r-clapper-on-allegations-of-economic-espionage

Stokes, Paul. (2014). State Responsibility for Cyber Operations: International

Law Issues, Event Report, British Institute of International and

Comperative Law. Erişim: 29.08.2022.

https://www.biicl.org/documents/380_biicl_report_-

_state_responsibility_for_cyber_operations_-_9_october_2014.pdf

Streltsov, Anotoly A. (2017). Application of Internaional Humanitarian Law

to Armed Conflicts in Cyberspace. Erişim: 17.10.2020.

https://digital.report/wp-content/uploads/2016/04/169747-StreltsovENG.pdf

Therrien-Tremblay, Anne-Marie. (2022). The NATO 2030 Initiative:

Overview and Implications for Canada. Ottowa: Library of Parliement.

Erişim: 24.01.2023.

https://lop.parl.ca/staticfiles/PublicWebsite/Home/ResearchPublications/Hill

Studies/PDF/2022-16-E.pdf

Tureng, the Multilingual Dictionary. https://tureng.com/tr/turkce-ingilizce

United Kingdom, Cabinet Office. (2009). Cyberspace Security Strategy of the

United Kingdom: safety, security and resilience in cyber space. Erişim:

11.08.2022.

https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/u

ploads/attachment_data/file/228841/7642.pdf

United States, Department of Homeland Security. (2018). DHS Election

Infrastruction Security Resource Guide. Erişim: 19.05.2023

https://www.dhs.gov/sites/default/files/publications/Election%20Reso

urce%20Guide%20July%202018_FINAL%20-%20508.pdf

United States, Office of White House Press. (2009). Cyberspace Policy

Review: Assuring a Trusted and Resilient Information and

Communications Infrastructure. Erişim: 11.08.2022.

https://nsarchive.gwu.edu/document/21424-document-28

Uluslararası Hukukta Siber Savaş

352

Yousef LI.M., Ahmed. (2018). Cyber operations between Jus Ad Bellum and

below the Threshold of the use of force, ResearchGate. Erişim:

30.08.2022.

https://www.researchgate.net/publication/331639155_Cyber_operatio

ns_below_the_threshold_of_the_use_of_force_Principle_of_state_sov

ereignty

Wang, Andy. (2023). Cyberwarfare: The Final Frontier of Conflict, Harvard

Model Congress Boston 2023. Erişim: 24.04.2023

https://static1.squarespace.com/static/5cb7e5637d0c9145fa68863e/t/6

37daaff856b1919ff5a1b29/1669180159912/HMC+2023+-

Cyberwarfare.pdf

Wikileaks media organization and Web site. Erişim: 02.11.2022.

https://www.britannica.com/technology/website

Wikipedia The Free Encyclopedia. Erişim: 05.11.2022.

https://en.wikipedia.org/wiki/Real-time_data

GAZETE HABERLERİ

Borger, Jullian. (24 Eylül 2013). Brezillian president: US Surveillance ‘a

breach of international law’. The Gardian. Erişim: 02.05.2020.

https://www.theguardian.com/world/2013/sep/24/brazil-president-unspeech-nsa-surveillance

Collier, Kevin. (23 Eylül 2019). 27 Countries Sign Cybersecurity Pledge with

Digs at China Russia, CNN. Erişim: 09.09.2021.

https://edition.cnn.com/2019/09/23/politics/united-nations-cybercondemns-russia-china/index.html

Corbin, Kenneth. (16 Mayıs 2019). When Cybersecurity and Trade Wars

Collide, Forbes. Erişim: 11.08.2022.

https://www.forbes.com/sites/kennethcorbin/2019/05/16/whencybersecurity-and-trade-wars-collide/?sh=4e0090716774

Cyberwar: war in the fifth domain, The Economist. (01 Temmuz 2010).

Erişim: 15.11.2022.

Kaynakça

353

https://www.economist.com/briefing/2010/07/01/war-in-the-fifthdomain;

Fisher, Max. (29 Ekim 2013). Why America Spies on its Allies (and probably

should), The Washington Post. Erişim: 09.09.2021.

https://www.washingtonpost.com/news/worldviews/wp/2013/10/29/w

hy-america-spies-on-its-allies-and-probably-should/

Hedges Chris. (06 Haziran 2003). What Every Person Should Know Abour

War, The New York Times. Erişim: 07.02.2021.

https://www.nytimes.com/2003/07/06/books/chapters/what-everyperson-should-know-aboutwar.html#:~:text=Has%20the%20world%20ever%20been,wars%20in

%20the%20twentieth%20century.

https://www.nytimes.com/2016/02/21/movies/wargames-andcybersecuritys-debt-to-a-hollywood-hack.html Erişim: 20.03.2020.

Lawson, Sean. (7 Aralık 2016). Does 2016 Mark the End of Cyber Pearl

Harbor Hysteria? Forbes. Erişim: 02.05.2020.

https://www.forbes.com/sites/seanlawson/2016/12/07/does-2016-

mark-the-end-of-cyber-pearl-harbor-hysteria/#35dcff0522c2

Li, Zoe. (20 Mayıs 2014). What we know about Chinese army’s alleged cyber

spying unit. CNN. Erişim: 02.04.2023

https://edition.cnn.com/2014/05/20/world/asia/china-unit61398/index.html

Rienks, Captain Katharina J. (2020). The Plea of Necessity and Cyber

Warfare, Army Lawyer, Issue:5, s. 72-81.

Sanger, David E. (01 Haziran 2012). Obama Order Sped Up Wave of

Cyberattacks Against Iran. The New York Times. Erişim: 03.05.2020.

https://www.nytimes.com/2012/06/01/world/middleeast/obamaordered-wave-of-cyberattacks-against-iran.html

Uluslararası Hukukta Siber Savaş

354

Sanger, David E. ve Barboza, David ve Perlroth, Nicole. (18 Şubat 2013).

Chinese Army Unitis Seen as Tied to Hacking Against U.S., The New

York Times. Erişim: 12.08.2022.

https://www.nytimes.com/2013/02/19/technology/chinas-army-isseen-as-tied-to-hacking-against-us.html

Sanger, David E. ve Perlroth, Nicole. (22 Mart 2014). N.S.A. Breached

Chinese Servers Seen as Security Threat. The New York Times. Erişim:

02.05.2020.

https://www.nytimes.com/2014/03/23/world/asia/nsa-breachedchinese-servers-seen-as-spy-peril.html

Snowden talks industrial espianage, death threats in German interview,

France 24 (27 Ocak 2014) Erişim: 02.05.2020.

https://www.france24.com/en/20140127-snowden-german-interviewindustrial-espionage

Straub, Jeremy ve Traylor, Terry. (2018). Introduction Marytime Model for

Cyber and Information Warfare, International Conference on

Computational Intelligence, s. 25-29.

Wathers, Richard. (13 Ocak 2006). Yahoo loses Nazi memorabilia case. The

Financial Times. Erişim: 04.10.2020.

https://www.ft.com/content/81127f12-83cb-11da-9017-0000779e2340

Waxman, Matthew C. (2011). Cyber-Attacks and the Use of Force: Back to

the Future of Article 2(4), The Yale Journal of International Law,

Cilt:436, s. 421-459.

Waxman, Matthew C. (2013). Self-defensive Force against Cyber Attacks:

Legal, Strategic and Political Dimensions, US Naval War Collage

International Law Studies, Cilt:89, s. 109-122.

RAPOR VE BELGELER

BM Genel Kurulu. “Combating the Criminal Misuse of Infırmation

Thecnology (A/RES/55/63)” Erişim: 05.11.2022. https://documentsdds-

Kaynakça

355

ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N00/563/17/PDF/N0056317.pdf?OpenE

lement

BM Genel Kurulu, Declaration on Principles of International Law Friendly

Relations and Co-operation Among States in Accordance with the

Charter of the United Nations (24 Ekim 1970) Erişim: 12.06.2022.

https://www.un.org/ruleoflaw/files/3dda1f104.pdf

BM Genel Kurulu. “Definition of Aggression (A/RES/29/3314)” Erişim:

12.06.2022. A/RES/29/3314 - Definition of Aggression - UN

Documents: Gathering a body of global agreements (un-documents.net)

BM Genel Kurulu. “Eighth United Nations Congress on the Prevention of

Crime and the Treatment of Offenders (A/RES/45/121)” Erişim:

05.11.2022.https://documents-ddsny.un.org/doc/RESOLUTION/GEN/NR0/565/10/IMG/NR056510.pdf

?OpenElement

BM Güvenlik Konseyi, “Resolution 487 (1981) / Adopted by the Security

Council at its 2288th Meeting.” 19 Haziran 1981, Erişim: 12.06.2022.

Resolution 487 (1981) / (un.org)

Commision of the European Communities. (2005). Green Paper on a

European Programme for Critical Infrastructure Protection, COM 576

final, 17.11.2005, Erişim: 15.05.2020.

https://ec.europa.eu/transparency/regdoc/rep/1/2005/EN/1-2005-576-

EN-F1-1.Pdf

Communication from the Commission to the European Parliament, the

Council, the European Economik and Social Committee and the

Committe of the Regions on Critical Information Infrastructure

Protection. https://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2009:0149:FIN:

EN:PDF

Convention on Cybercrime;

https://www.europarl.europa.eu/meetdocs/2014_2019/documents/libe/

dv/7_conv_budapest_/7_conv_budapest_en.pdf

Critical Insfrustructures Protection Act of 2001, 42 U.S. Code §5195c.

Uluslararası Hukukta Siber Savaş

356

DeWeese, Geoffrey S. (2015). Anticipatory and Preemptive Self-Defense in

Cyberspace: The Challenge of Imminance, 7th International

Conference on Cyber Conflict: Architecture in Cyberspace, NATO

CCD COE Publications, Tallinn, s. 81-92.

European Parliament, REPORT on the existence of a global system for the

interception of private and commercial communications (ECHELON

interception system) (2001/2098(INI)), (11 Temmuz 2001)

Erişim: 02.05.2020.

https://www.europarl.europa.eu/sides/getDoc.do?pubRef=-

//EP//NONSGML+REPORT+A5-2001-

0264+0+DOC+PDF+V0//EN&language=EN

European Parliamentary Research Service. (2022). Russia’s war on Ukraine:

Timeline of cyber-attacks. Erişim: 21.05.2023

https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2022/733549/E

PRS_BRI(2022)733549_EN.pdf

EYUCM, “Tadi´c Case”, 07 Mayıs 1997, Erişim: 16.07.2022.

https://www.icty.org/en/press/tadic-case-verdict

Francisco Mallén (United Mexican States) v. U.S.A., Reports of International

Arbitral Awards, UN General Claims Commission, Cilt:5, 1927, s. 170-

190. Erişim: 27.02.2021. https://legal.un.org/riaa/cases/vol_IV/173-

190.pdf

Hakemlik Kararı, “Island of Palmas Case”, 04 Nisan 1928, Erişim:

15.07.2022. https://legal.un.org/riaa/cases/vol_II/829-871.pdf

International Commitee of the Red Cross. (1987). Commentary on the

Additional Protocols of 8 June 1977 to the Geneva Conventions of 12

August 1949.

International Law Commission, Draft articles on Responsibility of States for

Internationally Wrongful Acts, with commentaries (12 Aralık 2001),

Yearbook of the International Law Commission, Cilt:2.

Kaynakça

357

Hakemlik Kararı, “Naulilaa Arbitration”, 31 Temmuz 1928, Erişim:

15.07.2022. https://www.scribd.com/document/506919046/NaulilaaArbitration-Portugal-vs-Germany-Google-translated

1907 IV sayılı Lahey Kara Savaşları Kuralları Sözleşmesi’ne Ek Yönetmelik.

Erişim: 13.11.2022.

http://askerihukuk.net/FileUpload/ds158941/File/kara_harbinin_kanun

lari_ve_adetleri_hakkinda_sozlesme.pdf

1907 tarihli Kara Savaşlarında Tarafsız Kişi ve Güçlerin Hak ve Ödevleri

Konulu V. Lahey Konvansiyonu. Erişim: 13.11.2022.

https://ihl-databases.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/ART/200-

220002?OpenDocument

Liles, Samuel ve Rogers, Marcus ve Dietz J. Eric ve Dean, Larson. (2012).

Applying Traditional Millitary Principles to Cyber Warfare, 4th

International Conference on Cyber Conflict, NATO CCD COE

Publications, Tallinn, s. 169-180.

NATO Bükreş Zirvesi Bildirisi. Erişim: 09.11.2022.

https://sgp.fas.org/crs/row/RS22847.pdf

Posecutor vs Thomas Lubanga Dyilore, Decision on the confirmation of

charges, 29 Jan. 2007, Trial Chamber I, No: ICC-01/04-01/06. Erişim:

06.02.2022.

https://www.icc-cpi.int/CourtRecords/CR2007_02360.PDF

Program on Humanitarian Policy and Conflict Research at Harvard

University. (2010). Commentary on the HPCR Manual on the

International Law Applicable to Air and Missile Warfare. Cambridge:

Harvard University.

Report of the High-level Panel on Threats, Challanges and Changes, UN Doc.

A/59/565.

Şangay İşbirliği Örgütü Uluslararası Bilgi Güvenliği Alanında İşbirliği

Antlaşması (2009) Erişim: 17.12.2021.

Uluslararası Hukukta Siber Savaş

358

Agreement_on_Cooperation_in_Ensuring_International_Information_Securi

ty_between_the_Member_States_of_the_SCO.pdf

Şangay İşbirliği Örgütü Yekaterinburg Deklerasyonu (2009) Erişim:

17.12.2021.

Yekaterinburg_Declaration_by_the_Heads_of_the_Member_States_of_the_

SCO.pdf

UAD, “Advisory Oppinion of the International Court of Justice on the Legal

Consequences of the Construction of a Wall in The Occupied

Palestinian Territory”, 09 Haziran 2004, Erişim: 05.11.2022.

https://www.un.org/unispal/document/auto-insert-178825/

UAD, “Case Concerning Application of The Convention on the Prevention

and Punishment of the Crime of Genocide”, 26 Şubat 2007, Erişim:

16.07.2022. https://www.icj-cij.org/public/files/case-related/91/091-

20070226-JUD-01-00-EN.pdf

UAD, “Case Concerning the Gabcikovo-Nagymaros Project”, 25 Eylül 1997,

Erişim: 16.07.2022. https://www.icj-cij.org/public/files/caserelated/92/092-19970925-JUD-01-00-EN.pdf

UAD, “Case Concerning Military and Paramilitary Activities in and Against

Nicaragua”, 27 Haziran 1986, Erişim: 12.06.2022. https://www.icjcij.org/public/files/case-related/70/070-19860627-JUD-01-00-EN.pdf

UAD, “Case Concerning Oil Platforms”, 06 Kasım 2003, Erişim: 12.06.2022.

https://www.icj-cij.org/public/files/case-related/90/090-20031106-

JUD-01-00-EN.pdf

UAD, “Case Concerning United States Diplomatic and Consular Staf in

Tehran”, 24 Mayıs 1980, Erişim: 16.07.2022. https://www.icjcij.org/public/files/case-related/64/064-19800524-JUD-01-00-EN.pdf

UAD, “Corfu Channel Case”, 09 Nisan 1949, Erişim: 15.07.2022.

https://www.icj-cij.org/public/files/case-related/1/001-19491215-JUD01-00-EN.pdf

Kaynakça

359

UAD, “Legality of the Threat or Use of Nuclear Weapons”, 08 Temmuz 1996,

Erişim: 12.06.2022. https://www.un.org/law/icjsum/9623.htm

The National Strategy to Secure Cyberspace. (2003). Erişim: 18.08.2020.

https://us-cert.cisa.gov/sites/default/files/publications/cyberspace_

strategy.pdf