Sosyal Sigorta Prim Alacaklarının Takip ve Tahsili

İS483
Sosyal Sigorta Prim Alacaklarının Takip ve Tahsili 
Mesut BALCI - Doç. Dr. Hlil YILMAZ 
2014/05 Baskı,  378 Sayfa
ISBN 978-975-464-828-7 

Sosyal sigorta prim alacaklarının dayanağı olan mevzuat kapsamına, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile bu kanuna dayanılarak çıkarılan yönetmelik ve genelgeler girmektedir. Ancak yürürlükten kalkmış olmasına rağmen 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu tamamen uygulamadan kalkmış olmadığından konu içinde bu kanun hükümlerine de yer verilmiştir. Kurum alacaklarının tahsili konusunda belirtilen mevzuatta atıf bulunması nedeniyle, prim alacaklarının takip ve tahsilinin genel çerçevesini 6183 sayılı Amme alacaklarının tahsil usulü hakkında kanun belirlemektedir. Bu kitabın yazılmasını gerektiren sebep, kamu alacaklarının tahsiline ilişkin çok sayıda yayın olmasına rağmen, özel nitelikli olan prim alacaklarının takip ve tahsili konusunda yayımlanmış bir kitabın olmayışıdır. Kitabın akademik olmaktan çok, uygulamaya dönük olması nedeniyle, Yargıtay kararlarına dayanılmış, ayrıca her bölümün sonunda konuyla ilgili olmak üzere bu kararlara yer verilmiştir. (Önsöz'den)

Kamu alacağının doğru hesaplanıp, zamanında tahsil edilmesi ve denet­lenmesi bunu gerçekleştirecek etkili bir müessesenin varlığını gerek­tir­mektedir. Kamu alacağının tahsili 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkında Kanun ile düzenlenerek, özel hukuk alacaklarından farklı bir usul benimsenmiştir. Kamu alacağının tahsili usulü, farklı bir yasaya tabi kılınarak özel hukuktan kaynaklı alacaklara göre (örneğin müteselsil olarak sorumluluk uygulaması yoluyla) tahsilat imkanı güçlendirilerek daha güvenceli bir rejime tabi tutulmuştur. Bu rejim sayesinde, kamu alacağı daha kolay, hızlı ve daha az masrafla tahsil edilebilecektir.

Sosyal güvenlik, bütün bireyleri, hiçbir ayırım yapmaksızın, değişik sosyal risklere karşı ekonomik güvence altına alarak, gelecekte korunmasız kalma korkusundan kurtarmayı, yoksul ve muhtaç insanlara yardım ederek onlara insan onuruna yaraşır asgari geçim düzeyi sağlamayı amaç ve ödev edinmiştir[1]. Bu amaç  ve ödev toplanan primler yoluyla sağlanacaktır. Prim alacağı, devletin sosyal güvenlik hizmetini yürütebilmesi için kamu gücüne dayanarak koyduğu mali yükümlerden doğan alacaktır. Dolayısıyla, prim alacağı kamu alacakları içinde yer alır. Devlet sosyal güvenlik ödevlerini, sosyal sigortalar, sosyal yardım ve sosyal hizmetlere ilişkin araçlar vasıtasıyla yerine getirmektedir. Sosyal yardım ve sosyal hizmetlerde ilgililerin herhangi bir katkısı söz konusu olmaz. Bu yardım ve hizmetler devlet bütçesinden ya da gönüllü kuruluşların katkıları ile gerçekleştirilir. Aynı yöntemin sosyal sigortalar yönünden geçerli olduğu söylenemez. Burada ilgililerin de katkıda bulunması gerekmektedir. İlgililerin bu katkısı sosyal güvenlik sistemine prim adı altında girmekte olup, primler sistemin çatısı ve yürütücüsü olan SGK için tahsili zorunlu birer alacak olarak ortaya çıkmaktadır. Sistemin işlemesi için, kurumun prim alacaklarının zamanında tahsil edilmesi önem arzetmektedir. Kamu tüzel kişiliğini haiz, idari ve mali açıdan özerk (5502 m. 1) olan kurumun prim alacakları kamu alacağı niteliğini haizdir. Bir kamu alacağı olması itibariyle, prim alacaklarının tahsili AATUHK hükümlerin başvurulmak suretiyle gerçekleşir. Adı geçen kanun hükümlerinin uygulanması yalnızca prim alacağı aslının tahsilini değil, aynı zamanda bu alacağın fer'isi olan gecikme zammı ve gecikme faizini de kapsamaktadır. Prim alacaklarının süresi içinde ödenmemesi, kurumun mevzuatla yüklenen görevlerini yerine getirememesi, başka bir anlatımla kurumca yapılacak ödeme ve yardımların yapılamamasına bu bağlamda sosyal güvenlik ödevini yerine getirememesine yol açacaktır.

Anayasanın 73. maddesi gereği kamu alacaklarının usulüne uygun öden­memesi durumunda zorla tahsili hususunun kanun ile düzenlenmesi ge­rek­mek­tedir. 6183 sayılı Kanun, borçlusu tarafından kendiliğinden ödenmeyen kamu alacaklarının, kamunun zorlayıcı gücünün kullanılması suretiyle tahsili aşamasını düzenlemektedir[2]. Öte yandan İİK nun 47. maddesi, kamu borçları açısından ilgili kanun hü­kümlerinin saklı olduğunu belirtmek suretiyle, kamu alacaklarının ayrı bir usule tabi olduğunu açıklamıştır. Sosyal güvenlik kurumunun kamusal nitelik arzeden hizmetlerinin yürütülebilmesi için gerekli olan kaynaklardan birisi olan prim alacaklarının tahsili, yalnızca yükümlülerin insiyatifine bırakılmayacak kadar ciddi ve önemlidir. Bu nedenle, kamu alacaklarının sahip olduğu güçlü tahsil olanaklarına prim alacaklarının tahsili bakımından da başvurulacaktır. Prim alacakları bir kamu alacağı ve tahsilinde kamu alacaklarına özgü yollara başvurulacak olmakla birlikte, prim ödeme yükümlülerinin ve alacağın niteliği, güçlü tahsil olanaklarına karşı, itiraz yolları itibariyle kimi farklılıkların ortaya çıkmasını kaçınılmaz kı­la­bil­mek­te­dir. Bu nedenle, taraflardan birisinin SGK, yargı yerinin de ge­nel mahkemeler yerine özel nitelikli iş mahkemeleri olması, uyuşmazlık­ların çözümünü de kendine özgü bir sürece tabi kılmaktadır. (Giriş'ten)

BİRİNCİ BÖLÜM
KAMU ALACAĞI

I.  KAMU ALACAĞI KAVRAMI.... 17

II.  SGK KURUM ALACAĞI KAVRAMI.... 19

A. Genel Olarak..... 19

B. Kurum Gelirleri..... 20

1.. Prim Gelirleri.... 21

2.. Menkul Kıymet Gelirleri... 25

3.. Kurumun Sahibi veya Ortağı Bulunduğu İşletmelerden Elde Edilen Gelirler..... 25

4.. Genel Bütçeden Yapılacak Yardımlar... 25

5.. Taşınmaz Satış ve Kira Gelirleri... 25

6.. İdari Para Cezaları.... 26

7.. Kuruma Yapılan Bağış ve Vasiyetleri ile Kurumca Hazırlanan Standart Form, Manyetik, Elektronik veya Akıllı Kart Satışından Elde Edilen Gelirler. 28

8.. Gelirlerin Nemalandırılmasından Elde Edilecek Gelirler. 28

9.. Diğer Gelirler (Alacaklar).... 28

İKİNCİ BÖLÜM
KAMU ALACAĞI OLARAK
PRİM ÖDEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ

I.  5510 SAYILI KANUNA GÖRE BİLDİRİMDEN DOĞAN PRİM ÖDEME YÜKÜMLÜLÜĞÜ... 31

A. Hizmet Akdi ile 5510 Sayılı Kanunun 4/1-a ve 4/1-b Maddesi Kapsamında  Sigortalı Olanlar Yönünden Prim Ödeme Yükümlüsü.. 32

B. Prim Ödeme Şekilleri.... 34

1.. Makbuzla Ödeme.... 34

2.. Kurum Borçlarından Mahsup Suretiyle Ödeme.. 34

3.. Özel Ödeme Şekilleri.... 35

C. Prim Ödeme Zamanı..... 35

1.. Hizmet Akdi ile Çalışan Sigortalılar (4/1-a) İçin Prim Ödeme Zamanı.... 35

2.. Kamu İdarelerinde (4/1-c Maddesi Kapsamında) Çalışan Sigortalılar İçin Prim Ödeme Zamanı. 36

D. Sigorta Primlerinin Süresinde Ödenmemesinin Yaptırımı. 36

II.  RE'SEN PRİM TAHAKKUKU.... 38

A. İşverenin Aylık Otuz Günün Altındaki Bildirimi Nedeniyle Kurumca Re'sen Prim Tahakkuku.... 38

B. Bildirimsiz Çalıştığı Tespit Edilen Sigortalılar Nedeniyle  Re'sen Prim Tahakkuku.... 40

1.. Genel Olarak.... 40

2.. 5510 Sayılı Kanunun 86/7 Maddesine Göre
Kontrole Yetkili Denetim Elemanları.. 42

3.. Kurumun Re'sen Prim Tahakkuku Yapabilmesi İçin
Belli Bir Sigortalının Tespit  Edilmesi Koşulu. 42

4.. Tespit Tarihine Göre Re'sen Belge Düzenlenebilecek
Hizmet Süresi..... 42

5.. İtiraz ve Dava Prosedürü... 43

C. Asgari İşçilik Uygulaması ve Uzlaşma... 43

1.. Devamlı Mahiyetteki İşyerleri İçin
Asgari İşçilik Uygulaması.... 43

2.. İhale ile Yaptırılan Her Türlü İşler ve İnşaat İşlerinde Eksik Bildirim Nedeniyle Re'sen Prim Tahakkuku...... 45

3.. Kurumun Asgari İşçilik Oranlarının Tespiti .. 45

4.. Uzlaşma Prosedürü..... 46

5.. İtiraz ve Dava Prosedürü... 47

D. Hizmet Tespiti Davası Sonucu Prim Borcunun Ortaya Çıkması 47

Yargıtay Kararları..... 52

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
KURUM ALACAKLARININ KORUNMASI

I.  GENEL OLARAK..... 59

II.  KURUM ALACAKLARINI KORUYAN YOLLAR.. 59

A. Mal Bildirimi..... 59

B. Teminat İstenmesi..... 60

C. İhtiyati Haciz Uygulaması... 61

D. İhtiyati Tahakkuk Uygulaması... 62

E. İptal Davası Açılması.... 63

F.. Sorumluluk Hükümlerine Yer Verilmesi.. 64

1.. İşverenin Sorumluluğu.... 65

a.. İşyeri Devrinde Devreden ve Devralan İşverenlerin Sorumluluğu  68

b.. Asıl-Alt İşverenin Sorumluluğu... 70

c.. İhale Makamının Sorumluluğu.. 72

2. Sorumlu Kişi Olması Bakımından Üst Düzey Yönetici ve Yetkililerin Sorumluluğu (Müteselsil Sorumluluk)...... 73

a.. Müteselsil Sorumluluk.... 76

b.. Sorumlu Kişiler..... 79

c.. Anonim Şirketlerde Sorumluluk.. 84

aa. Anonim Şirket Yönetim Kurulu Üyelerinin
Sorumluluğu.... 84

bb. Anonim Şirket Ortaklarının Sorumluluğu. 88

d.. Kollektif ve Komandit Şirketlerde Sorumluluk. 89

e.. Limited Şirketlerde Sorumluluk... 89

aa. Şirket Müdürlerinin Sorumluluğu... 90

bb. Şirket Ortaklarının Sorumlulukları.. 91

3.. İdari Para Cezalarından Sorumluluk.. 98

G. 6183 Sayılı Kanun ile 5510 Sayılı Kanun Hükümlerinin
Çatışması..... 100

III.  SORUMLULUĞUN BULUNMADIĞI DURUMLAR.. 101

A. Haklı Sebep..... 101

1.. Haklı Sebep Kavramının Özellikleri... 104

a.. Haklı Sebep Kavramı Nisbidir... 105

b.. Haklı Sebep Kavramı Takdire Bağlıdır... 106

c.. Haklı Sebep Kusurdan Soyuttur.. 106

d.. Haklı Sebep Süreklilik Göstermelidir.. 107

2.. Haklı Sebeple Prim Ödeme Sorumluluğundan Kurtulmanın Uygulamadaki Görünüşü            107

a.. İrade Bozukluğu... 108

b.. Görev ve Yetkinin Niteliği.... 108

c.. Prim Borcunun Doğduğu Zaman Kesiti.. 109

d.. Mücbir Sebepler.... 110

e.. Hisse Devri..... 110

f.. İstifa..... 111

g.. Ekonomik Nedenler... 112

h.. İflasın Ertelenmesi.... 112

ı.. Kamu Kurumları Bakımından Ödenek Gelmemesi. 114

i.. Kamu Kurumları Bakımından En Yetkili Kişinin Aksine Emir Vermesi      114

j.. Zamanaşımı..... 115

k.. Haciz.... 116

l.. Ayrı Bir Dava Açılmış Olması... 116

3.. Haklı Sebebin İspatı... 117

B. Prim Borçlarının Af Kanunu Kapsamında Kalması. 117

. Yargıtay Kararları.... 117

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
SGK'NUN KESİNLEŞMİŞ PRİM ALACAKLARININ
TAKİP VE TAHSİLİ YOLLARI

I.  GENEL OLARAK.... 157

II.  ZORLA ÖDETME YOLLARI.... 157

A. Prim Alacaklarının Takibi.... 157

1.. Prim Alacaklarının Takibinin Yasal Dayanakları.. 157

2.. Ödeme Emrinin Tebliği... 158

3.. Ödeme Emrine Karşı İtiraz Süresi ve Nedenleri. 162

4.. İtiraz Sonuçları..... 164

a.. İtirazda (Davada) Haksız Çıkma Durumunda
6183 Sayılı Kanuna Göre Tazminat... 165

b.. Menfi  Tespit Davası.... 165

5.. Yersiz Ödenen Primlerin Geri Alınması... 168

B. Sosyal Güvenlik Kurumu'nun 6183 Sayılı Kanundan
Kaynaklanan Yetkileri.... 170

1.. Haciz..... 170

a.. Haczedilmezlik İtirazı ve Yasal Dayanakları.. 171

b.. SGK'ca Bağlanan Aylık ve Gelirlerin Haczi. 173

2.. SGK'nun Yaptığı Haciz İşlemine Karşı İstihkak Davası. 174

3.. Üçüncü Kişilerdeki Mal, Alacak ve Hakların Haczi ve
Üçüncü Kişinin İtiraz ve Dava Hakkı.. 177

III.  SGK ALACAKLARINA İLİŞKİN DAVALARDA GÖREVLİ MAHKEME.... 180

A. İş Mahkemelerinin Görevli Olduğu Davalar.. 180

B. Genel Mahkemelerin Görevli Olduğu Davalar.. 181

C. İcra Mahkemelerinin Görevli Olduğu Davalar... 181

D. İdari Yargının Görevli Olduğu Davalar.. 181 

   IV.  SGK  ALACAKLARINA İLİŞKİN DAVALARDA
          YETKİLİ MAHKEME..... 182

A. Kurum ile İşverenler Arasındaki Genel Uyuşmazlıklarda
Yetkili Mahkeme..... 182

B. Kurumun 6183 Sayılı Kanuna Göre Yapacağı İşlemlere Yönelik Davalarda Kesin Yetkili Mahkeme      182

. Yargıtay Kararları.... 183

BEŞİNCİ BÖLÜM
PRİM BORÇLARINDA ZAMANAŞIMI

     I.  ZAMANAŞIMI SÜRESİ KAVRAMI.... 259

A. Genel Olarak Zamanaşımı Kavramı.. 259

B. Prim Borçlarında Uygulanan Zamanaşımı Süreleri. 260

1.. 506 Sayılı Kanun'un 3917 Sayılı Kanun ile
Değiştirilmesinden Önceki (08.12.1993 Tarihine Kadar
Olan) Dönem..... 261

2.. 506 Sayılı Kanunun 3917 Sayılı Kanun ile Değişik
80. Maddesinin Uygulandığı (08.12.1993-06.07.2004
Arası) Dönem.... 261

3.. 506 Sayılı Kanun'un 80. Maddesinde Yapılan Değişiklik Sonrası Dönem (06.07.2004 tarihinde 5198 sayılı kanunun
11. maddesi ile/06.7.2004-01.10.2008 Arası ). 262

4.. 5510 Sayılı Kanun'un 93. Maddesinin Uygulandığı (01.10.2008 ve Sonrası) Dönem  263

5.. 5510 Sayılı Kanun Değişikliklerinin, Kanunun Yürürlük Tarihinden Önceki Prim Borçları Yönünden Uygulanıp Uygulanmayacağı... 264   

    II.  MÜTESELSİL SORUMLULUKTA ZAMANAŞIMI. 266

   III.  SOSYAL GÜVENLİK KURUMUNCA TAHAKKUK ETTİRİLEN
          İDARİ PARA CEZALARINDA ZAMANAŞIMI.. 267

1.. 5510 Sayılı Kanun'a Göre Tahakkuk Ettirilen
İdari Para Cezalarında Zamanaşımı Süresi.. 267

a.. İdari Para Cezasının Tahakkuk Zamanaşımı. 267

b.. Tahakkuk Ettirilen İdari Para Cezasının
Tahsil Zamanaşımı.... 268

2.. 506 Sayılı ve 5510 Sayılı Kanunlara Göre Tahakkuk Ettirilen
İdari Para Cezalarında Tahsil Zamanaşımı Süresi.. 268

3.. İdari Para Cezalarında Zamanaşımı Süresinin Kesilmesi. 268

   IV.  ZAMANAŞIMI SÜRESİNİN KESİLMESİ.. 269

1.. Ödeme ile Zamanaşımının Kesilmesi... 269

2.. Kesin Haciz ile Zamanaşımı Kesilmesi.. 270

3.. Cebren Tahsil ve Takip Muameleleri Sonucunda Yapılan
Her Çeşit Tahsilat İşlemi ile Zamanaşımının Kesilmesi.. 270

4.. Ödeme Emrinin Tebliği ile Zamanaşımının Kesilmesi. 270

5.. Mal Bildirimi, Mal Edinme ve Mal Artmalarının
Bildirilmesi ile Zamanaşımının Kesilmesi.. 270

6.. İhtilaflı Kamu Alacakları Hakkında Yargı Mercilerince
Bozma Kararı Verilmesi Nedeniyle
Zamanaşımının Kesilmesi.... 270

7.. Kaza Mercilerince İcranın Tehirine Karar Verilmesi ile Zamanaşımının Kesilmesi            271

8.. İki Kamu İdaresi Arasında Mevcut Bir Borç İçin
Alacaklı Kamu İdaresi Tarafından Borçlu Kamu İdaresine
Borcun Ödenmesi İçin Yazı ile Müracaat Edilmesi ile Zamanaşımının Kesilmesi  271

9.. Kamu Alacağının Özel Kanunlara Göre Ödenmek Üzere Müracaatta Bulunulması ve/veya Ödeme Planına
Bağlanması ile Zamanaşımının Kesilmesi.. 271

    V. ZAMANAŞIMI SÜRESİNİN DURMASI... 271

1.. 6183 Sayılı Kanun Hükümlerine Göre
Zamanaşımının Durması... 271

2.. 506 ve 5510 Sayılı Kanunlara Göre Afet Durumlarında
Primlerin Ertelenmesi Nedeniyle Zamanaşımının Durması. 271

. Yargıtay Kararları.... 272

KAYNAKLAR...... 305

EKLER...... 309