Kovid-19 Salgınının Borç İlişkilerine ve Yargılamaya Etkileri

Kovid-19 Salgınının Borç İlişkilerine ve Yargılamaya Etkileri

Prof. Dr. Murat AYDOĞDU, Dr. Öğr. Üyesi Ali Haydar YAĞCIOĞLU

2020/06 1. Baskı, 160 Sayfa

ISBN 978-625-708-859-6

Dünyada ve ülkemizde Kovid-19 salgını, önceden öngörülemeyen bir olay olarak, 2020 yılının başından itibaren toplumun birçok kesimi hazırlıksız yakalamış ve fevkalade olumsuz etkiler doğurmuştur. Özellikle sözleşmesel ilişkilerde tarafların durumunu güçleştiren bu salgın, sözleşmeyi aynı şartlarla sürdürebilme imkanını da güçleştirmiştir. Sözleşmelerde genel ilke olan sözleşmeyle bağlılık yani ahde vefa kuralının uygulanabilirliği artık tartışmalı hale gelmiştir. Bu sebeple sözleşme adaletinin kalktığı çoğu ilişkilerde, bunu yeniden tesis edebilmek için hukuki çareler aranmaya başlamıştır. Bu çabalardan bazıları, hukukumuzda Cumhurbaşkanlığı kararları ve kanuni düzenlemeler şeklinde somutlaşmışsa da öğretide mevcut kanuni düzenlemeler çerçevesinde öneriler de ortaya atılmıştır. Getirilen yeni düzenlemelerin amacı, irade özerkliği ilkesiyle de uyumlu olarak, sözleşmesel ilişkilere en az düzeyde müdahale etmek ve mevcut ilişkilerin aynen sürdürülmesine olanak tanımak ve bir tarafın sözleşmeye aykırı davranışlarına karşılık hukuki yaptırımları geçici olarak uygulamamaktır. Öğretinin getirdiği öneriler ise; daha çok zayıfın korunmasına hizmet eder şekilde, bozulan dengeyi yeniden sağlamaya yöneliktir.

Salgının olumsuz etkileri dolayısıyla uygulamada karşılaşılan ve gelecekte doğması ihtimali yüksek olan uyuşmazlıklar, daha çok sürekli borç ilişkisi niteliğindeki hukuki ilişkilerde görülmektedir. Bunların başında kira ve iş sözleşmeleri gelmektedir. Ancak salgın felaketinin ekonomik etkileri çok daha geniş alana yayılmış, sürekli olsun veya olmasın birçok borç ilişkisinde kendisini göstermiştir. Bu sebeple çalışmamızda mümkün olduğu ölçüde özel borç ilişkisi taşıyan ilişkilerde ortaya çıkan veya çıkması muhtemel olan hukuki meselelere değinilmeye çalışılmıştır.

ÖNSÖZ  7

İÇİNDEKİLER 9

KISALTMALAR. 13

GİRİŞ .15

BİRİNCİ BÖLÜM

KOVİD-19 SALGINI VE

SALGINA YÖNELİK ALINAN TEDBİRLER

I. KOVİD-19 SALGINI . 17

A. Kovid-19 Salgınının Sosyal Felaket Olması 17

B. Kovid-19 Salgınının Hukuki Bir Olay Olması 18

C. Kovid-19 Salgınının Mücbir Sebep Sayılıp Sayılmaması  19

1. Genel Olarak Mücbir Sebep Kavramı, Unsurları ve Sonuçları  19

2. Kovid-19 Salgınının Mücbir Olarak Nitelendirilmesi  21

3. Kovid-19’un Mücbir Sebep Olarak Sözleşmeler Bakımından

Genel Sonuçları  23

a. Türk Borçlar Kanunu’na Tabi Sözleşmeler Bakımından. 23

b. İş Kanunu’na Tabi Sözleşmeler Bakımından 25

c. Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu’na Tabi Sözleşmeler

Bakımından 30

d. Taşınır Malların Uluslararası Satımına İlişkin Birleşmiş

Milletler Sözleşmesi’ne (CISG) Tâbi Sözleşmeler

Bakımından 31

II. SALGINA YÖNELİK ALINAN TEDBİRLER  33

A. Ekonomik Hayata Yönelik Tedbirler 34

B. Sosyal Hayata Yönelik Tedbirler 36

C. Hukuki Tedbirler . 46

D. Bazı Kamu Kurum ve Kuruluşlarının Almış Oldukları Tedbirler . 53

10 İçindekiler

İKİNCİ BÖLÜM

KOVİD-19 SALGINININ

GENEL HÜKÜMLER KAPSAMINDA

BORÇ İLİŞKİLERİNE ETKİLERİ

I. BORÇ İLİŞKİLERİNİ DOĞURMASI YÖNÜNDEN 59

A. Haksız Fiilden Kaynaklı Sorumluluk  59

B. Sözleşme Görüşmeleri Esnasında Kusurlu Davranıştan Dolayı

Sorumluluk . 60

C. Aşırı Yararlanmadan ve İrade Sakatlığından Kaynaklı Sorumluluk . 61

D. Vekaletsiz İşgörmeden Kaynaklı Sorumluluk 63

II. DEVAM EDEN BORÇ İLİŞKİLERİNE ETKİSİ BAKIMINDAN  64

A. Sebepsiz Zenginleşme Bakımından. 64

B. Borç Ödemeden Aciz Bakımından  65

C. Alacaklı Temerrüdü Bakımından. 66

D. Borca Aykırılık Halleri Bakımından 66

1. Borcun Gereği Gibi İfa Edilmemesi Bakımından  67

2. Borcun Kusurlu-Kusursuz Olarak Sonradan İmkansızlığı/ Geçici-

Sürekli İmkânsızlık Bakımından 68

3. Borcun İfasında Gecikilmesi Bakımından. 72

E. Zamanaşımı ve Hak Düşürücü Süreler Bakımından  73

F. Sözleşmenin Uyarlanması Bakımından. 74

1. Genel Olarak  74

2. Sözleşmede Mücbir Sebep ve Uyarlama Klozlarının Bulunup

Bulunmamasının Uyarlamaya Etkisi. 78

G. Ceza Koşulu ve Temerrüt Faizi Bakımından 79

H. Taraflardan Birinin Ölümü Bakımından  82

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

KOVİD-19 SALGINININ

ÖZEL BORÇ İLİŞKİLERİNE ETKİLERİ

I. SATIŞ SÖZLEŞMESİNDE 83

II. KİRA SÖZLEŞMESİNDE . 84

A. Kira Sözleşmesinin Sona Ermesi veya Taraflarca Sona

Erdirilebilmesi Yönünden Etkisi  85

İçindekiler 11

B. Kira Sözleşmesinin Sona Ermeyip Tarafların Borçları Üzerindeki

Etkiler Doğurabilmesi 87

1. Kiraya Verenin Teslim Borcu Üzerindeki Etkisi. 88

2. Kiraya Verenin Elverişli Şekilde Bulundurma ve Kiracının Kira

Bedelini Ödeme Borcu Üzerindeki Etkisi 90

a. Kira Bedelinin Hiç Ödenmeyebileceği Durumlar . 91

aa. Kiralananın Mücbir Sebep Engeli Sebebiyle

Kullanılamadığı Durumlar 91

bb. Kiralananın Kullanım Elverişliliğin Ortadan Kalktığı

Durumlar . 92

aaa. Geçici İfa İmkansızlığı Görüşü. 94

bbb. Hukuki Ayıp ve TBK m. 324’ün Karşıt Kavram

Yorumu Görüşü  97

b. Kira Bedelinin Kısmen Ödenmeye Devam Edebileceği

Durumlar . 100

c. Kira Bedelinde Uyarlama İstenebilen Durumlar 102

d. Yan Giderlerin Ödenip Ödenmeyeceği Sorunu . 107

3. Kiracının Kiralananı Sözleşmeye Uygun Şekilde Özenle

Kullanma Borcu Üzerindeki Etkisi  108

C. Cumhurbaşkanlığı Kararları ve 7226 Sayılı Kanun’un Geçici 1. ve 2.

maddeleriyle İşyeri Kiralarında Getirilen Değişiklikler  110

III. ESER SÖZLEŞMESİNDE . 114

IV. VEKALET SÖZLEŞMESİNDE. 115

V. İŞ SÖZLEŞMESİNDE  117

VI. TÜKETİCİ SÖZLEŞMELERİNDE. 120

A. Özel Okul Sözleşmelerinde . 120

B. Yurt Sözleşmelerinde  124

C. Abonelik sözleşmelerinde. 126

D. Paket Tur ve Ön Ödemeli Devre Tatil Sözleşmelerinde  126

E. Sigorta Sözleşmelerinde . 127

F. Bankacılık Sözleşmelerinde Çek, Senet, Kredi Kartı ve Diğer Kredi

Borçlarında 129

VII. SERMAYE ŞİRKETLERİNİN KAR PAYI DAĞITIMINDA . 130

12 İçindekiler

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

KOVİD-19 SALGINININ YARGILAMAYA ETKİLERİ

I. TAKİPLERE VE DAVALARA ETKİSİ . 134

II. SÜRELERE ETKİSİ 138

III. ETKİDEN İSTİSNA TUTULAN İŞLEMLER  141

IV. TÜKETİCİ HAKEM HEYETLERİNE YAPILAN BAŞVURULARA ETKİSİ  142

SONUÇ.145

KAYNAKÇA 151

KAVRAM DİZİNİ .159