Türk İdare Hukuku Dersleri Cilt 2

İÇİNDEKİLER

6. BASIYA ÖN SÖZ.................................................................................................................5

5. BASIYA ÖN SÖZ.................................................................................................................7

İÇİNDEKİLER..........................................................................................................................9

TABLO VE ŞEKİLLER LİSTESİ.................................................................................................25

KISALTMALAR CETVELİ .......................................................................................................27

GİRİŞ

İDARE HUKUKUNUN TANIMI

I. İDARE HUKUKU - İDARENİN HUKUKU ....................................................................29

II. HUKUK SİSTEMLERİ VE İDARE HUKUKU..................................................................30

A. ADLÎ İDARE SİSTEMİ .............................................................................................30

B. İDARÎ REJİM SİSTEMİ ............................................................................................31

III. İDARE HUKUKUNUN DOĞUŞU VE GELİŞMESİ .........................................................32

A. FRANSA’DA İDARE HUKUKUNUN DOĞUŞU VE GELİŞMESİ...................................32

B. TÜRKİYE’DE İDARE HUKUKUNUN DOĞUŞU VE GELİŞMESİ...................................33

1) Osmanlı İmparatorluğu Dönemi....................................................................34

a) Klasik Osmanlı Döneminde İdarî Yargı Teşkilatı ve İdare Hukuku .........34

b) Tanzimat ve Meşrutiyet Dönemlerinde İdarî Yargı Teşkilatı ve

İdare Hukuku.........................................................................................34

2) Cumhuriyet Dönemi......................................................................................35

3) Türk İdare Hukuku’nun Bugünkü Durumu ....................................................36

4) Türk İdare Hukuku’ndaki Eksiklikler ..............................................................37

IV. İDARE HUKUKUNUN ÖZELLİKLERİ ..........................................................................38

A. İDARE HUKUKU, GENÇ BİR HUKUK DALIDIR.........................................................38

B. İDARE HUKUKUNA İLİŞKİN KURALLAR, TEK BİR KANUN İÇERİSİNDE

DERLENİP TOPARLANMAMIŞTIR ..........................................................................39

C. İDARE HUKUKU, BİR İÇTİHAT HUKUKUDUR .........................................................39

D. İDARE HUKUKU, BİR STATÜ HUKUKUDUR............................................................40

E. İDARE HUKUKU, KOZALİST BİR HUKUK DALIDIR...................................................40

F. İDARE HUKUKU, FİNALİST BİR HUKUK DALIDIR....................................................41

G. İDARE HUKUKU, BAĞIMSIZ BİR HUKUK DALIDIR ..................................................41

V. İDARE HUKUKUNUN KAYNAKLARI .........................................................................41

A. İDARE HUKUKUNUN TEMEL KAYNAKLARI............................................................42

1) İdare Hukukunun Yazılı Temel Kaynakları .....................................................42

a) İdare Hukukunun Normatif Temel Yazılı Kaynakları..............................42

1. Anayasa..........................................................................................43

2. Kanun .............................................................................................44

10 İçindekiler

3. Kanun Hükmünde Kararnameler....................................................45

4. Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri...................................................46

5. OHAL Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri.........................................62

6. Uluslararası Antlaşmalar ................................................................66

7. Tüzükler..........................................................................................68

8. Yönetmelikler .................................................................................69

9. Adsız Düzenleyici İşlemler ..............................................................71

b) İdare Hukukunun İçtihadî Temel Yazılı Kaynakları.................................72

1. Anayasa Mahkemesi Kararları........................................................72

2. İçtihadı Birleştirme Kararları ..........................................................73

2) İdare Hukukunun Yazısız Temel Kaynağı: Örf ve Âdet Hukuku......................73

B. İDARE HUKUKUNUN YARDIMCI KAYNAKLARI.......................................................74

1) Diğer Yargısal İçtihatlar .................................................................................74

2) Öğreti (Doktrin) .............................................................................................74

VI. İDARE HUKUKUNUN UYGULAMA ALANINI BELİRLEYEN ÖLÇÜTLER ........................75

A. KAMU GÜCÜ ÖLÇÜTÜ ..........................................................................................75

B. KAMU HİZMETİ ÖLÇÜTÜ ......................................................................................76

C. KARMA ÖLÇÜT......................................................................................................77

D. KAMU YARARI ÖLÇÜTÜ ........................................................................................77

E. YENİ KAMU GÜCÜ ÖLÇÜTÜ ..................................................................................77

F. DAHA ÇOK VE DAHA AZ YETKİ ÖLÇÜTÜ................................................................78

G. GÜNÜMÜZDEKİ DURUM ......................................................................................78

VII. İDARE HUKUKUNUN KONUSU (İDARENİN İŞLEYİŞİ)................................................79

A. GENEL OLARAK İDARENİN İŞLEYİŞİ .......................................................................79

B. İDARENİN İŞLEYİŞİNE HÂKİM OLAN İLKELER.........................................................79

BİRİNCİ BÖLÜM

İDARENİN YETKİLERİ

I. GENEL OLARAK İDARENİN YETKİLERİ .....................................................................81

A. İDARENİN YETKİLERİ KAVRAMI.............................................................................81

B. İDARÎ YETKİLERİN AYRICALIKLARI VE ÜSTÜNLÜĞÜ ..............................................81

1) İdarenin Kanunilik Karinesinden Faydalanması.............................................82

2) İdarî Yetkilerin Çoğu Zaman Tek Taraflı Kullanımı.........................................83

3) İdarenin Yapmış Olduğu Bazı İşlemlerin Re’sen İcra Edilmesi .......................83

4) Bazı Durumlarda İdareye Takdir Yetkisinin ve Yerindelik Tespitinin

Tanınması ......................................................................................................84

C. İDARÎ YETKİLERİN ÜSTÜN VE AYRICALIKLI OLMASININ SEBEPLERİ.......................87

1) Siyasi ve Tarihi Gelişimin Etkisi......................................................................87

2) Hukukî Sebebi: Kamu Yararının Üstünlüğü....................................................88

D. İDARÎ YETKİLERİN SINIRLILIĞI VE SEBEPLERİ.........................................................89

1) Temel Hak ve Özgürlüklerin Korunması ........................................................89

2) İdarî Yetkilerin Gerçek Kişilerce Kullanılması ................................................91

İçindekiler 11

E. İDARÎ YETKİLERİN ÜSTÜNLÜĞÜNÜN VE SINIRLILIĞININ BAĞDAŞTIRILMASI ........91

1) Takdir Yetkisi - Bağlı Yetki Dengesi................................................................92

2) Olağan Yetkiler - Olağandışı Yetkiler Dengesi ...............................................93

3) Uzmanlaşmış Yargı Denetimi.........................................................................96

II. İDARENİN İŞLEM YAPMA YETKİSİ ...........................................................................96

A. ÖZEL HUKUK ALANINDAKİ HUKUKSAL İŞLEMLER .................................................97

1) Özel Hukukta Hukuksal İşlem Kavramı..........................................................97

2) Özel Hukukta Hukuksal İşlemin Öğeleri ........................................................98

a) İrade Açıklaması ....................................................................................98

b) Hukukî Sonuç.........................................................................................98

c) Ayrık Öğe Olarak Biçim..........................................................................98

B. KAMU HUKUKU ALANINDAKİ HUKUKSAL İŞLEMLER ............................................99

1) Kamu Hukuku İşlemleri Kavramı ...................................................................99

2) Kamu Hukuku İşlemlerinin Tasnifi.................................................................99

a) Kamu Hukuku İşlemlerinin Organik Tasnifi .........................................100

1. Yasama İşlemleri ..........................................................................100

2. Yürütme İşlemleri.........................................................................100

3. Yargı İşlemleri...............................................................................100

b) Kamu Hukuku İşlemlerinin Maddî Açıdan Tasnifi................................101

1. Genel İşlemler ..............................................................................101

2. Birel İşlemler ................................................................................101

3. Karma İşlemler .............................................................................101

c) Kamu Hukuku İşlemlerinin İradelerin Açıklanması Açısından Tasnifi........101

1. Tek Yanlı Kamu Hukuku İşlemleri .................................................102

1.1. Basit İşlemler.......................................................................102

1.2. Birleşme İşlemler.................................................................102

1.3. Kolektif İşlemler ..................................................................103

2. Çok Yanlı Kamu Hukuku İşlemleri.................................................103

C. İDARÎ İŞLEMLER ..................................................................................................103

1) İdarî İşlem Kavramı......................................................................................103

2) İdarî İşlemlerin Tasnifi.................................................................................107

a) Organik Açıdan İdarî İşlemler ..............................................................109

1. Yasama Organının İdarî İşlemleri .................................................109

2. Yargı Organının İdarî İşlemleri......................................................110

3. Yürütmenin (İdarenin) İdarî İşlemleri...........................................111

b) Maddî Açıdan İdarî İşlemler ................................................................111

1. Genel İşlemler ..............................................................................111

2. Birel İşlemler ................................................................................112

2.1. Koşul İşlemler ......................................................................112

2.2. Öznel İşlemler.....................................................................113

3. Karma İşlemler .............................................................................113

4. Birden Çok İlgiliye Yönelik Bireysel İşlemler.................................114

12 İçindekiler

4.1. Genel İdarî Kararlar .............................................................114

4.2. Otomatik İşlemler................................................................115

c) İradelerin Açıklanması Açısından İdarî İşlemler...................................116

1. İradelerin Açıklanma Biçimi Açısından İdarî İşlemler ...................116

1.1. Basit İşlemler.......................................................................116

1.2. Birleşme İşlemler.................................................................116

1.2.1. Dar Anlamda Birleşme İşlem ....................................117

1.2.2. Geniş Anlamda Birleşme İşlem.................................118

1.3. Kolektif İşlemler ..................................................................118

2. İradelerin Açıklanma Nedeni Açısından İdarî İşlemler..................118

2.1. Res’en Yapılan İdarî İşlemler ...............................................119

2.2. Katılma İşlemler...................................................................119

2.2.1. Açık Kabul İşlemleri ..................................................119

2.2.2. Açık Ret İşlemleri......................................................120

2.2.3. Zımnî Kabul İşlemleri................................................120

2.2.4. Zımnî Ret İşlemleri ...................................................120

d) Hukuksal Etkisinin Niteliği Açısından İdarî İşlemler .............................121

1. Hukuksal Etkisinin İçeriği Açısından İdarî İşlemler........................121

1.1. Emredici İdarî İşlemler.........................................................121

1.2. Yapıcı İdarî İşlemler .............................................................121

1.3. Belirleyici İdarî İşlemler .......................................................121

2. Kişilerin Sahip Olduğu Haklara Etkisi Açısından İdarî İşlemler......122

2.1. Yararlandırıcı İdarî İşlemler .................................................122

2.2. Yükümlendirici İdarî İşlemler...............................................122

2.3. Güvence Sağlayan İdarî İşlemler .........................................123

3. Etkileme Süresi Açısından İdarî İşlemler.......................................123

3.1. Geçici Etkili İdarî İşlemler ....................................................123

3.2. Etkisi Sürekli İdarî İşlemler ..................................................123

e) İptal Davalarına konu olup olmayacağına göre idarî İşlemler .............123

1. İptal Davasına Konu Olan İdarî İşlemler .......................................123

2. İptal Davasına Konu Olmayan İdarî İşlemler ................................124

3) İdarî İşlemin Unsurları (Öğeleri) ..................................................................126

a) Yetki.....................................................................................................127

1. Yetki Devri ve İmza Devri..............................................................129

2. Yetki Unsurunun Görünümleri .....................................................131

2.1. Kişi Yönünden Yetki.............................................................131

2.2. Konu Yönünden Yetki ..........................................................132

2.3. Yer Yönünden Yetki .............................................................134

2.4. Zaman Yönünden Yetki .......................................................135

b) Şekil .....................................................................................................137

1. Yazılı Olup Olmamasına Göre Şekil Öğesi.....................................138

1.1. Yazılı Şekil ............................................................................138

İçindekiler 13

1.2. Yazılı Olmayan Şekil.............................................................139

2. Aslî Olup Olmamasına Göre Şekil Öğesi .......................................140

2.1. Aslî Şekil ..............................................................................140

2.2. Tali Şekil ..............................................................................141

c) Sebep ..................................................................................................143

1. Sebebi Belli İdarî İşlemler.............................................................145

2. Sebebi İdareye Bırakılan İdarî İşlemler.........................................146

3. Sebep Gösterilmesi Öngörülmemiş İdarî İşlemler........................147

d) Konu ....................................................................................................148

e) Maksat (Amaç) ....................................................................................149

1. Genel Maksat ...............................................................................150

2. Özel Maksat .................................................................................150

4) İdarî İşlemlerin Yürürlüğe Girmesi ..............................................................150

a) Düzenleyici İdarî İşlemlerin Yürürlüğe Girmesi ...................................151

b) Birel İşlemlerin Yürürlüğe Girmesi ......................................................152

c) Karma İşlemlerin Yürürlüğe Girmesi ...................................................153

d) Birden Çok İlgiliye Yönelik Bireysel İşlemlerin Yürürlüğe Girmesi .......154

5) İdarî İşlemlerdeki Sakatlıklar .......................................................................154

a) Yokluk Sonucunu Meydana Getiren Sakatlıklar ..................................154

1. Fiilî Memurluk ..............................................................................157

2. Fonksiyon Gaspı ...........................................................................158

3. Yetki Gaspı....................................................................................158

4. Ağır ve Bariz Yetki Tecavüzü.........................................................159

5. Hukukun Öngördüğü Sebebe Dayanmadan İşlem Yapılması .......159

6. Hukukun Açıkça Öngördüğü Şekil ve Usul Kurallarına Aykırı

Davranış .......................................................................................159

7. Hukukun Öngörmediği Konunun Gerçekleşmesi .........................160

b) İdarî İşlemin İptalini Gerektiren Sakatlıklar .........................................161

1. Yetki Yönünden Hukuka Aykırılık (Yetki Yönünden Sakatlık)........161

1.1. Konu Yönünden Yetkisizlik ..................................................162

1.2. Yer Yönünden Yetkisizlik .....................................................163

1.3. Zaman Yönünden Yetkisizlik................................................164

2. Şekil Yönünden İptali Gerektiren Sakatlık ....................................165

3. Sebep Yönünden İptali Gerektiren Sakatlık..................................167

4. Konu Yönünden İptali Gerektiren Sakatlık ...................................172

5. Amaç Yönünden İptali Gerektiren Sakatlık...................................173

c) Eksik Düzenleme Sebebiyle İşlemin İptali ...........................................175

d) İdarî İşlemin İptalini Gerektirmeyen Sakatlıklar ..................................178

6) İdarî İşlemlerin Sona Ermesi................................................................178

a) İdarî İşlemi Yapan İdarenin İradesi Dışında Gerçekleşen Sona

Erdirici Nedenler .................................................................................179

1. Hukukî Nedenler ..........................................................................179

14 İçindekiler

2. Fiilî Nedenler ................................................................................179

3. İdarî İşlemin Kendiliğinden Sona Ermesi ......................................179

b) İdarî İşlemi Yapan İdarenin İradesine Bağlı Olarak Gerçekleşen

Sona Erdirici Nedenler.........................................................................180

1. Geri Alma .....................................................................................180

2. Kaldırma .......................................................................................183

3. Değiştirme....................................................................................184

4. Düzeltme ......................................................................................184

D. İDARENİN SÖZLEŞMELERİ...................................................................................184

1) Kavram ........................................................................................................184

2) İdarenin Sözleşmelerinin Türleri .................................................................185

a) İdarenin Özel Hukuk Sözleşmeleri.......................................................186

1. İdarenin Özel Hukuk Sözleşmelerinin Özellikleri ..........................187

2. İdarenin Özel Hukuka Göre Yaptığı Sözleşme Türleri ...................187

2.1. Kamu İhale Sözleşmeleri .....................................................188

2.2. Abonman Sözleşmeleri........................................................189

2.3. 1999’dan İtibaren İmzalanan Yap-İşlet-Devret

Sözleşmeleri ........................................................................190

2.4. 2006’dan İtibaren Yapılan Yap-İşlet Sözleşmeleri ...............190

2.5. Ortak Girişim (Joint-Venture) Sözleşmeeleri .......................191

2.6. Finansal Kiralama (Leasing) Sözleşmeleri ............................191

2.7. Diğer Özel Hukuk Sözleşmeleri............................................192

b) İdarenin İdarî Sözleşmeleri..................................................................194

1. İdarî Sözleşmelerin Özellikleri ......................................................194

2. İdarî Sözleşme Türleri...................................................................194

2.1. İdarî Sözleşmelerin Klasik Türleri.........................................195

2.1.1. İmtiyaz Sözleşmesi ...................................................196

2.1.2. Müşterek Emanet Sözleşmesi ..................................197

2.1.3. İltizam Sözleşmesi ....................................................198

2.1.4. İstikraz Sözleşmeleri.................................................198

2.1.5. Yeraltı ve Yerüstü Servetlerinin İşletilmesine

İlişkin Sözleşmeler ....................................................198

2.1.6. İdarî Hizmet Sözleşmeleri.........................................199

2.1.7. Orman İşletme Sözleşmeleri ....................................199

2.2. İdarî Sözleşmelerin Yeni Türleri...........................................200

2.2.1. Ekonomik Teşvik Sözleşmesi ....................................200

2.2.2. Elektrik Hizmetinde Görevlendirme Sözleşmesi.......201

2.2.3. Otoyollarla İlgili Görevlendirme Sözleşmesi.............202

2.2.4. 1995-1999 Yılları Arasında Yapılan Yap-İşlet-

Devret Sözleşmesi ....................................................202

2.2.5. 1997-2006 Yılları Arasında Yapılan Yap-İşlet

Sözleşmesi................................................................202

2.2.6. Telekomünikasyon Alanındaki Görev ve

İçindekiler 15

Görevlendirme Sözleşmesi..................................................203

2.3. Atipik İdarî Sözleşmeler.......................................................203

3) İdarenin Sözleşmelerinin Bölümleri ............................................................203

a) Şartname.............................................................................................203

b) Anlaşma...............................................................................................204

4) İdarenin Sözleşmelerinin Uygulanması .......................................................204

a) Sözleşmelerde Sözleşmecinin Borçları ................................................205

1. Şahsen İfa.....................................................................................205

2. Sözleşme ve Şartname Hükümlerine Uygun, Tam ve

Zamanında İfa ..............................................................................205

3. Dürüst İfa .....................................................................................205

b) Sözleşmelerde Sözleşmecinin Hakları .................................................206

1. Sözleşmecinin Ücret Hakkı ...........................................................206

2. Sözleşmecinin Tazminat Hakkı .....................................................206

3. Sözleşmelerde İdarenin Borçları ..................................................207

c) Sözleşmelerde İdareye Tanınan Hak ve Yetkiler .................................208

1. Denetleme ve Yönlendirme Yetkisi ..............................................208

2. Yaptırım Uygulama Yetkisi ...........................................................208

3. Tek Yanlı Değişiklik Yapma Yetkisi................................................209

4. Hizmet Yararına Fesih Yetkisi .......................................................210

d) Sonradan Gelişen Durumların İdarenin İmzaladığı Sözleşmelerin

Uygulanmasına Etkileri........................................................................212

1. Mücbir Sebepler...........................................................................212

2. Fait du Prince ...............................................................................213

3. Öngörülemezlik ............................................................................213

5) İdarenin Sözleşmelerinin Sona Ermesi ........................................................214

a) Normal Sona Erme ..............................................................................215

1. Sürenin Dolması ...........................................................................215

2. Edimin Yerine Getirilmesi.............................................................215

b) Fesih ....................................................................................................216

1. Tarafların Anlaşmasıyla Fesih.......................................................216

2. İdare Tarafından Tek Yanlı Fesih ..................................................216

2.1. Sözleşmecinin Kusuru Nedeniyle Fesih ...............................216

2.2. Hizmet Yararına Fesih..........................................................217

3. Mahkeme Kararıyla Fesih.............................................................217

6) İdarenin Sözleşmelerinden Kaynaklanan Uyuşmazlıklar .............................217

a) İdarenin Özel Hukuk Sözleşmelerinden Kaynaklanan

Uyuşmazlıkların Çözümü .....................................................................218

b) İdarî Sözleşmelerden Kaynaklanan Uyuşmazlıkların Çözümü .............221

1. İdarî Sözleşmelerden Kaynaklanan Tam Yargı Davaları................221

2. İdarî Sözleşmelerden Kaynaklanan İptal Davaları ........................222

3. İdarî Sözleşmelerden Kaynaklanan Uyuşmazlıklar İçin

Tahkim Yolu..................................................................................223

16 İçindekiler

III. İDARENİN EYLEM YAPMA YETKİSİ........................................................................ 224

A. İDARÎ EYLEMLER .................................................................................................225

1) İdarî Eylem Kavramı ....................................................................................225

2) İdarî Eylemlerin Yargısal Denetimi ..............................................................228

B. FİİLÎ YOL..............................................................................................................229

1) Fiilî Yol Kavramı ...........................................................................................229

2) Fiilî Yolun Yargısal Denetimi ........................................................................232

İKİNCİ BÖLÜM

İDARENİN GÖREVLERİ

I. İDARENİN GÖREVLERİ KAVRAMI ......................................................................... 233

II. İDARE VE TOPLUMSAL ORTAK ZORUNLU İHTİYAÇLAR.......................................... 234

III. TOPLUMSAL ORTAK İHTİYAÇLARIN BELİRLENMESİ VE GELECEĞİN

ÖNGÖRÜLMESİ.................................................................................................... 235

A. GÜNLÜK TOPLUMSAL ORTAK İHTİYAÇLARI BELİRLEME ARAÇLARI.....................235

1) Siyasal Araçlar .............................................................................................236

2) İdarî, Bilimsel ve Teknik Araçlar ..................................................................236

B. GELECEĞİN ÖNGÖRÜLMESİ VE PLANLAMA FAALİYETİ.......................................236

IV. TOPLUMSAL ORTAK İHTİYAÇLARIN KARŞILANMASI ............................................. 237

A. KORUYUCU FAALİYETLER ...................................................................................237

1) Bağımsızlık ve Egemenliğin Korunması .......................................................237

a) Savunma Faaliyetleri ...........................................................................239

1. Savunma Kavramı.........................................................................239

2. Savunma Konusunda Cumhurbaşkanının Görev, Yetki ve

Sorumluluğu.................................................................................240

3. Askerlik Ödevinin Düzenlenmesi..................................................241

4. Silahsız Sivil Savunma Ödevleri ....................................................242

5. Yurda Giren Düşmana Karşı Sivil Savunma Faaliyetleri ................243

6. Askerî Mal ve Hizmetlerin Karşılanması .......................................244

b) Millî Güvenliğin Korunması .................................................................245

1. Millî Güvenlik kavramı..................................................................245

2. Millî Güvenlik Açısından Tehlike Türleri .......................................246

2.1. Dış Tehlikeler.......................................................................246

2.2. İç Tehlikeler .........................................................................247

3. Millî Güvenlikle İlgili Düzenlemelerin Kanunla Yapılma İlkesi ......247

4. Millî Güvenliğin Korunmasında Cumhurbaşkanının

Sorumluluğu.................................................................................248

5. Millî Güvenliğin Korunmasına Yönelik Görevler...........................248

5.1 Millî Güvenlikle İlgili Haber Alma ve Haber İletme..............249

5.2. Olağanüstü Yönetim Usulüne Başvurma .............................250

2) Kamu Düzeninin Korunması ve İdarenin Kolluk Faaliyetleri........................254

a) Kolluğun Tanımı...................................................................................254

İçindekiler 17

b) Kolluğun Amacı ve Konusu ..................................................................255

1. Kamu Düzeni Kavramı ..................................................................256

2. Kamu Düzeninin Öğeleri...............................................................257

2.1. Genel Güvenlik ....................................................................257

2.2. Genel Sağlık.........................................................................258

2.3. Dirlik ve Esenlik ...................................................................258

2.4. Genel Ahlak .........................................................................258

2.5. Kamusal Estetik ...................................................................259

2.6. İnsan Onuru.........................................................................259

2.7. Bireylerin Kendilerine Karşı Korunması ...............................260

c) Kolluk Türleri ve Ayırımları ..................................................................260

1. İdare Tarafından Yürütülen Kolluk ...............................................261

1.1. İdarî Kolluk - Adlî Kolluk ayrımı............................................262

1.1.1. Adlî Kolluk ................................................................262

1.1.1.1. Adlî Kolluğun Görev, Yetki ve

Sorumlulukları ............................................262

1.1.1.2. Adlî Kolluk Görevlilerinin Nitelikleri............263

1.1.1.3. Adlî Kolluk Görevlilerinin Çalışma

Esasları........................................................263

1.1.1.4. Adlî Kolluk Hizmetinin Denetimi.................264

1.1.2. İdarî Kolluk ...............................................................264

1.1.3. Türk Mevzuatındaki İdarî Kolluk - Adlî Kolluk

Ayırımı ......................................................................264

1.1.4. İdarî kolluk - Adlî Kolluk Ayırımının Temelleri ..........265

1.1.4.1. Görevin Niteliği ve Amacı Bakımından .......265

1.1.4.2. Tabi Oldukları Hukuksal Rejim

Açısından ....................................................266

1.1.4.3. Teknik Nedenler Açısından .........................267

1.1.5. Adlî Kolluk - İdarî Kolluk Ayrımının Ülkemizdeki

Durumu ....................................................................267

1.2. İdarî Polis (Kolluk) - Siyasi Polis ...........................................269

1.3. Çarşı ve Mahalle Bekçileri ...................................................270

2. Özel Sektör Tarafından Yürütülen Kolluk (Özel Güvenlik) ............271

d) İdarî Kolluk ve Türleri ..........................................................................274

1. Genel İdarî Kolluk .........................................................................275

1.1. Polis.....................................................................................276

1.2. Jandarma.............................................................................276

1.3. Çarşı ve Mahalle Bekçileri ...................................................276

2. Özel İdarî Kolluk ...........................................................................277

e) Kolluk Yetkisinin Kullanış İlkeleri .........................................................278

1. Hukukilik İlkesi..............................................................................278

1.1. Hukukilik İlkesinin “Yasallık Yönü” ......................................278

1.2. Hukukilik İlkesinin “Demokratik Toplum Düzenin

Gerekleri Yönü”...................................................................280

18 İçindekiler

2. Ölçülülük İlkesi .............................................................................281

2.1. Elverişlilik İlkesi....................................................................282

2.2. Gereklilik İlkesi ....................................................................283

2.3. Orantılılık (Adil Denge) İlkesi ...............................................284

3. Gecikmede Tehlike Bulunması İlkesi ............................................284

4. Müdahalede Haklılık İlkesi............................................................285

f) Kolluk Yetkisinin Sınırları .....................................................................285

1. Amaç Bakımından Sınırları ...........................................................286

2. Sebep Bakımından Sınırları ..........................................................286

3. Konu Bakımından Sınırları ............................................................286

4. Yer Bakımından Sınırları ...............................................................287

4.1. Konutlar...............................................................................287

4.2. Özel İş Yerleri ve Umuma Açık Yerler ..................................288

4.3. Umumi Yerler ......................................................................289

4.4. Başkent ve Taşra..................................................................290

4.5. Büyük Şehirler ile Kasabalar ................................................290

4.6. Yoğun Trafiği Olan Yollar ile Az Gelip Geçilen Yollar ...........290

5. Zaman Bakımından Sınırları..........................................................291

5.1. Her Zaman Yetkili Olduğu Zamanlar....................................291

5.2. Olağan Yaşantı Zamanı ........................................................292

5.3. Anayasa’da Düzenlenmeyen Olağan Dışı Zamanlar ............292

5.4. Olağanüstü Hâlin Uygulandığı Zamanlar .............................292

g) Kolluk İşlemleri ve Yöntemleri.............................................................293

1. Kolluk Alanındaki Kural İşlemler...................................................293

2. Kolluk Alanındaki Birel İşlemler....................................................294

2.1. Bildirim Alınması .................................................................295

2.2. İzin (Ruhsat) Verme .............................................................295

2.3. Denetim...............................................................................296

2.4. Önleme Araması..................................................................296

2.5. Kişileri ve Araçları Durdurma ve Kimlik Sorma ....................296

2.6. Emir ve Uyarı .......................................................................297

2.7. Faaliyetin Ertelenmesi.........................................................297

2.8. Faaliyetin Yasaklanması (Menedilmesi) ..............................298

2.9. Kapatma ..............................................................................298

2.10. Res’en İcra, Zor Kullanma ve Silah Kullanma..................299

2.11. İdarî Yaptırımlar .............................................................300

h) Kolluk Eylemleri...................................................................................301

i) Kolluk Makamları Üstleri ve Personeli.................................................302

j) İdarî Kolluk Yetkilerinin Birbiriyle Çatışması ve Yarışması ...................303

1. Merkezî İdare Kolluk Makamlarının Çatışması ve Yarışması ........303

2. Merkezî İdare Kolluğu ile Yerel Yönetim Kolluklarının

Çatışması ve Yarışması .................................................................304

İçindekiler 19

3. Yerel Yönetim Kolluklarının Kendi İçinde Çatışması ve

Yarışması ......................................................................................304

4. Genel Kolluk ile Özel Kolluklar Arasındaki Çatışma ve

Yarışma.........................................................................................305

B. KAMU HİZMETLERİ.............................................................................................307

1) Kamu Hizmeti Kavramı ve Tanımı ...............................................................307

2) Kamu Hizmetinin Öğeleri ............................................................................309

a) Kamu Hizmetini Sunan (Organik Öğe).................................................309

b) Kamu Hizmetinin Sunulduğu Kişiler ....................................................311

1. Kamusal Yönetim Usullerine Tabi Hizmetler Karşısında

Kişilerin Durumları .......................................................................312

2. Özel Yönetim Usullerine Tabi Hizmetler Karşısında

Bireylerin Durumları.....................................................................313

c) Kamu Yararı Kamu Hizmetinin Manevi Öğesi......................................314

d) Kamu Yararını Hedefleyen Faaliyet (Kamu Hizmetinin Maddî

Öğesi)...................................................................................................315

3) Kamu Hizmetlerinin Özellikleri....................................................................315

a) Süreklilik, Kesintisizlik ve Düzenlilik ....................................................316

b) Genellik ve Tarafsızlık İlkesi (Eşitlik-Nesnellik) ....................................318

c) Değişkenlik - Uyarlama İlkesi...............................................................319

d) Kamu Hizmetlerinin Bedelsizliği (Meccaniliği) İlkesi............................319

4) Kamu Hizmetlerinin Kurulması, Düzenlenmesi, Kaldırılması.......................321

a) Kamu Hizmetlerinin Kurulması............................................................321

b) Kamu Hizmetlerinin Düzenlenmesi .....................................................322

c) Kamu Hizmetlerinin Kaldırılması ve Özelleştirme ...............................323

5) Kamu Hizmetlerinin Türleri ve Hukukî Rejimleri .........................................325

a) Hizmeti Sunan Özneye Göre Kamu Hizmeti Türleri.............................325

1. Kamu Tüzelkişileri Tarafından Sunulan Kamu Hizmetleri.............326

2. Özel Teşebbüs Tarafından Yürütülen Kamu Hizmetleri

(Virtüel Kamu Hizmetleri).............................................................326

3. Kamu - Özel Karma Oluşumlar Tarafından Sunulan Kamu

Hizmetleri.....................................................................................328

b) Tekelli - Tekelsiz Olmalarına Göre Kamu Hizmeti Türleri ....................328

1. Tekelli Kamu Hizmetleri ...............................................................329

2. Tekelsiz Kamu Hizmetleri .............................................................329

c) Hizmetin Sunulduğu Coğrafi Yere Göre Kamu Hizmeti Türleri ............329

1. Evrensel Kamu Hizmetleri ............................................................329

2. Ulusal Kamu Hizmetleri................................................................330

3. Bölgesel Kamu Hizmetleri ............................................................330

4. Yerel Kamu Hizmetleri..................................................................330

d) Kişilerin Yararlanma Biçimine Göre Kamu Hizmeti Türleri ..................331

1. Doğrudan Doğruya Bireysel Yararlanma Sağlayan Kamu

Hizmetleri.....................................................................................331

20 İçindekiler

2. Dolaylı ve Birlikte Yararlanma Sağlayan Kamu Hizmetleri............331

e) Konularına Göre Kamu Hizmeti Türleri................................................332

1. İdarî Kamu Hizmetleri...................................................................332

2. İktisadî Kamu Hizmetleri ..............................................................332

3. Sosyal Kamu Hizmetleri................................................................333

4. Bilimsel, Teknik ve Kültürel Kamu Hizmetleri...............................334

6) Kamu Hizmetlerinin Görülüş Usulleri ..........................................................335

a) Emanet Usulü ......................................................................................336

b) Ruhsat (izin) Usulü...............................................................................336

c) Müşterek Emanet Usulü......................................................................337

d) İmtiyaz Usulü.......................................................................................338

1. Tanımı ve Özellikleri .....................................................................338

2. İmtiyaz Usulünde İdarenin Yetkileri .............................................339

3. İmtiyazcının Hakları ve Yükümlülükleri ........................................340

3.1. İmtiyazcının Hakları .............................................................340

3.2. İmtiyazcının Yükümlülükleri ................................................341

4. İmtiyazcının Seçimi.......................................................................341

5. İmtiyazın Sona Ermesi ..................................................................342

e) İltizam Usulü........................................................................................343

f) Yap-İşlet-Devret Usulü ........................................................................343

g) Yap-İşlet Usulü.....................................................................................345

h) Görevlendirme Usulü ..........................................................................346

i) Özel Yasalarla Kurulan Derneklerle Kamu Hizmeti Yürütülme

Usulü ...................................................................................................347

C. KAMUYA YARARLI FAALİYETLERİ ÖZENDİRME VE DESTEKLEME İŞLEMLERİ.......347

1) Kamu Yararına Çalışan Dernekler................................................................348

a) Statüye Alınma ve Statüden Çıkarma..................................................348

b) Kamu Yararına Çalışan Derneklere Sağlanan İmkânlar........................349

1. İzin Almadan Yardım Toplayabilme Kolaylığı................................350

2. Kamuya Ait Taşınmaz Tahsisinde ve Satın Alımında Kolaylık .......350

3. Kamu Tüzelkişileriyle Ortak Girişimlerde Bulunmak ....................350

4. Kamu Yararına Çalışan Derneklere Tanınan İstisna ve

Muafiyetler...................................................................................351

c) Kamu Yararına Çalışan Derneklerin Denetlenmesi..............................352

2) Kamu Yararına Çalışan Vakıf Olabilir mi? ....................................................352

3) Ekonomik ve Bazı Coğrafi Alanların Gözetilmesi ve Teşvik Edilmesi ...........352

a) Teşvik Nedenleri..................................................................................354

b) Teşvik Tedbirleri ve Çeşitleri................................................................355

1. Dolaylı Teşvikler ...........................................................................355

2. Doğrudan Teşvikler ......................................................................356

c) Teşvik Tedbirlerinin Hukukî Niteliği.....................................................357

D. ÖNGÖRME VE ALTERNATİF BELİRTME İŞLEVİ.....................................................358

1) Kavram ........................................................................................................358

İçindekiler 21

2) Öngörme ve Alternatif Belirlemenin İçeriği ................................................358

a) Bilgilendirme ve Danışmanlık ..............................................................359

b) Planlama..............................................................................................360

1. Planlama Kavramı.........................................................................360

2. Planlama Belgelerinin Türleri .......................................................362

2.1. Hukukî Niteliğine Göre Planlama Belgelerinin Türleri .........362

2.1.1. Emredici Planlar Biçimi.............................................362

2.1.2. Yol Gösterici Planlar .................................................362

2.2. Amaçlarına Göre Planlama Belgelerinin Türleri ..................364

2.2.1. Bütçeleme Amacına Yönelik Planlama Belgeleri ......364

2.2.1.1. Stratejik Planlar ..........................................364

2.2.1.2. Orta Vadeli Program...................................366

2.2.2. Kalkınma Amacına Yönelik Planlama Belgeleri.........367

2.2.2.1. Kalkınma Planları.........................................367

2.2.2.2. Cumhurbaşkanlığı Yıllık Programı................368

2.2.2.3. Bölge Kalkınma Projeleri (Planları) .............369

2.2.2.4. Bölge Kalkınma Programları .......................371

2.3. Kapsadıkları Coğrafi Alana Göre Planlama Belgelerinin

Türleri..................................................................................372

3. Planlamanın İlkeleri......................................................................372

3) Öngörme ve Alternatif Belirleyen İşlemlerinin Yargısal Denetimi.......373

E. ÖZYÖNETİM İŞLERİ .............................................................................................374

1) Kavram ........................................................................................................374

2) Türkiye’deki Bugünkü Durum......................................................................374

a) Personelin Özlük İşleri.........................................................................374

b) Araç-Gereç Sağlama ve İnşaat-Tesisat Yaptırma .................................375

c) İdare Mallarının Yönetimi ve Denetimi ...............................................376

d) Dava ve Genel İcra Takipleri................................................................377

e) Para Harcamaları.................................................................................378

f) İdarenin İç Çalışma Düzeni ..................................................................379

g) Tanıtma ve Yayın İşleri ........................................................................379

3) Özyönetim İşlerinin Hukukî Rejimi ..............................................................380

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

İDARENİN DENETLENMESİ

I. DENETİM KAVRAMI .............................................................................................381

II. İDARENİN DENETLENMESİNİN YOL VE YÖNTEMLERİNİN TÜRLERİ ........................382

A. İDARENİN İÇ (ULUSAL) HUKUKA GÖRE DENETLENMESİ.....................................382

1) İdarenin Yargısal Denetimi ..........................................................................383

2) İdarenin Yargısal Olmayan Yollardan Denetimi...........................................384

a) İdarenin İdare Tarafından Denetlenmesi ............................................384

1. İç İdarî Denetim............................................................................385

22 İçindekiler

1.1. İdarenin Kendini Denetlemesi .............................................385

1.2. Hiyerarşik Denetim..............................................................387

1.3. Organik İdarî Denetim .........................................................387

1.4. 5018 Sayılı Kanun’a Göre Kurulan İç Denetim

Birimlerince Yapılan Denetim..............................................388

2. Dış İdarî Denetim..........................................................................388

2.1. Vesayet Denetimi ...............................................................389

2.2. Özel Denetim Kuruluşlarınca Yapılan Dış İdarî Denetim......390

2.2.1. Devlet Denetleme Kurulu Tarafından Yapılan

Denetim....................................................................390

2.2.2. Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu Tarafından

Yapılan Denetim.......................................................392

2.2.3. Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu

Tarafından Yapılan Denetim.....................................392

b) Siyasi Denetim: İdarenin TBMM Tarafından Denetlenmesi ................394

1. Doğrudan Siyasi Denetim .............................................................395

1.1. Genel Görüşme ...................................................................395

1.2. Meclis Araştırması...............................................................396

1.3. Meclis Soruşturması ............................................................396

1.4. Yazılı Soru ............................................................................397

1.5. Dilekçe Komisyonu Aracılığıyla Yapılan Siyasi Denetim.......398

1.6. TBMM İnsan Hakları İnceleme Komisyonu Aracılığıyla

Yapılan Siyasi Denetim ........................................................399

2. Dolaylı Siyasi Denetim..................................................................400

2.1. Sayıştay Aracılığıyla Yapılan Denetim ..................................400

2.2. Kamu Denetçiliği Kurumu Aracılığıyla Yapılan Denetim ......403

c) Kamuoyu Denetimi..............................................................................407

B. ULUSLARARASI HUKUKA GÖRE İDARENİN DENETLENMESİ................................410

1) İdarenin Uluslararası Hukuka Göre Denetiminin Önemi ve Gerekliliği .......410

2) İdare Üzerinde Uygulanan Uluslararası Denetim Türleri.............................410

a) Avrupa Konseyi Tarafından Yapılan Uluslararası Denetim ..................411

b) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Kapsamında Yapılan

Uluslararası Denetim...........................................................................412

1. Genel Olarak Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ............................412

2. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Özellikleri ...........................412

3. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin İç Hukukumuzdaki Yeri ......413

4. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Öngördüğü Denetim

Organları.......................................................................................415

4.1. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi........................................415

4.2. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi......................................416

c) Avrupa Birliği Organlarının Yaptığı Uluslararası Denetim....................417

1. Avrupa Birliği’nin Kısa Tanıtımı.....................................................417

İçindekiler 23

2. Türkiye’nin Avrupa Birliği ile İlişkilerinin Anayasa Hukuku

Açısından Değerlendirilmesi.........................................................418

3. Avrupa Birliği Düzeyinde Denetim ...............................................420

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

İDARENİN MALÎ SORUMLULUĞU

I. MALÎ SORUMLULUK KAVRAMI ............................................................................421

II. İDARENİN MALÎ SORUMLULUĞUNUN TABİ OLDUĞU HUKUK DALLARINA

GÖRE TÜRLERİ .....................................................................................................422

A. İDARENİN ÖZEL HUKUKA İLİŞKİN MALÎ SORUMLULUĞU....................................425

1) İdarenin Özel Hukuk Öznesi Olmasından Kaynaklanan Özel Hukuka

İlişkin Malî Sorumluluğu..............................................................................425

a) İdarenin Özel Hukuk Hükümlerine Göre Yaptığı Sözleşmelerden

Kaynaklanan Sorumluluğu...................................................................425

b) İdarenin Özel Hukuk Hükümlerine Göre Yaptığı Eylemlerinden

Kaynaklanan Sorumluluğu...................................................................426

1. İdarenin Kusura Dayanan Haksız Fiil Sorumluluğu .......................426

2. İdarenin Kusura Dayanmayan Özel Hukuk Alanındaki

Objektif Sorumluluğu ...................................................................427

c) İdarenin Lehine Gerçekleşen Sebepsiz Zenginleşmelerden Dolayı

Sorumluluğu........................................................................................428

2) İdarenin, Adlî Yargı Denetimine Tabi Kamu Hizmetlerinden

Kaynaklanan Sorumluluğu...........................................................................429

a) Tapu Sicil Muhafızlığının İşlem ve Eylemlerinden İdarenin

Sorumluluğu........................................................................................429

b) İdarenin İcra –İflas Memurlarının Kusurlarından Kaynaklanan

Sorumluluğu........................................................................................429

B. İDARENİN İDARE HUKUKA İLİŞKİN MALÎ SORUMLULUĞU..................................430

1) İdarenin İdare Hukukuna İlişkin Malî Sorumluluğunun Tanımı ...................430

2) İdarî Sorumluluğun Kaynakları ....................................................................431

a) İdarî Sözleşme Nedeniyle İdarenin Sorumluluğu ................................431

b) İdarenin Kusur Sorumluluğu................................................................432

1. Hizmet Kusuru..............................................................................432

1.1. Hizmet Kusuru Kavramı.......................................................432

1.2. Hizmet Kusurunun Özellikleri..............................................434

1.3. Hizmet Kusurunun Ortaya Çıkma Biçimleri .........................436

1.3.1. Hizmetin Kötü İşlemesi.............................................437

1.3.2. Hizmetin Geç İşlemesi ..............................................438

1.3.3. Hizmetin Hiç İşlememesi..........................................439

2. Görev Kusuru ve Benzer Durumlar...............................................439

2.1. Görev Kusuru Kavramı.........................................................440

2.2. Hizmetten Ayrılabilen Kişisel Kusur Kavramı.......................443

2.3. Hizmetle İlgili Olmayan Kişisel Kusur Kavramı.....................446

24 İçindekiler

c) İdarenin Kusursuz Sorumluluğu ..........................................................447

1. Risk İlkesi......................................................................................448

2. Sosyal Risk İlkesi ...........................................................................450

3. Kamu Külfetleri Karşısında Eşitlik İlkesi ........................................454

III. İDARENİN SORUMLULUĞUNUN ŞARTLARI........................................................... 457

A. İDAREYE AİT BİR DAVRANIŞ................................................................................457

B. ZARAR.................................................................................................................459

C. İLLİYET BAĞI .......................................................................................................462

IV. SORUMLULUĞU ORTADAN KALDIRAN YA DA AZALTAN HÂLLER .......................... 464

A. ZARAR GÖRENİN KUSURU ..................................................................................464

B. ÜÇÜNCÜ KİŞİNİN KUSURU..................................................................................466

C. MÜCBİR SEBEP ...................................................................................................469

D. BEKLENMEYEN HÂL ............................................................................................472

V. ZARARIN GİDERİLMESİ......................................................................................... 473

A. ZARARIN TAZMİN EDECEK KAMU TÜZELKİŞİSİNİN TESPİTİ.................................474

B. ZARARIN TAZMİNİNİN İDAREDEN TALEP EDİLMESİ............................................476

1) İdarî Yargıda Açılacak Tazminat Davaları (Tam Yargı Davaları)....................476

2) Adlî Yargıda Açılacak Tazminat Davaları......................................................478

C. ZARARIN TAZMİNİNE İLİŞKİN İLKELER.................................................................478

1) Tazminatın Nakden Yapılması İlkesi ............................................................478

2) İdarenin Sorumluluğunun Sınırlılığı İlkesi ....................................................478

3) Mahkemenin Talep Edilenden Fazla Tazminata Hükmedememesi

İlkesi ............................................................................................................478

D. TAZMİNAT MİKTARININ BELİRLENMESİ .............................................................479

1) Zararın Tamamen Giderilmesi.....................................................................479

2) Zarar Miktarının Tespitinde Esas Alınacak Tarih .........................................479

3) Tazminatın Ödenme Şekli............................................................................479

4) Ek Tazminatlar.............................................................................................480

KAYNAKLAR ............................................................................................................... 481

DİZİN.......................................................................................................................... 490