Katılımcı Anayasa Yapımının Demokratik Temelleri

Bilimsel çalışma yapmak her zaman için kolay değildir. Dolayısıyla bir bilimsel çalışmaya başlayıp başlamama ba-zen zorlu bir karar anına işaret eder. Ne var ki, bir anayasa hukukçusunu derinden ilgilendiren ve onun bilimsel mera-kını uyandıran ve fikir işçiliğini gerektiren belirli konu ve meseleler, -buradaki katılımcı anayasa yapımı konusunda olduğu gibi- zorunlu olarak söz konusu olur. Bu ahlaki bir ilkeden ileri gelir. Şöyle ki, örneğin Türkiye’nin henüz de-mokratik katılımcı bir anayasaya ihdas etmemiş olması, bu konuda çalışmayı ahlaki bir yük olarak yükler. Böylesi bir yükü biz de omuzlarımızda hissettik. Elbette bu süreçteki bütün zorluğu göze aldık.

Türkiye’nin demokratik hukuk devletini tam anlamıyla gerçekleştirmiş ve katılımcılığı sağlamış bir anayasaya sahip olmaması karşısında en azından teorik olarak hukuki bir meydan okumayla karşı karşıya olduğumuzu hissettik. Ger-çekten de içinde bulunduğumuz durum, aynı zamanda kendi içerisinde bir meydan okuma da barındırmıştır. Mey-dan okuma bir bilim insanı için her zaman merak uyandırıcı olur ve bu nedenle ilgi çeker. Bu şekildeki bir meydan okumayla karşı karşıya kalan biz de, kuramsal yönden özellikle yabancı literatürde ne denli işlenmiş olursa olsun, bu konunun, yani katılımcı anayasa yapımının işlenişi hak-kında yazıp yazmamak arasında kaldık, bir anlamda ünlü edebi eserin kahramanı Hamlet’in “ikilemi”ni  yaşadık. Şu var ki, bir konu teorik olarak ne denli araştırılsa da bütü-nüyle tüketilmesinin mümkün olmadığını biliyoruz. İşte bu çalışmanın müellifi olarak biz de böylesi bir ikilemle karşı karşıya kalınca, nihayet bu meydan okumaya dayanamayıp bu çalışmayı kaleme almaya giriştik Gerçekten de, çağdaş bir konu olan katılımcı anayasa yapımı konusunun, anaya-sa hukukundaki diğer kavram ve konulardan daha az ilgi ve öneme sahip olmadığını, dolayısıyla incelenmeye değer olduğunu vurgulamamız gerekir. Anayasa hukuku teorisin-de, doktrinde her ne kadar bu konu daha önce analiz edil-miş ve araştırılmış olsa da, devlet iktidarının gerek yetki ve etki haritasını çizen gerek haklar şartını ortaya koyan ana-yasanın ve bunun yapımının özel önemi nedeniyle her za-man ilgi çekici olacaktır. Dolayısıyla biz de bu motivasyon-la bu tür bir analiz ve araştırmaya giriştik.

Öte yandan bu çalışmada, katılımcı anayasa yapımı sü-recini incelerken; doktrinel kaynaklara, deneyime, pratik hususlara ve Türkiye’de anayasal reform projesine bağlı olan bir dizi kilit sorunu ve karşılaştırmalı anayasa huku-kuyla ortak ikilemleri incelendi. Gerçekten de Türkiye’de neden katılımcı anayasa yapımı uygulanmalıdır? Onaylama yapmanın ötesinde neden katılımcı anayasa yapım yolları kolaylaştırılmalıdır? Bu tür bir anayasa yapımının ana ama-cı (leitmotifi) nedir? Halkın katılımı nasıl sağlanmalıdır? Ne tür katılım mekanizmaları kullanılmalıdır? Nihayet siyasal eltiler, buradan çıkacak neticeleri ne şekilde işlemelidir? Kanaatimizce Türkiye’de de yeni anayasa “aşağıdan yuka-rıya” katılımcı olmalı ve Güney Afrika’da olduğu gibi “de-ğişmez ilkeler” ve Hindistan’da olduğu gibi “yönlendirici hedefler” içermelidir.

Bu nedenle, genel olarak konuşursak, yeni anayasanın aşağıdaki ilke ve hedefleri karşılaması beklenmektedir:

a. Ülkedeki cumhuriyet rejimini daha demokratik ve çoğulcu kılmak

b. Resmi ideolojiye son vermek ve özellikle laiklik il-kesini özgürlükçü ve demokratik kılmak

c. Her türlü sınıfsal ideoloji yerine hak temelli, özgür-lükçü bir rejim tasarlamak

d. Din, dil, ırk, ideolojik olmak üzere her türlü ayrım-cılığa son vermek

e. Evrensel olarak kabul edilen demokratik yönetişim ilkelerini takip eden bir siyasal sistem benimsemek

f. Bu bağlamda çok partili, rekabetçi bir siyaset me-kanizması ve hesap verebilir bir hükümet ortaya koymak

g. Anayasayı erkler ayrılığı temelinde kontrol ve den-geler sistemi haline getirmek

h. Bağımsız ve tarafsız bir yargı kurmak, bu bağlamda özellikle hakimler ve savcıları her türlü, başta siya-sal olmak üzere, etkiden korumak

i. Özgür basını desteklemek

j. İdareyi, demokratik hukuk devletine uygun şekilde teşkil ettirmek ve bu bağlamda denetim altında tut-mak

k. Evrensel olarak kabul edilmiş insan hakları, medeni ve siyasi haklar, sosyal adalet, eşitlik ve şimdiye kadar marjinalize edilmiş ve mahrum bırakılmış toplumsal katmanlara yönelik olumlu önlemler da-hil ekonomik ve sosyal haklar sağlamak.

İşte Türkiye’de bu tür bir anayasa için, anayasa yapı-mına halkın katılımı sağlanmalı, seçim öncesi yurttaşlık eğitimi verilmeli, her türlü tartışmaya erişim gerçekleşmeli ve sivil toplum/STK seferberliği başlatılmalıdır. Bu süreçte büyük bir sivil toplum hareketi insanları sürece dahil etme-ye başlamalıdır. Bu, seçim öncesi yurttaşlık eğitimini ve anayasanın içeriği hakkında kamuoyunu harekete geçirme-yi içermelidir. Faaliyetler, anayasa yapımı ve yeni anayasa-nın içeriğine odaklanmalıdır.

Bu çalışmanın yayımlanmasında özverili ilgisinden do-layı başta sayın Muharrem Başer olmak üzere Yetkin Yayı-nevi’nin tüm değerli çalışanlarına teşekkürü bir borç bili-rim.

Ackerman Bruce, We The People-Foundations, The Belknap Press of Harvard University Press, London 1991.

Ackerman Bruce, “The New Seperation of Powers”, Harvard Law Review, C. 113, S. 3, 2000, 633-725.

Anayurt Ömer, “Bir Siyasal Katılma Hakkı Olarak Referandum Kurumu ve Türkiye’de Durum”, içinde Uluslararası Anayasa Kongresi Metinler Kitabı 1, Ed. Murat Yanık, Hüseyin Özcan ve Ahmet Akcan, İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2012, 352-387.

Anayurt Ömer ve Ahmet Ekinci, “Tek Başlı Yürütme Esasına Dayalı Hükümet Sistemlerinde Başkan Yardımcılığı ve 2017 Anayasa Değişikliği İle Getirilen Sistemde Cumhurbaşkanı Yardımcılığı Kurumu Üzerine Karşılaştırmalı Bir Analiz”, Prof. Dr. Zafer Gören Armağanı, Ankara 2017.

Anayurt Ömer, Anayasa Hukuku Genel Kısım, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2018.

Aristotle, Politics, içinde Complete Works, C. II, Ed. J. Barnes, Princeton University Press, Princeton ve New Jersey 1984.

Aucoin L., “Introduction”, içinde Framing the State in Times of Transition: case Studies in Constitution Making, Ed. L. E. Miller ve L. Aucoin, United States Institute of Peace, Washington 2010.

Aydın Öykü Didem, Halkın-Kurucu Meclisi (Anayasa Konvansiyonu) ve Anayasa Yapımı: ABD ve Latin Amerikanın Genel Çizgilerinden Türkiye İçin Bir Modele Doğru, Yetkin Yayınları, Ankara 2011.

Bali Aslı ve Hanna Lerner, “Constitutional Design Without Constitutional Moments: LEssons from Religiously Divided Societies”, Cornell International Law Journal, C. 49, 2016, 227-308.

Banks Angela M., “Expanding Participation in Constitution-Making”, William and Mary Law Review, c. 49, 2008, 1043-1069.

Beard Charles A., An Economic Interpretation of the Constitution of the United States, Macmillan Press, New York 1913.

Beetham David, Defining and Measuring Democracy, Sage Publishing, London 1994.

Beetham David, “Democracy: Key Principles, Institutions and Problesms”, içinde Democracy: Its Principles and Achievement, Inter-Parliamentary Union, Geneva 1998, 21-30.

Bell Daniel A., “Democratic Deliberation: The Problem of Implementation”, içinde Deliberative Politics, Ed. Stephen Macedo, Oxford University Press, New York ve Oxford 1999, 70-87.

Benhabib Seyla, “Toward a Deliberative Model of Democratic Legitimacy”, içinde DEmocracy and Difference: Contesting the Boundaries of the Political, Ed. Seyla Benhabib, Princeton University Press, Princeton 1996.

Bessette Joseph, The Mild of Reason: Deliberative Democracy and American National Government, University of Chicago Press, Chicago 1994.

Bhattarai Hari P., “Inclusive and Participatory Constitution Making”, içinde Democratic Constitution Making, Ed. Hari P. Bhattarai ve Jhalak Subedi, Nepal South Asia Center Publishing, 2007.

Blockmans Steven and Sinem Yılmaz, “Turkey and the Codification of Autocracy”, Policy Insights, No 2017/10 March 2017, 1-20.

Boettke Peter ve Alexander Fink, “Agent Type, Social Contracts, and Constitutional Mythologies”, içinde Constitutional Mythologies, Ed. Alain Marciano, Springer, New York 2011, 25-37.

Bofill Hector Lopez, Law, Violence and Constituent Power: The Law, Politics and Hsitory of Constitution Making, Routledge, London ve New York 2021.

Bolton Marie, “The Promises and Dangers of Direct Democracy: A Historical Comparison”, Siecles, C. 37, 2013, 1-8.

Burke Edmund, Burke’s Politics, Ed. R. Hoffman ve P. Levack, Knopf Publishing, New York 1959.

Chemerinsky Erwin, “Challenging Direct Democracy”, Michigan State Law Review, C. 2007 Summer, 2007, 293-306.

Choudhry Sujit ve Mark Tushnet, “Participatory Constitution-Making: Introduction”, I-CON, C. 18, S. 1, 2020, 173-178.

Colon-Rios Joel, “Constitution Making and Constitutient Power”, içinde Comparative Constitutional Law in Latin America, Ed. Rosalind Dixon ve Tom Ginsburg, Edward Elgar Publishing, Northampton 2017, 57-87.

Commager Henry Steele, The Reason of Empire, Anchor Press, New York 1977.

Çattık Mustafa, “Anayasacılık ve Kutuplaşmış Toplumlarda Anayasa Yapımı”, İstanbul Medipol Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 5, S. 1, 2018, 53-70.

Dahl Robert A., On Democracy, Yale University Press, New Haven 2000.

Dalton Russell J., Wilhelm Bürklin ve Andrew Drummond, “Public Opinion and Direct Democracy”, Journal of Democracy, C. 12, S. 4, 2001, 141-153.

Darwish İbrahim, “Modern Anayasal Eğilimler”, içinde Uluslararası Anayasa Kongresi Metinler Kitabı I, İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları, İstanbul 2012, 244-286.

Dean Rikki, Jean-Paul Gagnon ve Hans Asenbaum, “What is Democratic Theory”, Democratic Theory, C. 6, S. 2, 2019, v-xx.

Diamond Larry, Developing Democracy: Toward Consolidation, Johns Hopkins University Press, Baltimore 1999.

Dicey Albert Venn, Introduction to the Study of the Law of the Constitution, Ed. Roger E. Michener, Liberty Fund, Indianapolis 1982.

Dikici Hasret ve Emre Erdoğan, “Obscurities of a Referendum Foretold: The 2017 Constitutional Amendment in Turkey”, Review of Middle East Studies, C. 52, S. 1, 2018, 29-42.

Dryzek John, Democracy in Capitalist Times: Limits, Strugles, Oxford University Press, New York 1996.

Dryzek John, Deliberative Democracy and Beyond: Liberals, Critics, Contestations, Oxford University Press, Oxford 2000.

Duygun Mert, “Anayasa Mahkemesinin Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi Kararlarına Dair İlk Gözlemler”, Anayasa Gündemi, https://anayasagundemi.com/2020/05/18/forum-dr-ahmet-mert-duygun-anayasa-mahkemesinin-cumhurbaskanligi-kararnamesi-kararlarina-dair-ilk-gozlemler/, erişim 14.09.2020.

Dworkin Ronald, “Siyasal Anayasanın Ahlaki Temelleri”, Anayasa Yargısı Dergisi, C. 28, 2011, 27-39.

Edling Max M., A Revolution in Favor of Government: Origins of the U.S. Constitution and the Making of the American State, Oxford University Press, New York 2003.

Elster Jon, Forces and Mechanisms in the Constitution-Making Process, Duke Law Journal, C. 45, 1995, 364-396.

Elster Jon, “Ways of Constitution Making”, içinde Democracy’s Victory and Crisis, Cambridge University Press, Ed. Axel Hadenius, Cambridge 1997, 123-143.

Elster Jon, Deliberative Democracy, Cambridge University Press, Cambridge 1998.

Esen Selin, “2016 Anayasa Değişiklik Teklifinin Değerlendirilmesi”, Ankara Barosu Dergisi, C. 4, 2016,45-73.

Esen Berk Şebnem Gümüşçü, “Rising Competitive Authoritarianism in Turkey”, Third World Quarterly, C. 37, S. 9, 2016, s. 1581-1606.

Esen Berk ve Şebnem Gümüşçü, “A Small Yes for Presidentialism: The Turkish Constitutional Referndum of April 2017”, South European Society and Politics, C. 22, S. 3, 2017, 303-326.

Esen Berk ve Şebnem Gümüşçü, “Turkey: How the Coup Failed”, Journal of Democracy, C. 28, S. 1, 2017, 59-73.

Eule Julian N., “Judicial Review of Direct Democracy”, The Yale Law Journal, C. 99, 1990, 1503-1590.

Eyzaguirre Cristian ve Ventura Charlin, “A Century of Constitution-Making in Latin America: An Inclusiveness-Based Comparative Analysis (1917-2016)”, Latin American Law Review, S. 6, 2021, 1-24.

Fallon, Jr. Richard H., “The Rule of Law as a Concept in Constitutional Discourse”, Columbia Law Review, C. 97, S. 1, 1997, 1-56.

Fessha Yonatan Tesfaye, Ethnic Diversity and Federalism: Constitution Making in South Africa and Ethiopia, Ashgate Publishing, USA 2010.

Fish Stanley, “Mutual Respect as a Device of Exlusion”, içinde Deliberative Politics, Ed. Stephen Macedo, Oxford University Press, New York ve Oxford 1999, 88-102.

Fishkin James S., When The People Speak: Deliberative Democracy and Public Consultation, Oxford University Press, New York 2009.

Foley Michael, Laws, Men, and Machines: Modern American Government and the Appeal of Newtonian Mechanics, Routledge, London 1990.

Frey Bruno S., “Direct Democracy for Transition Countries”, JIIDT, C. 7, 2003, 42-59.

Frey Bruno S., Alois Stutzer ve Susanne Neckermann, “Direct Democracy and the Constitution”, içinde Constitutional Mythologies, Ed. Alain Marciano, Springer, New York 2011, 107-121.

Galleguillos Nibaldo H., “Check and Balances in New Democracies”, Latin American Studies Association, Guadalajara Mexico, April 17-19 1997, 1-31.

Goerge Robert P., “Democracy and Moral Disagreement”, içinde Deliberative Politics, Ed. Stephen Macedo, Oxford University Press, New York ve Oxford 1999, 184-197.

Gönenç Levent, Siyasi İktidarın Denetlenmesi-Dengelenmesi ve Yargı, Adalet Yayınevi, Ankara 2015.

Gören Zafer, “Erkler Ayrılığı İlkesi ve 2017 Anayasa Değişikliği İle Benimsenen Hükümet Sistemi”, İzmir Barosu Dergisi, Eylül 2019, 469-489.

Gözler Kemal, “Elveda Kuvvetler Ayrılığı, Elveda Anayasa, http://www.anayasa.gen.tr/elveda-anayasa-v2.pdf, s. 6, erişim 15.09.2020.

Ginsburg Tom, Svitlana Chernykh ve Zachary Elkins, “Commitment and Diffusion: How and Why National Constitutions Incorpoprate International Law”, University of Illinois Law Review, 2008/1, 201-208.

Grimm Dieter, “Conflicts Between General Laws and Religious Norms”, içinde Constitutional Secularism in an Age of Religious Revival, Ed. Susanna Mancini ve Michel Rosenfeld, Oxford University Press, Oxford 2014, 3-14.

Gutmann Amy ve Dennis Thompson, Why Deliberative Democracy, Princeton University Press, Princeton ve Oxford 2004.

Gül Cengiz, Karşılaştırmalı Hükümet Sistemlerinde Yürütme, Yetkin Yayınları, Ankara 2017.

Habermas Jürgen, Legitimation Crisis, Çev. T. McCarthy, Beacon Press, Cambridge 1975.

Habermas Jürgen, Between Facts and Norms: Contibutions to a Discourse Theory of Law and Democracy, MIT Press, Cambridge 1996.

Habermas Jürgen, “Religion in the Public Sphere”, European Journal of Philosophy, C. 14, S. 1, 2006, 1-25.

Hahm Chaihark ve Sung Ho Kim, “To Make ‘We the People’: Constitutional Founding in Postwar Japan and South Korea”, I-CON, C. 8, S. 4, 2010, 800-848.

Hart Vivien, Democratic Constitution Making, United States Institute of Peace Special Report, July 2003.

Hatchard John, Muna Ndulo ve Peter Slinn, Comparative Constitutionalism and Good Governance in the Commonwealth: An Eastern and Southern African Perspective, Cambridge University Press, New York 2004.

Haysom Nicholas, “Negotiating a Sustainable Political Settlement: LEssons from the Sout African Transition”, içinde Democratic Constitution Making, Ed. Hari P. Bhattarai ve Jhalak Subedi, Nepal South Asia Center Publishing, 2007, 105-119.

Holcombe Randall G., “Consent or Coercion? A Critical Analysis of the Constitutional Contract”, içinde Constitutional Mythologies, Ed. Alain Marciano, Springer, New York 2011, 9-25.

Holyoake Gorge Jacob, Sixty Years of an Agitator’s Life, T. Fisher Unwin, 1896.

Horowitz Donald L., “Constitutional Design: Proposals versus Processes”, içinde The Arcitecture of Democracy, Ed. Andrew Reynolds, Oxford University Press, New York 2002, 15-37.

Horwitz Morton J., “The Rule of Law: An unqualifed Human Good?”, Yale Law Journal, C. 86, S. 3, 1977, 561-566.

Hug Simon, “Occurence and Policy Consequences of Referendums”, Journal of Theoretical Politics, C. 16, s: 3, 2004, 321-356.

Huson Alexander, The Veil of Participation: Citizens and Political Parties in Constitution-Making Process, Cambridege University Press, New York 2021.

Jacob Margaret C., “Newtonianism and the Origins of the Enlightment: A Reassessment”, Eighteenth-Century Studies, C. 11, S. 1, 1977, 1-25.

Jillson Calvin C. ve Cecil L. Eubanks, “The Political Structure of Consytitution Making: The Federal Convention of 1787”, American Journal of Political Science, C. 28, S. 3, 1984, 435-458.

Kaboğlu İbrahim Ö., 15 Temmuz Anayasası, Tekin Yayınları, İstanbul 2017.

Kalaycıoğlu Ersin, “Kulturkampf in Turkey: The Constitutional Referendum of 12 Semptember 2010”, South European Society and Politics, C. 17, S. 1, 2012, 1-22.

Kalaycığolu Ersin, “Two Elections and a Political Regime in Crisis: Turkish Politics at the Crossroads”, Southeast European and Black Sea Studies, C. 18, S. 1, 2018, 21-51.

Kalaycıoğlu Ersin, “The Evoluation of Conventional Participation in Turkey”, içinde The Oxford Handbook of Turkish Politics, Ed. Güneş Murat Tezcür, Oxford University Press, Oxford 2018, 1-32.

Knight Jack, “Constitutionalism and Deliberative Democracy”, içinde Deliberative Politics, Ed. Stephen Macedo, Oxford University Press, New York ve Oxford 1999, 159-169.

Kornblith Miriam, “The Politics of Constitution-making: Constitutions and Democracy in Venezuela”, Journal of Latin American Studies, C: 23, S. 1, 1991, 61-89.

Kucherenko Petr A., Badma V. Snagdzhiev ve Murad C. Vlibekov, “Legal Nature and Functions of Referandum in Constitutional Law Theory”, International Journal of Environment and Science Education, C. 11, S. 16, 2016, 8764-8770.

Kuzu Burhan, Yürütme Organının Düzenleyici İşlem Yapma Yetkisi ve Güçlendirilmesi Eğilimi, Filiz Kitabevi, İstanbul 1987.

Kuzu Burhan, Anayasa Hukukumuzda Yürütme Organının Düzenleyici İşlem Yapma Yetkisi ve Güçlendirilmesi Eğilimi, Filiz kitabevi, İstanbul 1987.

Landau David, “Constitution-Making Gone Wrong”, Alabama Law Review, C. 64, S. 5, 2013, 923-980.

Landau David, “Abusive Constitutionalism”, University of California, Davis, 2013, 189-260.

Lanni Adriaan ve Adrian Vermeule, “Constitutional Design in Ancient World”, Stanford Law Review, C. 64, 2012, 907-950.

Leib Ethan J., “Can Direct Democracy Be Made Deliberative”, Buffalo Law Review, C. 54, 2006, 903-925.

Lerner Hanna, “Constitution-Writting in Deeply Divided Societies: The İncrementalist Approach”, Nations and Nationalism, C. 16, S: 1, 2010, 68-88.

Loughlin Martin, “The Concept of Constituent Power”, European Journal of Political Theory, C. 13, S. 2, 2014, 218-237.

Lovejoy Arthur O., Reflections on Human Nature, Johns Hopkins University Press, Baltimore 1961.

Lijhpart Arend, “Consociational Democracy”, World Politics, C. 21, S. 2, 1969, 207-225.

Lijhpart Arend, “Constitutional Choices for New Democracies”, Journal of Democracy, C. 2, S. 1, 1991, 72-84.

Lijhpart Arend, “Back to Democratic Basics: Who Really Practices Majority Rule?”, içinde Democracy’s Victory and Crisis, Ed. Axel Hadenius, Cambridge University Press, Cambridge 1997, 143-162.

Lijhpart Arend, “Constitutional Design for Divided Societies”, Journal of Demcoracy, C. 15, S. 2, 2004, 96-109.

Linz Juan J., “Presidential or Parliamentary Democracy: Does It Make a Difference?”, içinde The Failure of Presidential Democracy, Ed. Juan J. Linz and Arturo Valenzuela, Johns Hopkins University Press, Baltimore 1994.

Lupia Arthur ve John G. Matsusaka, “Direct Democracy: New Approaches to Old Questions”, Annu. Rev. Polit. Sci, C. 7, 2004, 463-482.

Magleby David E., Direct Legislation: Voting on Ballot Propositions in the United States, John Hopkins University Press, Baltimore 1984.

Marciano Alain, “Introduction: Constitutional Myths”, içinde Constitutional Mythologies, Ed. Alain Marciano, Springer, New York 2011, 1-9.

McGuire Robert A., “Constitution Making: A Rational Choice Model of the Federal Convention of 1787”, American Journal of Political Science, C. 32, S. 2, 1988, 483-522.

Mcllwain C. H., Constitutionalism, Ancient and Modern, Cornell University Press, 1947.

Mendelsohn Matthew ve Andrew Parkin, “Introduction: Referendum Democarcy”, içinde Referendum Democracy, Ed. Matthew Mendelsohn ve Andrew Parkin, Palgrave, Kingston 2000, 1-24.

Moehler D., Distrusting Democrats: Outcomes of Participatory Constitution Making, The University of Michigan Press, Ann Arbor 2008.

Montesquieu, “İngiltere’nin Esas Teşkilatı”, Çev. Mükbil Özyörük, Siyasal Bilgiler Okulu Dergisi, C. II, S. 1-2, 1947.

Mill John Stuart, Considerations on Representative Government, içinde Collected Writtings, C. XIX, Ed. J. M. Robson, University of Toronto Press, Toronto 1977.

Miller Laurel E., “Designing Constitution-Making Process: Lessons From the Past, Questions fort he Future”, içinde Framing the State in Times of Transition, Ed. Laurel E. Miller, US Institute of Peace Publishing, Washington 2010, 601-666.

Negretto Gabriel L., “Replacing and Amending Constitutions: The Logic of Constitutional Change in Latin America”, American Political Science Association Meeting, Washington September 2011.

Negretto Gabriel L., “Constitution Making and Constitutionalism in Latin America: The Role of Procedural Rules”, içinde Comparative Constitutional Law in Latin America, Ed. Rosalind Dixon ve Tom Ginsburg, Edward Elgar Publishing, Northampton 2017, 17-57.

Negretto Gabriel L., “Democratic Constitution-Making Bodies: The Perils of a Partisan Convention”, I-CON, C. 16, S. 1, 2018, 254-279.

Negretto Gabriel, “Constitution-Making and Liberal Democracy: The Role of Citizens and Representative Elites”, I-CON, C. 18, S: 1, 2020.

Nomer Mert, ABD Başkanlık Sisteminde Başkanın Yetkileri, XII Levha Yayınları, İstanbul 2013.

Okşar Mustafa, Yürütme Erkinin Üstünlüğü, Yetkin Yayınları, Ankara 2019.

Orth John V., “Exporting the Rule of Law”, North Carolina Journal of International Law and Commerical Regulation, C. 24, S. 1, 1998, 71-82.

Outhwaite William, Habermas: A Critical Introduction, Polity Press, Cambridge 1994.

O’Flynn Ian, Deliberative Democracy and Divided Societies, Edinburgh University Press, Edinburgh 2006.

Özbudun Ergun, “Türkiye’de Devlet Seçkinleri ve Demokratik Siyasal Kültür”, içinde Türkiye’de Demokratik Siyasal Kültür, Türk Demokrasi Vakfı Yayını, Ankara 1995.

Özbudun Ergun, Türk Anayasa Hukuku, Yetkin Yayınları, 6. Bası, Ankara 2000.

Özbudun Ergun, “Anayasa Yapımında Yöntem Sorunları”, içinde Anayasa Yapımı ve Anayasal Değişim, Ed. Ozan Ergül, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Ankara 2010.

Parekh B., “Defining National Identity in a Multicaultural Society”, içinde People, Nation and State: The Meaning of Etnicity and Nationalism, Ed. E. Mortimer, I. B. Tauris, London 1999, 66-74.

Parkinson John, Deliberating in the Real World: Problems of Legitimacy in Deliberative Democracy, Oxford University Press, New York 2006.

Pettit Philip, Republican Political Theory, Justice, Political Liberalism, and Utilitarianism, Ed. Marc Fleurbaey, Maurice Salles ve John A. Weymark, Cambridge University Press, New York 2008, s. 389-410.

Pfander James E., “Dicey’s Nightmare: An Essay on the Rule of Law”, California Law Review, C. 107, 2019, 737-788.

Posner Eric A. ve Adrian Vermeule, The Executive Unnound, Oxford University Press, New York 2010.

Premat Christophe, “Direct Democracy in a Comparative Perspective”, Taiwan Journal of Democracy, C. 2, S. 1, 2006, 137-142.

Ranney Austin, “Referendums: New Practice and OLd Theory”, Institute Governmental Studies, Working Paper 91-30, California 1991, 1-32.

Rawls John, “The Priority of Right and Ideas of the Good”, Philosophy and Public Affairs, C. 17, S. 4, 1988, 251-276.

Rawls John, Political Liberalism, Columbia University Press, 2. Baskı, New York 1996.

Renwick Alan, After the Referndum: Options For a Constitutional Convention, The Constitution Society Publishing, London 2014.

Reyhan Cenk, “Toplumsal Yapının Ulusöncesi Ölçeklere Ayrışması: Bölünmüş Toplum Tipi Örnekleri”, Akademik Bakış, C. 5, S. 10, 2012, 51-69.

Rodriguez Daniel B., “Change that Matters: An Essay on State Constitutional Development”, Penn State Law Review, C. 115, S. 4, 2011, 1073-1097.

Rosenfeld M., “Modern Constitutionalism as Interplay Between Identity and Diversity”, Cardozo Law Review, C. 14, 1992, 497–531.

Ruin Olof, “Sweden: The New Constitution (1974) and the Tradition of Consensual Politics”, içinde Constitutions in Democratic Politics, Ed. Vernon Bogdanor, Ashgate, Aldershot 1988, 309–327.

Saati Abrak, “Public Participation in Constitution Building: An Effective Strategy for Enchancing Democracy?”, Dissertation Briefs Series, 2015, 1-31.

Saati Abrak, “Diffrent Types of PArticipation in Constitution Making Processes: Towards a Conceptualisation”, Southern African Journal of Policy and Development, C. 2, S: 2, 2016, 18-28.

Saati Abrak, “Participatory Constitution-Building in Fiji: A Comparaison of the 1993-1997 and the 2012-2013 Processes”, I-CON, C. 18, S. 1, 2020.

Sajo Andreas, “Preliminaries to a Concept of Constitutional Secularism”, I-CON, C. 6, 2008, 605-629.

Sadurski Wojciech, “Anayasacılık ve Anayasa Yapımı Üzerine”, içinde Anayasa Yapımı ve Anayasal Değişim, Ed. Ozan Ergül, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Ankara 2010, 23-49.

Salazar P. J., An African Athens: Rhetoric and the Shaping of Democracy in South Africa, L. Erlbaum Associates, New Jersey 2002.

Sartori Giovanni, “Constitutionalism: A Preliminary Discussion”, The American Political Science Review, C. 56, S. 4, 1962, 853-864.

Saunders Cheryl, “Constitution-Making in the 21st Century”, International Review of Law, C. 4, 2012, 2-10.

Searle John R., Constitution of Social Reality, The Free Press, New York 1995.

Segal L. ve S. Cort, On Law, One Nation: The Making of the South African Constitution, Jacana Media, Pretoria 2011.

Seteu Silvia, Eternity Clauses in Democratic Constitutionalism, Oxford University Press, Oxford 2021.

Sevinç Murat, Türkiye’nin Anayasa İmtihanı, İletişim Yayınları, İstanbul 2017.

Shapiro Jan, “Enough of Deliberation”, içinde Deliberative Politics, Ed. Stephen Macedo, Oxford University Press, New York ve Oxford 1999, 28-38.

Shapiro Ian, The State of Democratic Theory, Princeton University Press, Princeton ve Oxford 2003.

Smith Page, The Shaping of America: A People’s History of the Young Republic, C.III, McGraw-Hill Publishing, New York 1980.

Smith J. Allen, The Spirit of American Government, Belknap Press, Cambridge 1965.

Somer Murat, “Understanding Turkey’s Democratic Breakdown: Old versus New and Indigenous versus Global Authoritarianism”, Southeast Europan and Black Sea Studies, C. 16, S. 4, 2016, 1-23.

Soysal Mümtaz, 100 Soruda Anayasanın Anlamı, Gerçek Yayınevi, 7. Baskı, İstanbul 1987.

Sprinborg Patricia, “Constitutionalism Ancient and Oriental”, içinde Comparative Constitution Making, Ed. David Landau ve Hanna Lerner, Edward Elgar Publishing, Northampton 2019, 363-384.

Striner Richard, “Political Newtonianism: The Cosmic Model of Politics in Europe and America”, The William and Mary Quarterly, C. 52, S. 4, 1995, 583-608.

Suksi Markku, Bringing in the People: A Comparison of Constitutional Forms and Practices of the Referndum, Martinus Nijhoff, Dordrecht 1993.

Sunstein C., “Beyond the Republican Revival”, The Yale Law Journal, C. 97, 1988, 1539-1590.

Tan Turgut, “1982 Anayasası Yönünden Yürütme Görevi ve Yetkisinin Niteliği”, Anayasa Yargısı Dergisi, C. 1, 1984, 31-47.

Tanör Bülent, İki Anayasa, Beta Yayınları, İstanbul 1991.

Thompson Dennis F., The Democratic Citizen: Social Science and Democratic Theory in the Twentieth Century, Cambridge University Press, Cambrige 1970.

Thucydides, Peloponnesian War, Çev. S. Lattimore, Hackett Publishing, Indianapolis 1998.

Tierney Stephen, “‘Should the People Decide?’ Referendums in a Post-Sovereign Age, the Scottish and Catalonian Cases”, Netherlands Journal of Philosophy, C. 45, S. 2, 2016, 99-118.

Tierney Stephen, “Reflections on Referndums”, International IDEA Discussion Paper, Stockholm 5/2018, 1-22.

Tully J., Strange Multiplicity: Constitutionalism in an Age of Diversity, Cambridge University Press, Cambridge ve New York 1995.

Tunç Hasan, “Demokrasi Türleri ve Müzakereci Demokrasi Kavramı”, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XII, S. 1-2, 2008, 1113-1132.

Tushnet Mark, The New Constitutional Order, Princeton University Press, Princeton and Oxford 2003.

Tushnet Mark, Comparative Constitutional Law, Edward Elgar Publishing, Northampton 2014.

Tushnet Mark, “Authoritarian Constitutionalism”, Cornell Law Review, C. 100, S. 2, 2015, 391-462.

Türk Hikmet Sami, Anayasaya Aykırı Anayasa Değişiklikleri, Yetkin Yayınevi, Ankara 2018.

Uprimny Rodrigo, “The Recent Transformation of Constitutional Law in Latin America: Trends and Challenges”, Texas Law Review, C. 89, 2011, 1587-1609.

Valadez Jorge M., Deliberative Democracy, Political Legitimacy, and Self-Determination in Multicultural Societies, Westview Press, Colorado 2001.

Voigt Stefan, “The Consequences of Popular Participation in Constitutional Choice: Towards a Comparative Analysis”, içinde Deliberation and Decision: Economics, Constitutional Theory and Deliberative Democracy, Ed. Anne van Aaken, Chritian List ve Christoph Luetge, Ashgate Publishing, Aldershot 2004, s. 199-229.

Yazıcı Serap, “Türkiye’de Anayasal Değişimin Tarihi”, içinde Anayasa Yapımı ve Anayasal Değişim, Ed. Ozan Ergül, Türkiye Barolar Birliği Yayınları, Ankara 2010, 253-279.

Yokuş Sevtap, Türkiye’de Yürütme Erkinde Değişen Dengeler, Yetkin Yayınları, Ankara 2010.

Yokuş Sevtap, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Türkiye’de Olağanüstü Hal Rejimi Pratiği ve Anayasa Şikayetine Etkisi, Seçkin Yayınları, Ankara 2017.

Yokuş Sevtap, Türkiye’de Siyasal Süreçlerin Anayasal Düzleme Yansımaları, Democratic Progress Institute, Nisan 2018.

Yücel Bülent, “Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi Hakkında Bir Siyasal Niteleme: ‘Yasamasızlaşma’ Sürecinin Son Halkası”, Kamu Hukukçuları Platformu, https://kamuhukukculari.org/upload/ dosyalar/bylent_yycel.pdf, 1-41, s. 22 vd. erişim 15.08.2021.

Wagschal Uwe, “Direct Democracy and Public Policymaking”, Jnl Publ. Pol., C. 17, S. 3, 1997, 223-245.

Waldron Jeremy, “Seperation of Powers in Thought and Practice?”, Boston College Law Review, C. 54, 2013, 433-468.

Walker Geoffrey, The People’s Law, Center For Independent Studies, Collingwood, Victoria 1997.

Walzer Michael, “Deliberation, and What Else?”, içinde Deliberative Politics, Ed. Stephen Macedo, Oxford University Press, New York ve Oxford 1999, 58-69