Şirketler Topluluğunda Hukuki Sorumluluk

ÖNSÖZ............................................................................................................................. 7

İÇİNDEKİLER .................................................................................................................... 9

KISALTMALAR DİZİNİ..................................................................................................... 15

GİRİŞ ....................................................................................................................... 17

BİRİNCİ BÖLÜM

TÜZEL KİŞİLERİN HUKUKİ BAĞIMSIZLIĞI

VE EKONOMİK BÜTÜNLÜK YAKLAŞIMI

A. Tüzel Kişilik Kavramı............................................................................................... 23

B. Tüzel Kişilerin Hukuki Bağımsızlığı.......................................................................... 26

C. Ticaret Şirketlerinin Kontrolü ve Hukuki Bağımsızlık.............................................. 28

D. Şirketlerin Ekonomik Sebeplerle Bir Araya Gelmesi ve Ekonomik Bütünlük

Yaklaşımı ................................................................................................................ 30

1. Genel Olarak ................................................................................................... 30

2. Şirketler Topluluğu Hukukunda Ekonomik Bütünlük Yaklaşımı ...................... 33

a) Şirketler Topluluğu Kavramı..................................................................... 34

b) Şirketler Topluluğunda Hâkimiyet Kavramı ve Hâkimiyetin Belirlenmesi....... 38

1) Hâkimiyetin Belirlenmesinde Uygulanan Sistemler ve Türk

Hukuku.............................................................................................. 39

2) Hakimiyet Kriterleri........................................................................... 45

aa) Hukuki Faraziyelere Dayalı Hâkimiyet ....................................... 46

i. Oy Haklarının Çoğunluğuna Sahip Olma [m. 195/1(a)-1]........ 47

ii. Şirket Sözleşmesi Uyarınca, Yönetim Organında Karar

Alabilecek Çoğunluğu Oluşturan Sayıda Üyenin Seçimini

Sağlayabilmek Hakkına Haiz Olma [m. 195/1(a)-2] ............ 50

iii. Kendi Oy Hakları Yanında, Bir Sözleşmeye Dayanarak,

Tek Başına veya Diğer Pay Sahipleri ya da Ortaklarla

Birlikte, Oy Haklarının Çoğunluğunu Oluşturma [m.

195/1(a)-3] ......................................................................... 55

iv. Bir Sözleşmeye Dayalı Olarak Hakimiyet Kurulması

[m. 195/1(b)] ...................................................................... 57

bb) Fiili Hâkimiyet Durumları ........................................................... 59

cc) Hakimiyet Karineleri .................................................................. 61

i. Sermaye Çoğunluğuna Sahip Olma .................................... 61

ii. Şirketi Yönetebilecek Kararları Alabilecek Miktarda

Paya Sahip Olma................................................................. 64

10

c) Şirketler Topluluğunda Ekonomik Bütünlük Yaklaşımına Bağlanan

Sonuçlar ................................................................................................... 66

1) Genel Olarak ..................................................................................... 66

2) Topluluk Menfaati ve Topluluk Politikaları Ekseninde

Topluluğa Tanınan İmkanlar ............................................................. 67

3) Koruyucu Mekanizmalar................................................................... 70

aa) Genel Olarak .............................................................................. 70

bb) Hâkimiyetin Hukuka Aykırı Kullanılması .................................... 71

cc) Karşılıklı İştirak Durumu............................................................. 71

dd) Güvenden Doğan Sorumluluk.................................................... 74

3. Rekabet Hukukunda Ekonomik Bütünlük Yaklaşımı........................................ 75

a) Genel Olarak ............................................................................................ 75

b) Rekabeti Sınırlayıcı Anlaşma, Uyumlu Eylem ve Kararlar Yönünden ....... 78

c) Hakim Durumun Kötüye Kullanılması Yönünden..................................... 81

d) Birleşme ve Devralmalar Yönünden......................................................... 82

e) Hakim Şirketin, Bağlı Şirketin Gerçekleştirdiği Rekabet

İhlallerinden Doğan Sorumluluğu Yönünden ........................................... 85

f) Rekabet Kanunu’nun 16. Maddesine Göre Verilen İdari Para

Cezalarında Temel Alınan Cironun Belirlenmesi Yönünden..................... 85

4. Şirketler Topluluğunda Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması ........................... 86

İKİNCİ BÖLÜM

ŞİRKETLER TOPLULUĞU HUKUKU VE REKABET HUKUKUNDA

EKONOMİK BÜTÜNLÜK İLKESİNE DAYANAN SORUMLULUK

A. Genel Olarak .......................................................................................................... 91

B. Şirketler Topluluğu Hukukunda Hakimiyetin Hukuka Aykırı

Kullanılmasından Doğan Sorumluluk ..................................................................... 92

1. Kısmi Hakimiyetin Hukuka Aykırı Kullanılmasından Doğan Sorumluluk.......... 92

a) Genel Olarak ............................................................................................ 92

b) Bağlı Şirketin Kayba Uğratılması Halinde Sorumluluk.............................. 94

1) Kayıp ................................................................................................. 95

aa) Kavram....................................................................................... 95

bb) Kaybın Belirlenmesi ................................................................... 98

cc) Kaybın Belirlenememesi .......................................................... 100

2) Özen Borcuna Aykırılık.................................................................... 101

3) Hakim Şirketin Yönlendirmesi......................................................... 104

4) Denkleştirme .................................................................................. 106

aa) Genel Olarak ............................................................................ 106

11

bb) Denkleştirme Yöntemleri......................................................... 108

i. Fiilen Denkleştirme........................................................... 108

ii. İstem Hakkı Tanınmak Suretiyle Denkleştirme................. 109

5) Hakimiyetin Hukuka Aykırı Kullanımının Sonuçları ......................... 111

aa) Sorumluluğun Şartları.............................................................. 111

bb) Sorumluluğa İlişkin İspat Yükü................................................. 113

cc) Sorumluluğun Kapsamı............................................................ 114

dd) Müteselsil Sorumluluk ............................................................. 115

c) Bağlı Şirket Bakımından Açıkça Anlaşılır Haklı Sebebi Olmayan

Kararların Alınması Halinde Sorumluluk ................................................ 116

2. Tam Hakimiyetin Hukuka Aykırı Kullanımından Doğan Sorumluluk.............. 119

a) Genel Olarak .......................................................................................... 119

b) Tam Hakimiyet Durumunda Hakim Şirketin Bağlayıcı Talimat

Verme Yetkisi......................................................................................... 119

c) Alacaklıların Korunması ......................................................................... 120

1) Genel Olarak ................................................................................... 120

2) Denkleştirme .................................................................................. 121

3) Tazminat Sorumluluğu.................................................................... 122

C. Rekabet Hukukunda Teşebbüs Kavramı ve Hakim Şirketin Bağlı Şirket

Rekabet İhlallerinden Doğan Sorumluluğu .......................................................... 124

1. Rekabet Hukukunda Teşebbüsler ................................................................. 124

a) Teşebbüs Kavramı.................................................................................. 124

b) Teşebbüsün Özellikleri........................................................................... 126

1) Ekonomik Faaliyette Bulunmak ...................................................... 126

2) Ekonomik Anlamda Bağımsızca Karar Alabilmek ............................ 128

aa) Genel Olarak............................................................................ 128

bb) Ekonomik Bütünlük Durumu ................................................... 129

3) Devamlılık ....................................................................................... 131

c) Rekabet Hukukunda Teşebbüs Türleri................................................... 131

1) Gerçek Kişiler.................................................................................. 131

2) Tüzel Kişiler..................................................................................... 132

3) Tüzel Kişiliği Olmayan Topluluklar .................................................. 134

2. Hakim Şirketin Bağlı Şirket Rekabet İhlallerinden Doğan Sorumluluğu ........ 136

a) Genel olarak........................................................................................... 136

b) Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması ....................................................... 139

c) Hakim Şirketin Bağlı Şirketin Rekabet İhlallerinden Sorumluluğuna

Dair Esaslar ............................................................................................ 142

1) Kontrol............................................................................................ 143

aa) Kavram..................................................................................... 143

12

bb) Rekabet Hukukunda Kontrol Araçları ...................................... 147

cc) Kontrol Türleri ......................................................................... 152

i. Tek Kontrol-Ortak Kontrol ................................................ 152

ii. Doğrudan Kontrol-Dolaylı Kontrol .................................... 152

iii. Pozitif Kontrol-Negatif Kontrol ......................................... 153

iv. Hukuki (De Iure) Kontrol-Fiili (De Facto) Kontrol..............153

dd) Rekabet Hukukunda Kontrolün Elde Edilmesi ......................... 153

i. Pay İktisabı Yoluyla Kontrol .............................................. 154

ii. Yönetim Organında Temsil Edilme Hakkı Yoluyla Kontrol..... 158

iii. Azınlık Hakları Yoluyla Kontrol.......................................... 159

iv. Sözleşmeler Yoluyla Kontrol ............................................. 163

(i) Hakimiyet Sözleşmeleri ............................................ 163

(ii) Ortak Teklif Verme Sözleşmesi................................. 164

(iii) Franchising Sözleşmesi............................................. 164

(iv) Kiralama Sözleşmeleri .............................................. 165

(v) Yönetim (Management) Sözleşmeleri ...................... 167

v. Malvarlığı Devri ................................................................ 169

vi. Fiili Kontrol Tesis Eden Ticari İlişkiler ............................... 170

vii. Fiili Kontrole Yol Açan Durumlar....................................... 171

2) Belirleyici Etki Uygulama................................................................. 172

aa) Genel Olarak ............................................................................ 172

bb) Belirleyici Etki Kavramı Bağlamında Hakim Şirketin

Sorumluluğu Bakımından AB Uygulama Geçmişi..................... 173

cc) Akzo Nobel Kararı Sonrası Hukuki Durum ile Belirleyici

Etki ve Hakim Şirketin Sorumluluğu Bakımından Yüzde

Yüz Oranında Pay Sahipliğine Dayalı Adi Karine ...................... 177

3) Rekabet İhlali (hukuka aykırılık)...................................................... 181

d) Ortak Girişim Sözleşmeleri ve Ortak Girişimlerde Hakim Şirketin

Rekabet Hukukundan Doğan Sorumluluğu............................................ 182

1) Ortak Girişim Kavramı..................................................................... 182

2) Ortak Girişim Sözleşmesinin Hukuki Mahiyeti ve Ortak Girişim

Türleri .............................................................................................184

3) Ortak Girişimin Unsurları ................................................................ 185

aa) İktisadi Amaç ........................................................................... 185

bb) Ortak Kontrol........................................................................... 186

cc) Bağımsız Organizasyon (Operasyonel Bağımsızlık) .................. 188

4) Ortak Girişimlere Uygulanacak Rekabet Hukuku Kuralları.............. 190

5) Ortak Girişimlerde Hakim şirketlerin Rekabet Hukukundan

Doğan Sorumluluğu ........................................................................ 194

e) Türk Rekabet Hukuku Uygulamasında Hakim Şirketin Sorumluluğu ..... 195

13

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

REKABET İHLALLERİ SEBEBİYLE BAĞLI ŞİRKETTE MEYDANA GELEN

ZARARLARDAN DOLAYI HAKİM ŞİRKETİN SORUMLULUĞU VE

ÖZEL HUKUK ALANINDA DOĞAN DİĞER SORUMLULUK HALLERİ

A. Bağlı Şirketi Rekabet İhlaline Yönlendirmek Suretiyle Kayba Uğratan Hakim

Şirketin Sorumluluğunun Türk Ticaret Kanunu’ndaki Topluluk Hükümleri

Bağlamında İncelenmesi ....................................................................................... 201

1. Genel Olarak ................................................................................................. 201

2. Topluluk Hükümlerinin Düzenleme Amacı, Koruduğu Hukuki

Menfaatler ve Hakimiyet Kullanımı Sonucu Oluşan Hukuka Aykırılık ........... 203

3. Hakim Şirketin Bağlı Şirketi Rekabet İhlaline Yönlendirmesiyle Ortaya

Çıkan Hukuka Aykırılık ve Bağlı Şirkette Oluşan Zarar................................... 209

4. Hakim Şirketin Bağlı Şirketi Rekabet İhlaline Yönlendirmesi Sonucunda

Bağlı Şirkette Oluşan Zarar ve Bu Zararın Tazmini Konusunda Topluluk

Hükümlerinin Uygulanabilirliği ..................................................................... 212

B. Bağlı Şirketin, Rekabet İhlali Sonucu Uğradığı Zararlardan Kaynaklanan Hakim

Şirket Sorumluluğuna Genel Sorumluluk Hükümlerinin Uygulanabilirliği............ 217

1. Anonim Şirketlerde Hukuki Sorumluluğa İlişkin Hükümlerin

Uygulanabilirliği ............................................................................................ 218

a) TTK m. 553 ila 556’da Düzenlenen Sorumluluk Hükümlerinin

Konusu ve Amacı.................................................................................... 219

b) Hukuki Sorumluluğun Şartları................................................................ 220

1) Zarar ............................................................................................... 220

2) Kanuna ve Esas Sözleşmeye Aykırılık .............................................. 223

3) İlliyet Bağı ....................................................................................... 223

4) Kusur............................................................................................... 225

c) Doğrudan Zararlara Dayalı Sorumluluk Davalarında Davacılar .............. 226

1) Şirket............................................................................................... 227

2) Paysahipleri ve alacaklılar............................................................... 229

d) Dolaylı Zararlara Dayalı Sorumluluk Davalarında Davacılar ................... 231

1) Şirketin İflas Hali Dışında Dava Açabilecekler ................................. 231

2) Şirketin İflası Halinde Dava Açabilecekler....................................... 233

e) Sorumluluk Davalarında Davalılar.......................................................... 234

1) Genel Olarak ................................................................................... 234

2) Organ Kavramı ................................................................................ 236

aa) Organ ve Temsilci Kavramları Arasındaki Fark......................... 237

bb) Organ ve Yardımcı Şahıs Kavramları Arasındaki Fark............... 238

cc) Şekli Organ - Fiili Organ Ayrımı ................................................ 239

i. Şekli Organ ....................................................................... 240

ii. Fiili Organ ......................................................................... 242

14

iii. Şirketler Topluluğunda Fiili Organ Durumu ve Hakim

Şirketin Fiili Organ Niteliği ................................................ 248

f) Rekabet İhlallerinden Doğan Sorumluluk Bağlamında TTK m. 553

vd. Hükümler İle Fiili Organ Sorumluluğuna Dair Değerlendirme.......... 251

2. Zararın Genel Hukuki Müesseseler Aracılığıyla Tazmini İmkanı.................... 254

a) Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması ....................................................... 254

b) Paysahibinin Sadakat Yükümlülüğü ....................................................... 258

1) Genel Olarak Paysahibinin Sadakat Yükümlülüğü .......................... 258

2) Hakim Paysahibi Şirketin Sadakat Yükümlülüğü ............................. 262

3) Sadakat Yükümlülüğüne Aykırılığın Yaptırımları ............................. 262

aa) Genel Kurul Kararının İptali ..................................................... 262

bb) Tazminat Talebi ....................................................................... 264

cc) Ortaklıktan Çıkarılma ............................................................... 265

dd) Şirketin Haklı Nedenle Feshi .................................................... 266

4) Paysahibinin Sadakat Yükümlülüğü ve Şirketler Topluluğu

Hükümlerinin Mukayesesi .............................................................. 268

C. Hakim Şirketin, Bağlı Şirketin Rekabet İhlalinden Zarar Gören Üçüncü

Şahıslara Karşı Tazminat Sorumluluğu ................................................................. 271

1. Genel Olarak ................................................................................................. 271

2. Davacı Sıfatı................................................................................................... 275

3. Davalı Sıfatı ................................................................................................... 277

4. Şirketler Topluluğunun Tazminat Sorumluluğu ............................................ 278

5. Değerlendirme .............................................................................................. 282

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

ŞİRKETLER TOPLULUĞU HUKUKU VE REKABET HUKUKUNUN

MERKEZ KAVRAMLARININ MUKAYESESİ

A. Şirketler Topluluğu Hukukundaki “Hakimiyet” Kavramı ile Rekabet

Hukukundaki “Kontrol” Kavramının Karşılaştırılması ve Kontrol Olgusuna

Hukuki Sonuç Bağlanan Diğer Durumlar .............................................................. 285

B. Şirketler Topluluğu Hukukundaki Sorumluluk Sebebi Olarak “Yönlendirme”

Kavramı ile Rekabet Hukukundaki “Belirleyici Etki” Kavramının Karşılaştırılması ...... 291

C. Rekabet Hukukunun Sujesi Olarak “Teşebbüs” ve Topluluk Hükümlerinde

Hakim Teşebbüs Kavramları................................................................................. 294

SONUÇ...................................................................................................................301

KAYNAKLAR ...........................................................................................................309