Borçlar Hukuku Genel Hükümler Şemalar ile Açıklamalı

ÖNSÖZ............................................................................................................................. 5

İÇİNDEKİLER .................................................................................................................... 7

KISALTMALAR CETVELİ.................................................................................................. 25

BİRİNCİ BÖLÜM

BORÇLAR HUKUKUNA GİRİŞ

BİRİNCİ KISIM

BORÇLAR HUKUKUNUN KONUSU,

KAYNAKLARI VE BORÇLAR HUKUKUNA HAKİM İLKELER

§ 1. BORÇLAR HUKUKUNUN KONUSU VE KAYNAKLARI ........................................ 27

I. BORÇLAR HUKUKUNUN KONUSU................................................................. 27

II. BORÇLAR HUKUKUNUN KAYNAKLARI........................................................... 28

A. Anayasa.................................................................................................. 28

B. Kanunlar................................................................................................. 29

1. Türk Medeni Kanunu ve Türk Borçlar Kanunu ................................ 29

2. Ticaret Kanunu................................................................................ 31

3. Diğer Kanunlar ................................................................................ 33

§ 2. BORÇLAR HUKUKUNA HÂKİM OLAN İLKELER.................................................... 34

I. İRADE ÖZGÜRLÜĞÜ İLKESİ............................................................................ 34

A. Sözleşme Özgürlüğü (Hürriyeti) İlkesi.................................................... 35

B. Eşitlik İlkesi............................................................................................. 36

C. Şekil Serbestisi İlkesi .............................................................................. 36

II. NİSBİLİK İLKESİ .............................................................................................. 37

III. KUSUR SORUMLULUĞU İLKESİ ..................................................................... 37

IV. DÜRÜSTLÜK İLKESİ........................................................................................ 38

V. KURALLARIN EMREDİCİ OLMAMASI İLKESİ................................................... 38

VI. HÂKİMİN TAKDİR YETKİSİ İLKESİ ................................................................... 38

VII. BORÇLAR HUKUKUNA HAKİM DİĞER İLKELER .............................................. 39

İKİNCİ KISIM

BORÇ İLİŞKİSİ VE SORUMLULUK

§ 3. BORÇ - BORÇ İLİŞKİSİ KAVRAMI İLE BORÇ İLİŞKİSİNİN UNSURLARI.................. 41

I. BORÇ - BORÇ İLİŞKİSİ KAVRAMI.................................................................... 41

8 İçindekiler

II. BORÇ İLİŞKİSİNİN UNSURLARI .......................................................................42

A. Alacaklı ...................................................................................................42

B. Borçlu .....................................................................................................43

C. Edim .......................................................................................................43

1. Konusu.............................................................................................43

2. Türleri ..............................................................................................44

a. Olumlu-Olumsuz Edimler..........................................................44

b. Sürelerine Göre Edimler ...........................................................44

c. Bölünebilir – Bölünemez Edim..................................................44

d. Şahsa Bağlı Edim – Maddi Edim................................................45

e. Parça Borcu – Cins Borcu ..........................................................45

III. BORÇ İLİŞKİSİNİN KAYNAKLARI......................................................................46

§ 4. BORÇ İLİŞKİSİNİN İÇERDİĞİ HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLER ...................................47

I. BORÇ İLİŞKİSİNİN İÇERDİĞİ HAKLAR..............................................................47

A. Asli Hak Olarak Alacak Hakkı ..................................................................47

1. Alacak Hakkı ve Talep Hakkı ............................................................47

2. Alacak Hakkının Hukuki Niteliği ve Özellikleri..................................48

a. Alacak Hakkı Bir Yararlanma Hakkıdır.......................................48

b. Alacak Hakkı Bir Malvarlığı Hakkıdır .........................................48

c. Alacak Hakkı Nispi Bir Haktır.....................................................48

d. Alacak Hakları Sınırlı Sayıya Bağlı Değildir ................................49

e. Alacak Hakları Geçici Niteliktedir..............................................49

B. Fer’i Haklar (Yan haklar) .........................................................................49

C. Tali (İkincil) Haklar..................................................................................50

1. Yenilik Doğuran Haklar ....................................................................50

a. Yenilik Doğuran Haklar Kavramı ve Genel Özellikleri................50

b. Yenilik Doğuran Hakların Türleri...............................................51

aa. Kurucu Yenilik Doğuran Haklar ..........................................51

bb. Değiştirici Yenilik Doğuran Haklar......................................51

cc. Bozucu Yenilik Doğuran Haklar ..........................................51

2. Defi Hakları......................................................................................52

3. Yönetim Hakları ve Temsil Hakları...................................................53

II. BORÇ İLİŞKİSİNİN İÇERDİĞİ YÜKÜMLÜLÜKLER ..............................................53

A. Birincil Yükümlülükler ............................................................................53

1. Asli Yükümlülükler ...........................................................................53

a. Asli Edim Yükümlülükleri ..........................................................53

b. Yan Edim Yükümlülükleri ..........................................................54

2. Özen Gösterme (Yan) Yükümlülükleri .............................................55

a. İfaya Yardımcı Özen Gösterme Yükümlülükleri ........................55

İçindekiler 9

b. Koruyucu Yan Yükümlülükler ................................................... 56

B. İkincil (Tali) Yükümlülükler..................................................................... 56

III. DÜRÜSTLÜK KURALINDAN KAYNAKLANAN SÖZLEŞME BENZERİ BORÇ

İLİŞKİLERİ ...................................................................................................... 57

A. Sözleşme Görüşmeleri Nedeniyle Oluşan Borç İlişkisi (culpa in

contrahendo) Teorisi ............................................................................. 57

B. Üçüncü Kişiyi Koruyucu Etkili Sözleşmelerden Doğan Borç İlişkisi

Teorisi .................................................................................................... 58

C. Sözleşme Sonrası Kusurlu Davranış (culpa post contractum

finitum) Nedeniyle Oluşan Borç İlişkisi Teorisi....................................... 58

D. Edim Yükümlülüklerden Bağımsız Borç İlişkisi Teorisi ........................... 59

IV. KÜLFET (YÜKÜM).......................................................................................... 60

§ 5. EKSİK BORÇLAR (TABİ BORÇLAR) ................................................................... 60

I. KAVRAM ....................................................................................................... 60

II. EKSİK BORÇLARIN TÜRLERİ........................................................................... 61

A. Doğuştan Eksik Borçlar .......................................................................... 61

1. Kumar ve Bahis Borçları .................................................................. 61

2. Evlenme Simsarlığından Doğan Borçlar .......................................... 62

3. Ahlâki Bir Görevin Yerine Getirilmesine İlişkin Yardımlar ............... 62

4. Hukuka ve Ahlâka Aykırı Sözleşmelere Dayanarak Yapılan

İfalar................................................................................................ 63

B. Sözleşmeden Doğan Eksik Borçlar ......................................................... 63

C. Sonradan Eksik Borçlar .......................................................................... 64

1. Zamanaşımına Uğramış Borçlar ...................................................... 64

2. Konkordato Dışı Kalan Borçlar ........................................................ 64

D. Geçici Eksik Borçlar ................................................................................ 64

ÜÇÜNCÜ KISIM

HUKUKİ İŞLEMLER VE HUKUKİ İŞLEMDEN DOĞAN

BORÇ İLİŞKİLERİ, KAZANDIRMA VE SEBEP KAVRAMLARI

§ 6. HUKUKİ İŞLEMDEN DOĞAN BORÇ İLİŞKİLERİ.................................................. 65

I. HUKUKİ İŞLEMİN HUKUKİ OLAYLAR VE FİİLLER İÇİNDE YERİ ........................ 65

A. Hukuki Olaylar ....................................................................................... 65

B. Hukuki Fiiller .......................................................................................... 65

1. Hukuka Aykırı Fiiller ........................................................................ 66

2. Hukuka Uygun Fiiller ....................................................................... 66

a. İrade Açıklamaları..................................................................... 67

aa. Hukuki İşlemler.................................................................. 67

bb. Hukuki İşlem Benzeri Fiiller ............................................... 67

10 İçindekiler

cc. Maddi Fiiller .......................................................................68

b. Bilgi (Tasavvur) Açıklamaları .....................................................68

c. Duygu Açıklamaları ...................................................................68

II. HUKUKİ İŞLEM KAVRAMI, UNSURLARI VE SONUÇLARI .................................68

A. Hukuki İşlem Kavramı.............................................................................68

B. Hukuki İşlemin Unsurları ........................................................................69

1. Hukuki İşlemin Kurucu Unsurları .....................................................69

a. İrade Beyanı (Açıklaması)..........................................................69

aa. İrade...................................................................................70

aaa. Fiil İradesi...................................................................70

bbb. Beyan İradesi .............................................................70

ccc. Hukuki İşlem (Sonuç) İradesi .....................................71

bb. Beyan Unsuru.....................................................................71

aaa. Açık İrade Beyanı .......................................................72

bbb. Örtülü İrade Beyanı ...................................................72

aaaa. Susma .............................................................73

bbbb. İradeyi Gösteren Davranışlar..........................74

2. Eklenmesi Gereken Diğer Kurucu Unsurlar .....................................74

B. Hukuki İşlemin Geçerlilik Unsurları ........................................................74

C. Hukuki İşlemin Etkinlik Unsurları............................................................74

III. İRADE BEYANIN YORUMU.............................................................................75

A. Yorum Kavramı.......................................................................................75

B. Yorum Teorileri ......................................................................................75

1. İrade Teorisi.....................................................................................75

2. Anlam Verme Teorisi .......................................................................76

3. Beyan Teorisi ...................................................................................76

4. Güven Teorisi...................................................................................77

IV. HUKUKİ İŞLEMİN TÜRLERİ.............................................................................78

A. Tek Taraflı Hukuki İşlemler.....................................................................78

B. İki Taraflı veya Çok Taraflı Hukuki İşlemler.............................................79

C. İvazlı Olup Olmadığına Göre Hukuki İşlemler.........................................79

D. Hukuki Sonuçlarını Meydana Getirdikleri Ana Göre Hukuki

İşlemler...................................................................................................79

E. Malvarlığına Yaptığı Etkiler Bakımından Hukuki İşlemler.......................80

1. Borçlandırıcı İşlem ...........................................................................80

2. Tasarruf İşlemleri.............................................................................81

3. Borçlandırıcı İşlemler ile Tasarruf İşleminin Farkları........................82

F. Sebebe Bağlı Olup Olmadıklarına Göre Hukuki İşlemler ........................83

İçindekiler 11

1. Sebebe Bağlı Hukuki İşlemler.......................................................... 83

2. Sebepten Soyut Hukuki İşlemler ..................................................... 84

§ 7. KAZANDIRMA VE SEBEP KAVRAMLARI .......................................................... 84

I. KAZANDIRMA ............................................................................................... 84

II. KAZANDIRMANIN SEBEBİ ............................................................................. 85

A. Genel Olarak .......................................................................................... 85

B. Kazandırma Sebebine İlişkin Türler (Kazandırma Şekilleri).................... 86

1. İfa sebebi......................................................................................... 86

2. Alacak sebebi .................................................................................. 86

3. Bağışlama sebebi ............................................................................ 86

4. Teminat sebebi ............................................................................... 86

5. Karma sebepler............................................................................... 86

III. SEBEBE BAĞLI HUKUKİ İŞLEMLER – SOYUT İŞLEMLER .................................. 87

A. Sebebe Bağlı Hukuki İşlemler................................................................. 87

B. Soyut Borç Tanıması (İkrarı)................................................................... 88

DÖRDÜNCÜ KISIM

SÖZLEŞMEDEN DOĞAN BORÇ İLİŞKİLERİ

§ 8 SÖZLEŞME KAVRAMI, SÖZLEŞMELERİN SINIFLANDIRILMASI VE

SÖZLEŞMELERİN KURULUŞU.......................................................................... 89

I. SÖZLEŞME KAVRAMI .................................................................................... 89

II. SÖZLEŞMELERİN SINIFLANDIRILMASI........................................................... 90

A. İsimli (Tipik) - İsimsiz (Atipik) Sözleşmeler ............................................. 91

1. İsimli Tipik Sözleşmeler ................................................................... 91

2. İsimsiz (Atipik) Sözleşmeler............................................................. 91

a. Kendine Özgü Yapısı Bulunan (Sui Generis) Sözleşmeler ......... 92

b. Bileşik Sözleşmeler ................................................................... 92

c. Karma Sözleşmeler................................................................... 93

B. Tek Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmeler — Her İki Tarafa Borç

Yükleyen Sözleşmeler ............................................................................ 94

C. Elektronik Sözleşmeler-Akıllı Sözleşmeler ............................................. 95

III. SÖZLEŞMELERİN KURULUŞU: İRADE AÇIKLAMASI VE UYGUNLUK................ 96

A. Genel Olarak .......................................................................................... 96

B. Uygunluk Kavramı.................................................................................. 96

1. Sözleşmenin Esaslı Noktaları........................................................... 97

a. Objektif Esaslı Noktalar ............................................................ 97

b. Sübjektif Esaslı Noktalar........................................................... 98

12 İçindekiler

2. Sözleşmenin Yan Noktaları (Tali Noktalar) ......................................98

C. Karşılıklı İradelerin Açıklanması (Öneri ve Kabul)...................................99

1. Öneri................................................................................................99

a. Önerinin Unsurları ....................................................................99

b. Öneri ve Öneriye Davetin Farkları ..........................................101

c. Önerinin Bağlayıcılığı ..............................................................101

d. Öneri Sayılmayan Durum (Ismarlanmayan Şeyin

Gönderilmesi) .........................................................................103

e. Önerinin Geri Alınması (Öneriden Dönme veya Cayma) ........103

2. Kabul Beyanı Kavramı, Kabul Beyanının Bağlayıcılığı ve Geri

Alınması.........................................................................................104

a. Kabul Beyanı Kavramı .............................................................104

b. Kabul Beyanının Bağlayıcılığı ve Geri Alınması........................105

IV. SÖZLEŞMENİN MEYDANA GELDİĞİ (KURULDUĞU) AN ...............................106

V. SÖZLEŞMENİN HÜKÜM VE SONUÇLARINI MEYDANA GETİRDİĞİ AN..........106

VI. SÖZLEŞMELERDE ŞEKİL................................................................................107

A. Şeklin Türleri ........................................................................................107

1. Kanuni Şekil - İradi Şekil.................................................................107

2. Geçerlilik Şekli — İspat Şekli..........................................................107

3. Kanuni Geçerlilik Şeklinin Türleri...................................................108

a. Yazılı Şekil................................................................................108

b. Resmi Şekil..............................................................................108

B. Şekle Uymamanın Sonuçları.................................................................109

1. Kısmi Hükümsüzlük (Kısmi Butlan) ................................................109

2. Tahvil (Hukuki İşlemlerin Dönüştürülmesi) ...................................110

3. Dürüstlük Kuralından Kaynaklanan İstisna ....................................110

V. GENEL İŞLEM KOŞULU İÇEREN SÖZLEŞMELER ............................................110

A. Genel Olarak.........................................................................................110

B. Genel İşlem Koşulunun Tanımı ve Uygulama Alanı ..............................111

C. Genel İşlem Koşulunun Unsurları.........................................................111

1. Sözleşmenin Güçlü Tarafınca Önceden Tek Yanlı Olarak

Hazırlanması ve Kullanılması .........................................................111

2. Çok Sayıda Sözleşme İçin Genel ve Soyut Nitelikte

Hazırlanması ..................................................................................112

3. Önceden Belirlenen Sözleşme Koşullarının Kullanılması ...............113

D. Genel İşlem Koşullarının Denetimi ve Yaptırımlar................................114

§ 9. İLÂN YOLUYLA ÖDÜL SÖZÜ VERME (VAADİ) ................................................115

§ 10. ÖN SÖZLEŞME (SÖZLEŞME YAPMA VAADİ) ..................................................116

İçindekiler 13

BEŞİNCİ KISIM

İRADE İLE İRADE AÇIKLAMASI ARASINDA İSTENİLEREK MEYDANA GETİRİLEN

UYGUNSUZLUK, İRADE BOZUKLUĞU HALLERİ VE AŞIRI YARARLANMA

§ 11. İRADE İLE İRADE AÇIKLAMASI ARASINDAKİ İSTENİLEREK MEYDANA

GETİRİLEN UYGUNSUZLUK .......................................................................... 119

I. GENEL OLARAK ........................................................................................... 119

II. İRADE İLE İRADE AÇIKLAMASI ARASINDA İSTENİLEREK MEYDANA

GETİRİLEN UYGUNSUZLUK HALLERİ ........................................................... 120

A. Zihni Kayıt ve Şaka (Latife) Beyanı ....................................................... 120

B. Muvazaa (Danışıklık)............................................................................ 120

1. Muvazaa Kavramı.......................................................................... 120

2. Muvazaanın Unsurları................................................................... 121

a. Görünürdeki İşlem.................................................................. 121

b. Muvazaa Anlaşması................................................................ 122

c. Gizli İşlem ............................................................................... 122

d. Kasıt........................................................................................ 122

3. Muvazaanın Türleri ....................................................................... 122

a. Mutlak Muvazaa........................................................................ 122

b. Nitelikli Muvazaa.................................................................... 123

4. Muvazaanın Hükümleri................................................................. 123

5. Muvazaanın İspatı......................................................................... 124

§ 12 İRADE BOZUKLUĞU (SAKATLIĞI) KAVRAMI VE HALLERİ ............................... 125

I. İRADE BOZUKLUĞU (SAKATLIĞI) KAVRAMI ................................................ 125

II. İRADE BOZUKLUĞU (SAKATLIĞI) HALLERİ .................................................. 126

A. Yanılma (Hata) ..................................................................................... 126

1. Sözleşmenin Mahiyetinde Yanılma (b.1)....................................... 126

2. Sözleşmenin Konusu Olan Şeyde Yanılma (b.2): ........................... 127

3. Sözleşme Yapılması İstenen Kişinin Kimliğinde Yanılma (b.3)....... 127

4. Sözleşme Yapılması İstenen Kişinin Niteliğinde Yanılma (b.4) ...... 127

5. Miktarda Yanılma (b.5) ................................................................. 128

6. Sözleşmenin Temel (Gerekli) Niteliklerinde Yanılma (TBK.

m.32)............................................................................................. 128

B. Aldatma (Hile)...................................................................................... 129

C. Korkutma (İkrah).................................................................................. 131

III. İRADE BOZUKLUĞUNUN SONUÇLARI ......................................................... 132

A. Sözleşmenin İptali................................................................................ 132

B. Tazminat ve Geri Verme Yükümü ........................................................ 133

14 İçindekiler

§ 13. AŞIRI YARARLANMA (GABİN) ......................................................................134

I. KAVRAM......................................................................................................134

II. ŞARTLARI.....................................................................................................134

A. Objektif Şart .........................................................................................134

B. Sübjektif Şart........................................................................................135

1. Karşı Tarafın Özel Durumu.............................................................135

2. Yararlanma (Sömürme) Kastı.........................................................135

III. HÜKÜMLERİ VE KULLANMA SÜRESİ............................................................136

ALTINCI KISIM

TEMSİL, TEMSİL YETKİSİ VE YETKİSİZ TEMSİL

§ 14. TEMSİL KAVRAMI, TÜRLERİ VE UNSURLARI..................................................137

I. TEMSİL KAVRAMI ........................................................................................137

II. TEMSİLİN TÜRLERİ.......................................................................................138

A. Dolaylı Temsil .......................................................................................138

B. Doğrudan Temsil ..................................................................................138

C. Aktif Temsil – Pasif Temsil....................................................................139

D. Tek Başına Temsil – Birlikte Temsil ......................................................139

E. Kanuni Temsil – İradi Temsil.................................................................139

F. Ticari Temsilci.......................................................................................139

III. TEMSİLİN UNSURLARI .................................................................................140

A. Temsil Yetkisinin Verilmesi...................................................................140

B. Başkası Adına Hareket..........................................................................142

C. Temsilin Geçerlilik Şartları....................................................................145

1. Ehliyete İlişkin Şartlar ....................................................................145

2. Temsil Yetkisinin Şekli....................................................................145

3. İrade Bozukluğu Halinde................................................................146

§ 15. TEMSİL YETKİSİNİN KAPSAMI, SINIRLANMASI, TEMSİLİN SONUÇLARI,

SONA ERMESİ VE YETKİSİZ TEMSİL...............................................................146

I. TEMSİL YETKİSİNİN KAPSAMI......................................................................146

II. TEMSİL YETKİSİNİN SINIRLANMASI .............................................................148

A. Kişi Bakımından Sınırlamalar ................................................................148

1. Tek Başına Temsil – Birlikte Temsil................................................148

2. Alt Temsil Yetkisi ...........................................................................150

3. Temsilcinin Kendisi ile İşlem Yapması, Çifte Temsil ve

Temsilcinin Kendisi Lehine İşlem ...................................................151

B. Konu Bakımından Sınırlandırma...........................................................152

İçindekiler 15

1. Özel ve Genel Temsil Yetkisi ......................................................... 152

2. Talimat ile Sınırlama...................................................................... 153

3. Temsil Yetkisinin Zaman, Yer ve Miktar Bakımından

Sınırlandırılması ............................................................................ 154

III. TEMSİLİN SONUÇLARI................................................................................. 154

IV. TEMSİL YETKİSİNİN SONA ERMESİ.............................................................. 155

A. Temsil Yetkisinin Kendiliğinden Sona Ermesi....................................... 155

B. Temsil Yetkisinin Temsil Olunan tarafından Geri Alınması (Azil)

veya Sınırlandırılması........................................................................... 156

C. Sona Ermenin İstisnaları ...................................................................... 158

1. Temsil Olunanın İradesinden Kaynaklanan İstisnalar ................... 158

2. İşin Özelliğinden Kaynaklanan İstisnalar ....................................... 159

D. Sona Ermenin Sonuçları....................................................................... 160

V. YETKİSİZ TEMSİL.......................................................................................... 161

A. Kavram................................................................................................. 161

B. Yetkisiz Temsilin Hukuki Sonuçları....................................................... 162

1. Hukuki İşlemin Üçüncü Kişiyi Bağlaması ....................................... 162

2. Temsil Olunanın Hukuki İşlemi Onaması....................................... 163

3. Temsil Olunanın Hukuki İşlemi Onamaması (Reddi) ..................... 165

İKİNCİ BÖLÜM

DOĞRUDAN DOĞRUYA KANUNDAN DOĞAN

BORÇLAR KUSURLU-KUSURSUZ SORUMLULUK HALLERİ

BİRİNCİ KISIM

SORUMLULUK KAVRAMI, TÜRLERİ, İLKELERİ, SEBEPLERİ VE HUKUKİ

SORUMLULUĞUN SINIFLANDIRILMASI

§ 16. SORUMLULUK KAVRAMI VE TÜRLERİ .......................................................... 169

I. SORUMLULUK KAVRAMI ............................................................................ 169

II. SORUMLULUK TÜRLERİ .............................................................................. 170

A. Sebebi Belirtilen Sorumluluk (-den Sorumluluk).................................. 170

B. Malvarlığı ile Sorumluluk (-ile Sorumluluk).......................................... 170

1. Malvarlığı ile Sınırsız Sorumluluk .................................................. 170

2. Malvarlığı ile Sınırlı Sorumluluk..................................................... 171

§ 17. SORUMLULUK İLKELERİ VE SEBEPLERİ ......................................................... 172

I. SORUMLULUK İLKELERİ .............................................................................. 172

II. SORUMLULUK SEBEPLERİ ........................................................................... 172

A. Kusur.................................................................................................... 172

B. Sözleşme.............................................................................................. 172

C. Kanun................................................................................................... 173

16 İçindekiler

§ 18. HUKUKİ SORUMLULUĞUN SINIFLANDIRILMASI ...........................................173

I. KUSUR SORUMLULUĞU ..............................................................................173

II. KUSURSUZ SORUMLULUK...........................................................................174

III. HUKUKA UYGUN FİİLLERDEN (FEDAKARLIĞIN

DENKLEŞTİRİLMESİNDEN) DOĞAN SORUMLULUK......................................174

İKİNCİ KISIM

KUSUR SORUMLULUĞU (DAR ANLAMDA HAKSIZ FİİL SORUMLULUĞU)

§ 19. KUSUR SORUMLULUĞU KAVRAMI VE UNSURLARI .......................................175

I. KUSUR SORUMLULUĞU KAVRAMI..............................................................175

II. KUSUR SORUMLULUĞUNUN UNSURLARI...................................................175

A. Fiil.........................................................................................................175

B. Kusur ....................................................................................................176

1. Kusur Kavramı................................................................................176

2. Kusuru Açıklayan Teoriler..............................................................177

a. Sübjektif Kusur Teorisi ............................................................177

b. Objektif teori ..........................................................................177

c. Tamamen Objektif Kusur Teorisi ............................................178

3. Kusurun Türleri..............................................................................179

a. Kast .........................................................................................179

b. İhmal.......................................................................................180

4. Kusurun Sübjektif Yönü: Ayırt Etme Gücü ve Yüklenebilirlik.........181

a. Ayırt Etme Gücü......................................................................181

b. Yüklenebilirlik Ehliyeti (Sorumluluk Ehliyeti- İsnat

Kabiliyeti)................................................................................182

C. Hukuka Aykırılık....................................................................................183

1. Genel Olarak..................................................................................183

2. Hukuka Aykırılığı Açıklayan Teoriler ..............................................184

a. Sübjektif Teori.........................................................................184

b. Objektif Teori..........................................................................185

3. Koruma Normları ve Objektif Hukuka Aykırılık Teorisinin

Unsurları........................................................................................185

4. Hukuka Aykırılık Bağı ve Normun Koruma Amacı Teorisi ..............188

5. Ahlaka Aykırı Fiil ile Kasten Zarar Verme.......................................189

6. Hukuka Uygunluk Sebepleri ..........................................................190

a. Kamu Yetkisinin Kullanılması ..................................................190

b. Özel Hukuktan Doğan Bir Hakkın Kullanılması........................191

İçindekiler 17

c. Zarar Görenin Rızası ............................................................... 191

d. Vekaletsiz İşgörme ................................................................. 191

e. Haklı (Meşru) Savunma .......................................................... 192

f. Zorunluluk (Iztırar) Hali .......................................................... 193

g. Kendi Hakkını Koruma ............................................................ 194

D. Uygun İlliyet (Nedensellik) Bağı ........................................................... 194

1. İlliyet Bağını Kesen Sebepler......................................................... 195

a. Mücbir Sebep ......................................................................... 196

aa. Mücbir Sebep Kavramı ile Beklenmedik Hal Kavramı...... 196

bb. Mücbir Sebep ile Umulmayan Halin Sonuçları ................ 197

b. Zarar Görenin Ağır Kusuru...................................................... 197

c. Üçüncü Kişinin Ağır Kusuru .................................................... 198

2. Sebeplerin Çokluğu ....................................................................... 199

a. Ortak İlliyet............................................................................. 199

b. Yarışan İlliyet .......................................................................... 199

c. Alternatif İlliyet ...................................................................... 200

E. Hukuka Aykırılık Bağı ........................................................................... 200

F. Zarar..................................................................................................... 201

1. Maddi Zarar................................................................................... 202

2. Manevi Zarar................................................................................. 203

ÜÇÜNCÜ KISIM

KUSURSUZ SORUMLULUK HALLERİ

§ 20. KUSURSUZ SORUMLULUĞA İLİŞKİN TEMEL BİLGİLER VE KUSURSUZ

SORUMLULUK HALLERİ ............................................................................... 205

I. KUSURSUZ SORUMLULUK KAVRAMI .......................................................... 205

II. KUSURSUZ SORUMLULUĞU GEREKTİREN DÜŞÜNCELER............................ 206

A. Yarar İle Zarar Arasındaki Bağlılık (Nimet-Külfet) Düşüncesi ............... 206

B. Sebebiyet Düşüncesi............................................................................ 206

C. Hakkaniyet Düşüncesi.......................................................................... 207

D. Hakimiyet Düşüncesi ........................................................................... 207

E. Tehlike Düşüncesi ................................................................................ 207

III. KUSURSUZ SORUMLULUĞUN GENEL İLKELERİ (ÖZELLİKLERİ) .................... 208

IV. KUSURSUZ SORUMLULUĞUN SINIFLANDIRILMASI .................................... 209

A. Hakkaniyet Fikrine Dayanan Sorumluluk............................................. 209

B. Olağan Sebep Sorumluluğu ................................................................. 210

C. Tehlike Sorumluluğu ............................................................................ 210

18 İçindekiler

§ 21. KUSURSUZ SORUMLULUĞUN TÜRLERİ ........................................................212

I. HAKKANİYET SORUMLULUĞU.....................................................................212

A. Genel Olarak.........................................................................................212

B. Sorumluluğun Hukuki Niteliği...............................................................213

C. Sorumluluğun Şartları ..........................................................................214

1. Olumlu Koşullar .............................................................................214

a. Haksız Fiile İlişkin Unsurlar......................................................214

b. Hakkaniyet Sebeplerinin Varlığı..............................................215

2. Olumsuz Koşullar...........................................................................216

a. Zarar Veren Ayırt Etme Gücüne Sahip Olmamalıdır ...............216

b. Daha Ağır Bir Sorumluluk Sebebi Olmamalıdır .......................217

II. OLAĞAN SEBEP (ÖZEN) SORUMLULUĞU ....................................................217

A. Adam Çalıştıranın Sorumluluğu............................................................218

1. Sorumluluğun Şartları....................................................................218

a. Çalışan ve Çalıştıran Arasında Bir Hizmet İlişkisinin

Bulunması ...............................................................................218

b. Zarar, Çalışan Tarafından İşin Görülmesi Sırasında

Gerçekleşmelidir.....................................................................219

c. Çalışanın, Üçüncü Kişiye Zarar Vermiş Olması Gerekir ...........220

d. Çalışanın Eylemi İle Doğan Zarar Arasında İlliyet Bağı

Bulunmalıdır ...........................................................................220

e. Kurtuluş Kanıtı Getirilmemiş Olmalıdır ...................................220

aa. Çalışan Seçiminde Özen Gösterme ..................................220

bb. Çalışana Emir Ve Talimat Vermede Özen Gösterme........221

cc. Çalışanın Gözetim Ve Denetiminde Özen ........................221

dd. Kurtuluş Kanıtının İspatı...................................................222

2. Çalışana Rücu Hakkı.......................................................................222

B. Yardımcı Kişilerin Eylemlerinden Doğan Sorumluluk ...........................223

C. Hayvan Bulunduranların Sorumluluğu .................................................224

1. Sorumluluğun Hukuki Niteliği........................................................224

2. Sorumluluğun Şartları....................................................................225

a. Hayvan Bulundurma İlişkisi.....................................................225

b. Zarar, Hayvanın İçgüdüsel Davranışı İle Meydana

Gelmelidir ...............................................................................227

c. Hayvan Bulunduran Kurtuluş Kanıtı Getirememiş

Olmalıdır .................................................................................227

3. Hayvan Üzerinde Alıkoyma Hakkı..................................................228

İçindekiler 19

D. Bina ve Diğer Yapı Eseri Maliklerinin Sorumluluğu.............................. 228

1. Sorumluluğun Hukuki Niteliği ....................................................... 228

2. Sorumluluğun Şartları ................................................................... 229

a. Bir Yapı Eseri Mevcut Olmalıdır.............................................. 229

b. Yapı Eseri İle Malik Arasında Mülkiyet İlişkisi Olmalıdır ......... 230

c. Yapı Eserinde Bir Bozukluk veya Bakım Eksikliği Olmalıdır..... 230

3. Malike Rücu Hakkı......................................................................... 231

E. Ev (Aile) Başkanının Sorumluluğu ........................................................ 231

1. Sorumluluğun Hukuki Niteliği ....................................................... 231

2. Sorumluluğun Şartları ................................................................... 232

a. Ev Başkanlığı İlişkisinin Varlığı ................................................ 232

b. Zarar Verici Davranışın Gerçekleştiği Sırada Ev Başkanlığı

İlişkisinin Bulunması ............................................................... 233

c. Zarar, Gözetim Altındaki Kimsenin Davranışından

Doğmalıdır.............................................................................. 233

d. Gözetim Altındaki Kimselerin Fiili, Aynı Zamanda Hukuka

Aykırı Nitelik Taşıması Gerekmektedir ................................... 234

e. Ev Başkanının Kurtuluş Kanıtı Getirememiş Olması ............... 234

3. Ev Başkanın Rücu Hakkı.......................................................... 235

F. Taşınmaz Malikinin Sorumluluğu......................................................... 235

1. Genel Olarak ................................................................................. 235

2. Sorumluluğun Hukuki Niteliği ....................................................... 236

3. Sorumluluğun Şartları ................................................................... 237

a. Taşınmaz Üzerinde Bir Ayni Hak Bulunmalıdır ....................... 237

b. Taşınmaz, Maliki Tarafından Taşkın Kullanılmalıdır ............... 237

4. Sorumluluğun Sonuçları................................................................ 240

G. Diğer Kusursuz Sorumluluk Halleri ...................................................... 240

§ 22. TEHLİKE SORUMLULUĞU............................................................................. 240

I. GENEL TEHLİKE SORUMLULUĞU ................................................................ 241

II. ÖZEL TEHLİKE SORUMLULUĞU – MOTORLU ARAÇ İŞLETENLERİN

SORUMLULUĞU.......................................................................................... 243

A. Motorlu Araç İşletenlerin Sorumluluğu ............................................... 243

B. Sorumluluğun Şartları.......................................................................... 243

1. Kazaya Bir Motorlu Araç Neden Olmalıdır .................................... 243

a. Motorlu Araç Kavramı ............................................................ 243

b. Kaza Kavramı .......................................................................... 244

2. Araç İşletilme Halinde Olmalıdır ................................................... 245

20 İçindekiler

a. Makine Tekniği Görüşüne Göre ..............................................245

b. Trafiğe Çıkarma Görüşü ..........................................................246

3. Aracın İşletildiği Yer Karayolu Olmalıdır ........................................246

4. Aracın İşletilmesi Nedeni ile Bir Zarar Doğmalıdır.........................247

a. Kişiye Verilen Zararlar Bakımından.........................................247

b. Şeye İlişkin Zararlar.................................................................248

5. Zarar ile Fiil Arasında Uygun İlliyet Bağı Bulunmalıdır...................248

6. İşleten Kurtuluş Kanıtı Getirememiş Olmalıdır..............................248

C. Sorumlu Tutulacak Kişi .........................................................................250

1. İşleten Kavramı..............................................................................250

2. İşleten Çeşitleri..............................................................................251

a. Gerçek İşleten.........................................................................251

aa. Araç Sahibi .......................................................................251

bb. Aracın Mülkiyeti Muhafaza Kaydıyla Alıcısı......................251

cc. Aracın Uzun Süreli Kiracısı, Ariyet ve Rehin Alanı ............252

dd. Adına Sigorta Poliçesi Düzenlenen Kişiler ........................252

ee. Birden Çok İşleten ............................................................252

b. Farazi İşleten...........................................................................253

aa. Motorlu Araçla İlgili Mesleki Faaliyette Bulunan

Kişiler................................................................................253

bb. Yarış Düzenleyicileri .........................................................253

cc. Motorlu Aracı Çalan veya Gasbeden Kişiler .....................254

dd. Devlet ve Diğer Kamu Tüzel Kişileri..................................255

III. KARAYOLLARI TRAFİK KANUNDA DÜZENLENEN DİĞER SORUMLULUK

HALLERİ .......................................................................................................256

A. İşletilme Halinde Olmayan Bir Aracın Sebep Olduğu Zarardan

Sorumluluk ...........................................................................................256

1. Zarar İşletilme Halinde Olmayan Bir Motorlu Aracın Sebep

Olduğu Trafik Kazasından Doğmalıdır ...........................................256

2. Zarar Gören, Kazanın Oluşumunda İşleten veya

Eylemlerinden Sorumlu Tutulduğu Kişilere İlişkin Bir Kusurun

Varlığını İspat Etmelidir .................................................................257

3. Zarar Gören, Kazaya Araçtaki Bir Bozukluğun Sebep

Olduğunu İspat Etmelidir...............................................................257

B. Trafik Kazası Sonrası Yardım Faaliyetinde Bulunma.............................257

C. Genel Hükümlere Tabi Sorumluluk ......................................................258

1. Genel Olarak..................................................................................258

İçindekiler 21

2. İşletenin Araçtan Hatır İçin Yararlanan Kişilere Karşı

Sorumluluğu.................................................................................. 259

3. İşletenin, Yolcu Beraberinde Bulunan Bagaj ve Benzeri

Eşyalar Dışında Kalan Eşyalara Gelen Zararlar Nedeniyle

Sorumluluğu.................................................................................. 259

4. İşletenin, Aracın Çalınmış veya Gasbedilmiş Olduğunu Bildiği

Halde Araca Binen Kişilerin Uğradığı Zararlardan

Sorumluluğu.................................................................................. 260

5. Motorlu Bisiklet Sürücülerinin Hukuki Sorumluluğu..................... 261

6. Manevi Tazminat Talepleri............................................................ 261

7. Aracın Uğradığı Zarardan Dolayı İşletenin Malike Karşı

Sorumluluğunda............................................................................ 261

8. Yarışta, Yarışçılar veya Onlarla Birlikte Araçta Bulunanların

Uğrayacakları Zararlarla, Gösteride Kullanılan Araçların

Uğradığı Zararlardan Doğan Sorumluluk....................................... 261

III. DİĞER TEHLİKE SORUMLULUKLARI............................................................. 262

§ 23. HAKSIZ FİİLİN SONUCU - HAKSIZ FİİL TAZMİNATI VE HÜKÜMLERİ................. 262

§ 24. HAKSIZ FİİL ZAMANAŞIMI ........................................................................... 264

I. ZAMANAŞIMI KAVRAMI ............................................................................. 264

II. ZAMANAŞIMI SÜRELERİNİN İŞLEVİ............................................................. 265

III. ZAMANAŞIMI SÜRELERİ.............................................................................. 266

A. Kısa Süreli (Nispi) Zamanaşımı Süresi .................................................. 266

1. Zararın Öğrenilmesi....................................................................... 266

2. Tazmin Yükümlüsünün Öğrenilmesi.............................................. 267

B. On Yıllık Zamanaşımı Süresinin Başlangıcı ........................................... 268

C. Ceza Zamanaşımı Süresi....................................................................... 269

§ 25. CEZA HUKUKU İLE MEDENİ HUKUK ARASINDAKİ İLİŞKİ ................................ 269

I. GENEL OLARAK ........................................................................................... 269

II. CEZA HUKUKUNDA YÜKLENEBİLİRLİK KAVRAMI ........................................ 270

§ 26. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMEDEN DOĞAN BORÇLAR ........................................... 271

I. KAVRAM ..................................................................................................... 271

II. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMENİN UNSURLARI ................................................... 272

A. Zenginleşme......................................................................................... 272

B. Zenginleşmenin Başkasının Aleyhine Olması....................................... 273

C. Zenginleşme İle Zenginleştirici Eylem Arasında Nedensellik

(İlliyet) Bağı Bulunmalıdır .................................................................... 273

D. Zenginleşme Haklı Bir Nedene Dayanmamalıdır ................................. 274

III. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMENİN NETİCESİ: İADE DAVASI ................................. 275

IV. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMEDE ZAMANAŞIMI.................................................. 275

22 İçindekiler

DÖRDÜNCÜ KISIM

BORÇLARIN İFASI – BORÇLARIN İHLALİ

§ 27. İFA KAVRAMI, UNSURLARI VE İFA ENGELLERİ ..............................................277

I. İFA KAVRAMI...............................................................................................277

II. İFA YERİ .......................................................................................................277

III. İFA ZAMANI.................................................................................................278

§ 28. İFA İHLÂLLERİ (BORCUN YERİNE GETİRİLMEMESİ) ........................................280

I. KUSURLU VE KUSURSUZ İMKÂNSIZLIK (BORCUN HİÇ YERİNE

GETİRİLMEMESİ - ADEMİ İFA - ÖDEMEME).................................................281

II. BORCUN GEREĞİ GİBİ İFA EDİLMEMESİ (KÖTÜ İFA — SÖZLEŞMENİN

MÜSPET İHLALLERİ).....................................................................................282

A. Kavram .................................................................................................282

B. Borcun İfa Edilmemesinin Sonuçları.....................................................282

1. Aynen İfa .......................................................................................283

2. Tazminat........................................................................................283

3. Temerrüt (Borcun Zamanında İfa Edilmemesi) .............................285

§ 29. BORÇLUNUN TEMERRÜDÜ ..........................................................................285

I. BORÇLUNUN TEMERRÜDÜ ŞARTLARI .........................................................285

II. BORÇLU TEMERRÜDÜNÜN SONUÇLARI......................................................286

A. Borçlu Temerrüdünün Genel Sonuçları................................................286

1. Tazminat........................................................................................287

2. Kazadan Dolayı Sorumluluk ...........................................................287

B. Borçlu Temerrüdünün Özel Sonuçları ..................................................287

1. Para Borçlarında ............................................................................288

a. Temerrüt Faizi.........................................................................288

2. Aşkın Zarar (Ek Zarar, Munzam Zarar)...........................................290

C. İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmelerde Temerrüt...............................290

1. Mehil (ek süre) ..............................................................................290

2. Alacaklının Seçimlik Hakları ...........................................................291

D. Kısmi Temerrüt.....................................................................................292

§ 30. ALACAKLININ TEMERRÜDÜ .........................................................................292

§ 31. SORUMSUZLUK ANLAŞMASI........................................................................294

§ 32. ALACAK (SÖZLEŞMESEL) ZAMANAŞIMI ........................................................295

I. GENEL OLARAK............................................................................................295

II. ZAMANAŞIMI SÜRESİNİN İŞLEMEYE BAŞLAMASI VE HESAPLANMASI ........296

III. ZAMANAŞIMI SÜRESİNİN DURMASI ...........................................................296

IV. ZAMANAŞIMIN KESİLMESİ ..........................................................................297

V. ZAMANAŞIMININ HÜKÜMLERİ VE ÖZELLİKLERİ..........................................298

İçindekiler 23

§ 33. PARA BORÇLARINDA FAİZ ........................................................................... 299

I. FAİZ KAVRAMI VE UNSURLARI.................................................................... 299

II. FAİZİN HUKUKİ NİTELİĞİ ............................................................................. 300

A. Faizin Asıl Alacağa Bağlı Olması (Fer’ilik Kuralı) ................................... 300

B. Faizin Asıl Alacaktan Bağımsız Olması (İstisna).................................... 300

III. FAİZİN TÜRLERİ: ANAPARA - TEMERRÜT FAİZİ AYRIMI............................. 301

IV. ANAPARA (SERMAYE) FAİZİ HAKKINDAKİ TBK. m.88 HÜKMÜNÜN

DEĞERLENDİRİLMESİ .................................................................................. 302

V. ANAPARA VE TEMERRÜT FAİZİNE SINIR GETİREN TBK. M.88 VE 120

HÜKÜMLERİNİN, TİCARİ İŞLERDE DE GEÇERLİ OLUP OLMADIĞI

MESELESİ .................................................................................................... 305

A. Sınırlamaların Ticari İşlerde De Geçerli Olduğu Görüşü....................... 305

B. Sınırlamaların Ticari İşlerde Geçerli Olmadığı Görüşü ......................... 306

VI. KANUNİ FAİZ............................................................................................... 307

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

BORÇLARIN SONA ERMESİ, BORÇ İLİŞKİSİNDE TARAF DEĞİŞİKLİKLERİ,

BORÇLARIN ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE ETKİLERİ İLE BORÇ İLİŞKİSİNDE ÖZEL DURUMLAR

§ 34. BORÇLARIN SONA ERMESİ .......................................................................... 309

I. İFA............................................................................................................... 309

II. İBRA ............................................................................................................ 309

III. YENİLEME (TECDİT)..................................................................................... 310

IV. ALACAKLI VE BORÇLU SIFATLARININ BİRLEŞMESİ ...................................... 310

V. SONRAKİ KUSURSUZ İMKÂNSIZLIK ............................................................. 311

VI. TAKAS ......................................................................................................... 312

A. Takas Kavramı ve Kapsamı................................................................... 312

B. Takasın Şartları .................................................................................... 312

C. Alacaklının Rızasıyla Takas Edilebilir Alacaklar..................................... 313

D. Takasta Bazı Özel Durumlar................................................................. 313

E. Takas-Mahsup Farkı............................................................................. 313

§ 35. BORÇ İLİŞKİSİNDE taraf değişiklikleri ........................................................... 314

I. ALACAĞIN DEVRİ (TEMLİKİ) ........................................................................ 314

A. Temlik Türleri....................................................................................... 315

1. İradi devir (Rızai temlik) ................................................................ 315

2. Yasal Devir (Kanuni Temlik)........................................................... 315

3. Yargısal (Mahkeme Hükmü ile) Devir............................................ 315

B. İradi Devrin Şartı : Devre Uygun Bir Alacağın Bulunması..................... 315

C. Devir Anlaşmasının Kapsamı ve Şekli................................................... 316

D. Devrin Hükümleri ve İfanın Kime Yapılacağı ........................................ 316

E. Devredenin Garanti Sorumluluğu........................................................ 318

24 İçindekiler

II. BORCUN ÜSTLENİLMESİ (NAKLİ) .................................................................319

A. Kavram .................................................................................................319

B. İç ve Dış Üstlenme Sözleşmesi .............................................................319

C. Borcun Üstlenilmesinin Hükümleri (Borçlunun Değişmesinin

Sonuçları) .............................................................................................320

III. BORCA KATILMA .........................................................................................321

IV. MALVARLIĞININ VEYA İŞLETMENİN DEVRALINMASI ..................................322

V. İŞLETMELERİN BİRLEŞMESİ VE ŞEKİL DEĞİŞTİRMESİ ...................................322

VI. SÖZLEŞMENİN DEVRİ ..................................................................................322

VII. SÖZLEŞMEYE KATILMA................................................................................323

§ 36. BORÇ İLİŞKİLERİNİN ÜÇÜNCÜ KİŞİLERE ETKİSİ ..............................................324

I. ALACAKLIYA HALEF OLMA...........................................................................324

II. ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN FİİLİNİ ÜSTLENME (EDİMİNİ TAAHHÜT)..........................324

III. ÜÇÜNCÜ KİŞİ YARARINA (LEHİNE) SÖZLEŞME.............................................325

§ 37. BORÇ İLİŞKİLERİNDE ÖZEL DURUMLAR ........................................................326

I. MÜTESELSİL BORÇLULUK ............................................................................326

A. Kavram .................................................................................................326

B. Müteselsil Borçluluğun Şartları ............................................................327

C. Hükümleri.............................................................................................327

1. Alacaklıyla Borçlular Arasındaki İlişkisi ..........................................327

2. Borçluların Kendi Aralarındaki İç İlişki (Rücu ve Halefiyet)............329

II. MÜTESELSİL ALACAKLILIK İLİŞKİSİ ...............................................................329

III. KOŞULA (ŞARTA) BAĞLI SÖZLEŞMELER .......................................................330

A. Koşul Kavramı ve Türleri (Erteleyici veya Bozucu Koşul)......................330

B. Koşulun Ortak Hükümleri.....................................................................331

IV. BAĞLANMA PARASI, CAYMA PARASI VE CEZA KOŞULU..............................333

A. Bağlanma Parası (Pey Akçesi -Kapora-) ................................................333

B. Cayma Parası (Pişmanlık Akçesi, Dönme Cezası)..................................333

C. Ceza Koşulu.................................................................................................334

1. Kavram ve Kapsam ...............................................................................334

2. Türleri...................................................................................................335

a. Seçimlik Cezai Koşul.......................................................................335

b. İfaya Eklenen Cezai Koşul ..............................................................335

c. İfayı Engelleyen Cezai Koşul (Dönme Cezası).................................335

ŞEMALAR.............................................................................................................337

KAYNAKLAR.........................................................................................................409

KONU VE KAVRAM DİZİNİ ....................................................................................413