Şirketler Topluluğunda Sorumluluk Esasları(Anonim Şirketlerden Oluşan Topluluklar Bakımından)

İÇİNDEKİLER

İKİNCİ BASIYA ÖNSÖZ ............................................................................................... VII

ÖNSÖZ ....................................................................................................................... IX

İÇİNDEKİLER............................................................................................................... XI

KISALTMALAR ........................................................................................................ XXIII

GİRİŞ VE KONUNUN SINIRLANDIRILMASI .............................................................1

BÖLÜM I

ŞİRKETLER TOPLULUĞU TEMEL KAVRAMLARI VE

TOPLULUKTA ÇATIŞAN MENFAATLERİN DENGELENMESİ

§.1. ŞİRKETLER TOPLULUĞU VE TÜRLERİ............................................................7

I. Şirketler Topluluğu Kavramı ...................................................................... 7

II. Ortaya Çıkış Nedenleri............................................................................. 11

III. Unsurları .................................................................................................. 12

A. Yapısal Unsur ..................................................................................... 13

B. Topluluk İlişkisi................................................................................... 23

IV. Türleri ...................................................................................................... 28

A. Kaynağı Bakımından........................................................................... 28

1. Sözleşmesel Şirketler Topluluğu................................................... 28

2. Fiili Şirketler Topluluğu................................................................. 30

B. Bağımlılık İlişkisi Bakımından ............................................................. 32

1. Yatay Şirketler Topluluğu (Gleichordnungskonzern).................... 32

2. Dikey Şirketler Topluluğu (Unterordnungskonzern) .................... 33

C. Bütünleşme Yoluyla Ortaya Çıkan Şirketler Topluluğu

(Eingliederungskonzern) .................................................................... 33

XII

§.2. ŞİRKETLER TOPLULUĞUNDA MENFAATLERİN KORUNMASI

YÖNTEMLERİ ............................................................................................34

I. Şirketler Topluluğunun Hukuken Tanzim Edilme Nedenleri:

Şirketler Topluluğunda Menfaat Çatışması ve Çıkar Grupları ..................34

II. Şirketler Topluluğu Düzenlemelerinde Esas Alınan Menfaatler ...................35

III. Menfaat Çatışmalarında Çıkarların Korunması Yöntemleri......................37

A. Bilgi Edinme ........................................................................................37

B. Hakların Donması ...............................................................................40

1. Bildirim Yükümlülüğünün İhlali .....................................................40

2. Karşılıklı İştirak ..............................................................................41

C. Satın Alma Hakkı.................................................................................43

D. Sorumluluk..........................................................................................44

§.3. TOPLULUK HÂKİMİ MÜDAHALESİNİN TEMELLENDİRİLMESİ VE

SORUMLULUK ESASLARINI ŞEKİLLENDİREN İLKELER ..................................46

I. Topluluk Hâkiminin Müdahalesinin Meşrulaştırılması .............................46

A. Topluluk Hâkimi Müdahalesine İzin Verilme Gerekçesi......................46

B. Yarar Koşulu........................................................................................50

II. Topluluk Sorumluluk Esaslarını Şekillendiren İlkeler................................51

A. Menfaatlerin Dengelenmesi İlkesi......................................................52

B. Topluluk Menfaat Himayesinin Geçiciliği İlkesi ..................................52

C. Bağlı Şirket Yönetiminin Etkinliğini Yitirmemesi İlkesi........................53

D. Bağlı Şirketin Korunması ve Topluluğun Devamlılığı İlkesi..................54

BÖLÜM II

TOPLULUK HUKUKUNDA SORUMLULUK SEBEBİ

OLARAK MÜDAHALE

§.4. MÜDAHALEYE İLİŞKİN GENEL ESASLAR......................................................55

I. Genel Olarak Müdahale Yetkisi ................................................................55

II. Müdahalenin Hukuka Aykırılığı Sorunu ....................................................57

III. Müdahalenin Şirketler Hukuku Esasları Çerçevesinde

Gerçekleşmesi ..........................................................................................58

IV. Müdahalenin Önlenmesini Talep Hakkı ...................................................60

XIII

§.5. KISMİ HÂKİMİYET HALİNDE ......................................................................63

I. Genel Olarak............................................................................................ 63

II. Hâkim İşletmenin Müdahale Yetkisi (Yönlendirme) ................................ 64

A. Yönlendirme....................................................................................... 64

B. Hukuki Niteliği ve Etkisi...................................................................... 67

C. Yönlendirmenin İspatı........................................................................ 70

1. Alman Hukukundaki Görüşler ...................................................... 70

2. Değerlendirme ............................................................................. 74

D. Yönlendirmeye Uygun Davranış......................................................... 75

E. Bağlı Şirketin Yönlendirme Halindeki Durumu................................... 79

F. Yönlendirmede Şahıs Unsuru............................................................. 81

1. Yönlendirmenin Muhatabı ........................................................... 81

2. Yönlendiren.................................................................................. 84

a. Genel Olarak ........................................................................... 84

b. Özel Durumlar......................................................................... 85

aa. Birlikte Hâkimiyet............................................................. 85

bb. Genel Kurul Kararıyla Müdahale ...................................... 87

cc. Topluluk Hâkiminin Temsil Yetkisine Sahip Olduğu

Durumlar.......................................................................... 91

dd. Personel Karışımı ............................................................. 91

G. Topluluk Yararı................................................................................... 93

§.6. TAM HÂKİMİYETTE...................................................................................97

I. Farklı Yaklaşım ve Gerekçesi.................................................................... 97

II. Gerekçenin Değerlendirilmesi ................................................................. 98

III. Müdahale Yetkisi (Talimat).................................................................... 100

A. Gerçekleşme Şekli............................................................................ 100

B. Talimat Yetkisinin Kapsamı .............................................................. 101

1. Genel Olarak............................................................................... 101

2. Sınırlamalar ................................................................................ 103

a. Niteliksel Sınırlama: Topluluk Politikası ................................ 103

aa. Rozenblum Konsepti ...................................................... 103

bb. Türk Hukukundaki Durum.............................................. 107

XIV

b. Nicel Sınırlama: Nitelikli Kayba Yol Açmama .........................110

aa. Genel Olarak ...................................................................110

bb. Yasak Müdahale Türleri ..................................................112

aaa. Önemli Varlıkların Kaybına Yol Açan Talimatlar......114

bbb.Ödeme Gücünü Açıkça Aşan Talimatlar..................116

ccc. Varlığı Tehlikeye Düşüren Talimatlar ......................118

c. İşin Mahiyetinden Kaynaklanan Sınırlama ............................119

3. Yasal Sınırları Aşan Talimatların Sonuçları ..................................120

4. Özellikle Şirketin Varlığını Tehlikeye Düşüren Talimatlar

Karşısında Koruma ......................................................................124

a. Alman Hukukunda.................................................................124

b. Türk Hukukunda ....................................................................129

C. Talimat İlişkisinin Tarafları ve Muhatabı...........................................131

1. Taraflar........................................................................................131

2. Muhatap .....................................................................................132

a. Talimat Verme Yetkisi Bakımından........................................132

b. Talimat Alma Bakımından .....................................................134

D. Talimatın Yönetim Yükümü Etkisi? ...................................................135

BÖLÜM III

MÜDAHALEDEN DOĞAN KAYIP VE DENKLEŞTİRİLMESİ

§.7. KAYIP .....................................................................................................137

I. Genel Olarak...........................................................................................137

II. Kavramın Somutlaştırılması....................................................................140

A. Amaç Bakımından.............................................................................140

B. Bağlı Şirket Yöneticilerinin Davranış Tarzı Bakımından?...................142

C. Zarar ve Dönem Zararı ile Mukayesesi Bakımından .........................143

III. Denkleştirmeyi Gerektirmeyen Kayıplar ................................................149

A. Derhal Tazmin Yükümü Doğuran Kayıplar ........................................150

1. Topluluk Yararına Olmayan Kayıplar...........................................150

2. Sayısallaştırılamayan Kayıplar .....................................................152

XV

B. Tazmin Yükümü Doğurmayan Kayıplar ............................................ 155

1. Ticari Takdir Kapsamındaki Kayıplar........................................... 155

2. Pasif Etkiler................................................................................. 156

IV. Kaybın Tespit Anı ................................................................................... 157

§.8. DENKLEŞTİRME ...................................................................................... 159

I. Kavram ve Amacı ................................................................................... 159

II. Fonksiyonları ......................................................................................... 161

III. Hukuki Niteliği ....................................................................................... 162

A. Yararın Mahsubu Görüşü................................................................. 163

B. Seçimlik Yetki Görüşü ...................................................................... 165

C. Özel İfa Görüşü ................................................................................ 166

D. Yönetici Sorumluluğundan Doğan Yükümlülük Görüşü ................... 168

E. Değerlendirme ................................................................................. 169

IV. Denkleştirmeye Esas Menfaatin Özellikleri ........................................... 172

V. Denkleştirmede Seçim Hakkı................................................................. 174

VI. Denkleştirme Değerinin Belirlenmesi.................................................... 177

VII. Denkleştirmenin Gerçekleşmesi............................................................ 179

A. Genel Olarak .................................................................................... 179

B. Denkleştirmenin Gerçekleşme Usulü............................................... 182

1. Kaybın Fiilen Denkleştirilmesi .................................................... 182

2. Kaybın Talep Hakkı Sağlanmak Suretiyle Denkleştirilmesi ......... 184

VIII. Denkleştirmenin Gerçekleşmemesi ve Sonuçları .................................. 189

A. Genel Olarak .................................................................................... 189

B. İfa Engelleri ...................................................................................... 191

BÖLÜM IV

ZARARIN TAZMİNİ - SORUMLULUK

§.9. KISMİ HAKİMİYETTE ZARARIN TAZMİNİ .................................................. 193

I. Sorumluluğun Hukuki Niteliği................................................................ 193

A. Alman Hukukundaki Görüşler.......................................................... 193

1. Haksız Fiil-Organ Sorumluluğu Bakımından ............................... 193

a. Haksız Fiil Sorumluluğu Görüşü ............................................ 193

XVI

b. Organ Sorumluluğu ya da Organ Benzeri Sorumluluk

Görüşü ...................................................................................194

2. Kusur Sorumluluğu Bakımından..................................................195

a. Sorumluluğun Kusura Dayanmadığı Görüşü..........................196

b. Sorumluluğun Kusura Dayandığı Görüşü...............................198

B. Türk Hukuku Bakımından..................................................................199

II. Sorumluluğun Unsurları .........................................................................202

A. Hukuka Aykırılık ................................................................................202

B. Kusur.................................................................................................204

C. Zarar .................................................................................................205

1. Genel Olarak ...............................................................................205

2. Tazmini Gereken Zarar Miktarı ...................................................207

III. Zararın Tazmini Davası ...........................................................................210

A. Davacılar ...........................................................................................210

1. Bağlı Şirket ..................................................................................210

a. Bağlı Şirketin Dava Hakkı .......................................................210

b. Bağlı Şirketin Dava Hakkı Bakımından Uygulanacak

Hükümler...............................................................................213

c. Bağlı Şirket Adına Davanın Açılması ......................................214

2. Pay Sahipleri................................................................................215

3. Alacaklılar....................................................................................218

B. Davalılar............................................................................................219

1. Topluluk Hâkimi ..........................................................................220

2. Topluluk Hâkimi Yönetim Kurulu Üyeleri ....................................221

C. Sorumluluktan Kurtuluş İmkânı: Bağımsız Şirket Ölçütü ..................224

1. Koşullar .......................................................................................224

2. Hukuki Etkisi................................................................................227

a. Kaybın Unsuru Olarak Bağımsız Şirket Yöneticisi

Davranışı................................................................................227

b. Kaybın Unsuru Dışında Niteleyen Görüşler ...........................229

c. Değerlendirme ......................................................................231

D. Feragat, Sulh ve İbra.........................................................................234

E. Usuli Sorunlar ...................................................................................237

XVII

F. Zamanaşımı...................................................................................... 238

G. Görevli ve Yetkili Mahkeme ............................................................. 239

IV. Zararın Tazmini Dışındaki Önlemler....................................................... 240

A. Yasal Düzenleme.............................................................................. 240

B. Önlemlerin Uygulanma Koşulları ve Özellikleri................................ 240

1. Tazminat Talep Koşullarının Gerçekleşmiş Olması..................... 240

2. Özel Çözüm Yöntemine Yönelik Talebin Şart Olmaması ............ 241

3. Önlemlerin İkame Niteliği .......................................................... 243

4. Bağımsız Davaya Konu Edilememe............................................. 244

5. Taraflara İlişkin Koşullar ............................................................. 245

6. Usuli Koşullar.............................................................................. 247

C. Çözüm Yöntemleri ........................................................................... 249

1. Çözüm Yönteminin Kanuni Sınırı ................................................ 250

2. Çözüm Yöntemlerinin Koruma Amacıyla Sınırlanması ............... 252

3. Topluluk Organizasyon Yapısı ve İşletmelerine İlişkin

Tedbirler..................................................................................... 253

4. Nitelikli Topluluğun Varlığı Halinde Uygulanabilecek

Tedbirler..................................................................................... 255

a. Türk Hukuku Bakımından Önemi.......................................... 256

b. Çözüm Yöntemleri Hakkında Kazuistik ................................. 257

aa. Zararı Devralma Yükümlülüğü........................................ 258

bb. Alacakların Teminat Altına Alınması .............................. 260

cc. Makul Denkleştirme....................................................... 261

dd. Payın Devri ..................................................................... 264

6. Değerlendirme ........................................................................... 266

§.10. TAM HAKİMİYETTE ZARARIN TAZMİNİ.................................................... 269

I. Genel Olarak.......................................................................................... 269

II. Sistem Sorunu........................................................................................ 270

III. Sorumluluk Sebebi................................................................................. 275

IV. Sorumluluk İlişkisinin Tarafları............................................................... 277

V. Sorumluluktan Kurtuluş İmkânı............................................................. 280

A. Ticari Takdir Kullanımı...................................................................... 280

XVIII

B. Davacının Denkleştirme Hakkında Bilgisi..........................................280

1. Genel Olarak ...............................................................................281

2. Maddi Hukuk Açısından Değerlendirilmesi .................................282

3. Hukuki Neticeleri.........................................................................285

4. Hukuki Niteliği.............................................................................287

5. Diğer Yasal Düzenlemelerle İlişkisi..............................................288

a. İİK m. 89 ile Olan İlişkisi .........................................................288

b. TTK m. 204 ile Olan İlişkisi .....................................................290

6. Uygulanma Koşulları ...................................................................291

a. Denkleştirmenin Gerçekleşmemesi.......................................291

b. Alacaklı ile Bağlı Şirket Arasında Kredi veya Benzeri

İlişkinin Mevcudiyeti..............................................................292

c. Denkleştirmenin Yapılmadığının Bilinmesi veya

Bilinmesinin Mümkün Olması ...............................................294

d. Bağlı Şirketin İflası .................................................................295

7. Usuli Sorun..................................................................................297

VI. Ara Değerlendirme.................................................................................298

§.11. BAĞLI ŞİRKET YÖNETİCİLERİNİN HUKUKİ SORUMLULUĞU .......................300

I. Kural .......................................................................................................300

II. Alman Hukukunda..................................................................................302

III. Türk Hukukunda .....................................................................................303

A. Kısmi Hâkimiyet Halinde...................................................................303

1. Yasal Düzenleme .........................................................................303

a. Sorumluluk Kaynağı...............................................................303

b. Yasal Düzenlemenin Oluşum Süreci ve Sorumluluk

Üstlenim Sözleşmelerinin Geçerliliği .....................................304

c. Düzenlemenin Hedefi............................................................309

2. Bağlı Şirket Yöneticilerinin Sorumluluğunun Hukuki Niteliği ......310

3. Bağlı Şirket Yöneticilerinin Yükümlülükleri .................................311

a. Genel Yükümlülük .................................................................311

b. Münferit Yükümlülükler ........................................................313

aa. İnceleme ve Varlığı Koruma Yükümlülüğü......................313

bb. Bilgi Verme Yükümlülüğü?..............................................315

XIX

cc. Kaybın Denkleştirilmemesi Durumunda Yeni

Müdahaleler ile İlgili Yükümlülüğü................................. 316

dd. Raporlama Yükümlülüğü................................................ 318

ee. Müdahalelere Riayet Etmeme Yükümlülüğü? ............... 319

ff. Denkleştirme Değerini Gözetim Yükümlülüğü............... 320

gg. Organizasyon ve Belgeleme Yükümlülüğü..................... 320

4. Bağlı Şirket Yöneticilerinin İbrası................................................ 321

5. Bağlı Şirket Yönetim Kurulu Üyeleri Aleyhine Sorumluluk

Davası Açılması........................................................................... 323

B. Tam Hâkimiyet Halinde.................................................................... 325

1. Genel Olarak............................................................................... 325

2. Sorumluluğun Sınırlanması ........................................................ 326

a. Muhteva Bakımından ........................................................... 327

b. Davacı Taraf Bakımından ...................................................... 329

c. Zaman Bakımından? ............................................................. 332

BÖLÜM V

ŞİRKETLER TOPLULUĞU SORUMLULUK SİSTEMİNİN

DİĞER SORUMLULUK HALLERİ İLE OLAN İLİŞKİSİ

VE ÖZEL BAZI DURUMLAR

§.12. YÖNETİCİ SORUMLULUĞU İLE OLAN İLİŞKİSİ ........................................... 336

I. Hâkim Ortağın Yönetici Sıfatı................................................................. 336

II. Hâkim Ortağın Müdahalesinin Tabi Olduğu Sorumluluk Rejimi................. 338

§.13. ÖRTÜLÜ KAZANÇ AKTARIM YASAĞI İLE İLİŞKİSİ....................................... 340

I. Genel Olarak.......................................................................................... 340

II. Sermaye Piyasası Kanunu Çerçevesinde Güveni Kötüye Kullanma

Suçu ....................................................................................................... 342

III. Türk Ticaret Kanunu ve Sermaye Piyasası Kanunu

Düzenlemelerinin Unsurları Bakımından Mukayesesi........................... 344

A. Genel Olarak .................................................................................... 344

B. Örtülü Kazanç Aktarımı, Kayıp ve Zarar Kavramları Bakımından ..... 346

IV. Kanunlar Arası Koordinasyon Sorunu.................................................... 348

A. Zaman Bakımından .......................................................................... 348

XX

B. Özel Kanun-Genel Kanun İlişkisi Bakımından....................................349

1. Genel Olarak ...............................................................................349

2. Konu Bakımından ........................................................................350

a. Normların Kapsamındaki Şahıs Unsuru Bakımından .............350

b. Normların Kapsam ve Etkisi Bakımından...............................351

3. Amaç Bakımından .......................................................................355

a. Kanunların Amaçları Bakımından Tetkiki...............................355

b. Fransız Hukukunda Şirket Varlığını Kötüye Kullanma

Suçu ve Uygulamanın İktisadi Gaye Nazara Alınmak

Suretiyle Esnetilmesi .............................................................358

V. Ara Sonuç ...............................................................................................360

§.14. ÖZEL BAZI DURUMLAR ...........................................................................361

I. Çok Katlı Bağımlılık .................................................................................361

A. Topluluk Düzenlemelerinin Kapsamı ................................................363

B. Müdahalenin İzafesi Sorunu .............................................................365

1. Doğrudan Hâkimiyete Dayalı Olarak Gerçekleşen Müdahale .....365

2. Dolaylı Hâkimiyete Dayalı Olarak Gerçekleşen Müdahale ..........367

a. Yavru Şirket Müdahalesinin Ana Şirkete İzafesi

Bakımından............................................................................367

b. Ana Şirket Müdahalesinin Yavru Şirkete İzafesi

Bakımından............................................................................370

C. Müdahalenin İzafe Edilmesinin Sonuçları.........................................373

D. Kısmi ve Tam Hâkimiyetin Kademeli Olarak Gerçekleştiği

Durumlar...........................................................................................375

II. Kardeş Şirketlerin Sorumluluğu..............................................................381

A. Genel Olarak .....................................................................................381

B. Alman Hukukunda ............................................................................383

C. Türk Hukukunda ...............................................................................387

III. Topluluk Yapısının Sona Ermesinin ve Bağımlılık Türü

Değişikliklerinin Sorumluluk Açısından Sonuçları...................................390

A. Genel Olarak .....................................................................................390

B. Topluluk Yapısının Şeklen Muhafaza Edilmesinin Etkisi....................391

C. Bağlı Şirketlerde Meydana Gelen Değişiklik Bakımından .................394

D. Tam ve Kısmi Hâkimiyet İlişkisindeki Değişiklik Bakımından ............395

XXI

IV. Önemli Nitelikteki İşlemlerden Doğan Sorumluluk ve Pay Devri

Hakkı...................................................................................................... 395

A. Uygulanma Şartları .......................................................................... 396

1. Topluluk İlişkisinin Mevcudiyeti? ............................................... 396

2. Önemli İşlemin Varlığı ................................................................ 398

3. Haklı Nedene Dayalı Olmama..................................................... 400

4. Hâkimiyetin Uygulanmasına Dayalı Olarak Gerçekleşme........... 404

B. Usuli Şartlar...................................................................................... 405

1. Muhalif Kalma ............................................................................ 405

2. Teminat ...................................................................................... 407

C. Taraflar............................................................................................. 411

1. Davacı......................................................................................... 411

2. Davalı.......................................................................................... 412

D. Hükümleri ........................................................................................ 412

1. Zararın Tazmini........................................................................... 413

2. Pay Devri .................................................................................... 416

E. Zamanaşımı...................................................................................... 420

F. Görevli ve Yetkili Mahkeme ............................................................. 421

SONUÇ ............................................................................................................ 423

KAYNAKÇA ...................................................................................................... 439