Diplomasi Küreselleşme ve Göç

Orta Doğu Teknik Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde Doktora eğitimime devam ederken, çalışma konumun Alman Dış Politikası olması nedeniyle tez araştırmalarım çerçevesinde Almanya’ya farklı zamanlarda ziyaretlerde bulundum. Başkent Berlin’e ilk ziyaretimde, havaalanından şehir merkezine geçtiğimde dikkatimi çeken ilk görüntü İkinci Dünya

Savaşı döneminde bombalanarak yıkılmış ve tadil edilmemiş olan bir kilise

oldu. Çalışmalarımı gerçekleştirmek üzere gittiğim Enstitü’ deki akademisyen bir arkadaşıma kilisenin neden tadil edilmediğini sorduğumda yanıtı

dikkat çekiciydi: “Almanya’nın yeni kuşakları tarihte ne gibi hatalar yapıldığını ve bu hatalar neticesinde Berlin’in bombalandığını ve ne hale geldiğini

görmeleri, unutmamaları için kilise bu haliyle muhafaza ediliyor.” Böylelikle bir devletin tarihi tecrübelerinden kaynaklı bir belleğinin olması ve bunu

bürokratik, akademik, arşiv çalışmaları vesilesiyle politika yapıcılara ve

kamu diplomasisi çerçevesinde yeni kuşaklara aktarmasının ne kadar önemli

olduğu bir kez daha ortaya çıkıyordu.

Berlin ziyaretlerimde çok önemli bir iz bırakan diğer izlenimim de iki

Almanya’nın ve Berlin’in bölünmesini ve yeniden birleşmesini sembolize

eden Check Point Charlie’de karşıma çıktı. Almanya’nın İkinci Dünya Savaşı’nda yenilmesi ve teslim olması ile beraber Sovyetler Birliği’nin Alman

topraklarına konuşlanması, 1948 Berlin Ablukası ve 1949 yılı itibarı ile Almanya’nın Batı ve Doğu Almanya arasında ikiye bölünmesi gerek Soğuk

Savaş gerek Alman tarihi açısından önemli eşiklerdi. Doğu Almanya tarafından Batı Almanya tarafına gerçekleşen insanların geçişlerini engellemek

adına da 1961 yılında Berlin Duvarı inşa edildi. Doğu Avrupa’da gerçekleşen devrimlerle beraber Berlin Duvarı 9 Kasım 1989 tarihinde yıkıldı ve Batı

ve Doğu Almanya 3 Ekim 1990 tarihinde yeniden birleşti. İster 1949 yılında

iki Almanya’nın ortaya çıkışından ister Berlin Duvarı’nın inşasından başlatılsın ve ister Berlin Duvarı’nın yıkılmasıyla ister iki Almanya’nın yeniden

8

birleşmesiyle sonuçlandırılsın Almanya ve Berlin’in bölünmüşlüğü yarım

asır sürmedi. Buna rağmen günümüzde hala Check Point Charlie’nin Doğu

ve Batısı arasında belirgin bir siluet farkı var olmaya devam ediyor. Bu fark

sadece yapılara ilişkin değil, insanların yüz ifadelerine kadar yansımış durumda. Batı Almanya ve yeniden birleşmenin üzerinden otuz yıldan fazla bir

süre geçmiş olmasına rağmen, Berlin’de karşı karşıya kalınan manzara aralarında milliyet, ırk, din, dil gibi bir fark bulunmayan yalnızca 40 yıl civarında

birbirinden ayrı kalmış toplumların entegre olmasının dahi ne kadar uzun ve

zor bir süreç olduğunu göstermesi açısından oldukça dikkat çekici ve ders

niteliğinde bir örneklemdir.

Almanya’daki bu izlenimler neticesinde Kırıkkale Üniversitesi Bilimsel

Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi bünyesinde “Türkiye Ve Macaristan Kamuoyunun Suriyeli Mülteciler Konusundaki Yaklaşım Farklılıkları”

başlıklı bir proje hazırladım. Bu eserin saha çalışmasının verilerini ve altyapısını ortaya koyan söz konusu proje ve genel anlamda bu eserin amacı göç

ve daha özelde de Suriyeli sığınmacılar konusunda politika yapıcılar ve kamuoyu nezdinde bir farkındalık oluşturulmasına katkı sağlamaktır. Türkiye

gibi göç konusunda hem kaynak hem transit ülke statüsüne haiz olan bir ülke

açısından göç ve yasa dışı – düzensiz – kitlesel göçten kaynaklı tehditler

zaten göz ardı edilemezdi. Ancak Arap Baharı ile başlayan süreçte ve gelinen noktada Türkiye, artık bir hedef ülke niteliklerine sahip konumdadır.

Batı Avrupa’ya geçemeyen sığınmacılar açısından Türkiye bir barınma merkezi haline gelmiş hatta bunun ötesinde Türkiye “dünyanın sığınmacı deposu” tanımlaması ile karşı karşıya kalmaktadır. Türkiye’nin vicdani ve hukuki

çerçevede gösterdiği hassasiyet takdire şayan olsa da Türkiye’nin çıkarlarını,

dış politika ve güvenlik gereksinimlerini ve Türk halkının sorunlarını önceleyen bir yaklaşım ortaya koyması ve reelpolitiğe uygun bir stratejik yaklaşım geliştirmesi gerekliliği hayati bir zarurettir. Aksi takdirde ilgili bölümlerde de anlatıldığı üzere göç ve göçten kaynaklı siyasi, iktisadi, toplumsal

ve güveliğe dair sorunların çözümü çok daha sorunlu ve maliyetli hale gelebilir. Umarım bu ve bunun gibi akademik çalışmalar alana katkı sağlar ve

9

konuya ilişkin bütüncül ve doğru bir bakış açısı geliştirilmesinde yapıcı bir

tartışmanın ortaya çıkmasına vesile olur.

Bu eserin oluşmasında emeği geçen, projede görev alan ve projenin saha

çalışmasını gerçekleştiren Merve Suna ÖZEL ÖZCAN, Tuğba SARIKAYA

GÜLER, Aysema Pelin ŞAŞMAZ, Ali Buğra KÜÇÜK, Ezgi KARMAZ’a

emek ve katkılarından dolayı teşekkür ediyorum.

Kitabın basımında emeği geçen YETKİN Basım Yayım ve Dağıtım

A.Ş. sahibi Muharrem Başer başta olmak üzere, tüm çalışanlarına da ayrıca

teşekkür ediyorum.

Faydalı olması dileğiyle…

Murat GÜL

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ .........................................................................................................7

GİRİŞ .......................................................................................................... 13

BÖLÜM KAYNAKÇA...................................................................... 26

1. BÜTÜNCÜL GÜVENLİK, ASİMETRİK TEHDİTLER

VE GÖÇ.............................................................................................. 29

1.1. Soğuk Savaş Sonrası Dönem: Tarihin Dönüşü ve

Genişleyen Güvenlik.................................................................. 29

1.2. Soğuk Savaş Sonrası Dönemde NATO: Stratejik

Konsept ve Göç.......................................................................... 36

1.3. Soğuk Savaş Sonrası Dönemde Avrupa Birliği: Avrupa

Güvenlik Stratejisi ve Göç ......................................................... 40

BÖLÜM KAYNAKÇA...................................................................... 45

2. TÜRK DIŞ POLİTİKASI, TÜRKİYE’NİN GÜVENLİK

YAKLAŞIMI VE SURİYELİ SIĞINMACILAR............................ 48

2.1. Ulusların Aklı: Türk Aklının Tarihi Arka Planı ve Temel

Kodları ....................................................................................... 48

2.2. Soğuk Savaş Dönemi: Denge Politikasından Batı

Bağımlılığına.............................................................................. 54

2.3. Soğuk Savaş Sonrası Dönem: Arafta Kalan Türkiye, Yeni

Tehditler ve Göç ........................................................................ 59

BÖLÜM KAYNAKÇA...................................................................... 66

3. TÜRKİYE’DEKİ SURİYELİ SIĞINMACILAR: SAHA

ARAŞTIRMASI ÜZERİNDEN ANALİZ........................................ 68

3.1. Suriyeli Sığınmacılara İlişkin Uluslararası Hukuk Boyutu........... 69

3.1.1. Uluslararası Hukuk Bağlamında Suriyelilerin

Kitlesel Akınları ve Uluslararası Hukuktan

Doğan Haklar: Türkiye ve Macaristan

Örneklemleri ................................................................. 70

12

3.1.2. Suriyeli Sığınmacıların Uluslararası Hukuktan

Doğan Hakları............................................................... 71

3.1.3. Türkiye ve Macaristan Kamuoyunun Suriyeli

Sığınmacılara Tanınan ya da Tanınması

Öngörülen Haklarla İlgili Yaklaşım Farklılıkları.......... 79

3.2. İç Hukuk Bağlamında Türkiye’de Suriyeli

Sığınmacılara Tanınan Haklar ve Meseleyle İlgili Yasal

Düzenlemeler............................................................................. 82

3.2.1. Vatandaşlık.................................................................... 83

3.2.2. İkamet ve Seyahat Hakkı .............................................. 86

3.2.3. Eğitim............................................................................ 88

3.2.4. Sağlık ............................................................................ 92

3.2.5. Çalışma.......................................................................... 94

BÖLÜM KAYNAKÇA...................................................................... 99

3.3. Suriyeli Sığınmacılar ve Seçmen Davranışı: Macaristan

ve Türkiye Seçmenleri Arasında Budapeşte ve

Gaziantep Verileri Üzerinden Bir Karşılaştırma ......................102

3.3.1. Macaristan ve Türkiye’nin Politik-Tarihsel

Karşılaştırması ............................................................103

3.3.2. Siyasi Düzlemde Anket Verilerinin

Yorumlanması .............................................................105

BÖLÜM KAYNAKÇA ...............................................................111

3.4. Suriyeli Sığınmacılar Sorununun Sosyo-Psikolojik

Boyutları ..................................................................................113

3.4.1. Kimlik ve Öteki Olma Sorunu ....................................114

3.4.2. İnsan Hakları Bağlamında Öteki Olarak

Sığınmacılar ................................................................121

3.4.3. İstihdam alanında Suriyelilere Yaklaşım ....................124

3.4.4. Suç ve Suriyeli Sığınmacılar .......................................128

BÖLÜM KAYNAKÇA ...............................................................132

SONUÇ .....................................................................................................135

TABLOLAR .............................................................................................145

BÖLÜM KAYNAKÇA

ASLAN, M. Yasin (2008). “Savaş Hukukunun Temel Prensipleri”. TBB

Dergisi, Sayı 79. http://tbbdergisi.barobirlik.org.tr/m2008-79-470. Erişim

Tarihi: 12 Haziran 2023

ÇAĞIRAN, M. E. (2006), Uluslararası Alanda İnsan Hakları, Ankara:

Platin Yayınları.

FREEMAN, M. (2008). Human Rights, Cambridge: Polity Press.

GÜLMEZ, M. (2001). İnsan Hakları ve Demokrasi Eğitimi. Ankara:

TODAİE Yayınları.

KABOĞLU, İ. Ö. (7 Şubat 2017). “İnsan Haklarının Gelişmeci Özelliği

ve Anayasa Yargısı”. www.anayasa.gov.tr/ files/pdf/ anayasa_ yargisi/anyarg9/kaboglu.pdf. Erişim Tarihi: 7 Şubat 2017

KOÇ, M. & Görücü, İ. & Akbıyık, N. (2015). “Suriyeli Sığınmacılar ve

İstihdam Problemleri”, Birey ve Toplum, Cilt:5, Sayı:9, 63-93.

MOSES, R. (2010). “Düşman Algısı: Psikolojik Bir Analiz”. (B. Senem

Çevik, Çev.). Tarih Okulu Dergisi içinde, Mayıs-Ağustos, Sayı VII, (Orijinal

Metin: “The Perception of the Enemy: A Psychoanalytic View”, Mind &

Human Interaction, 7/1, Şubat 1996).

SIMURG (2007). Göç, Kadın ve Bedeni. Simurg Psikiyatri - Psikoterapi

Merkezi.

http://www. psikiyatripsikoterapi.com/travma_8.asp. Erişim Tarihi: 19

Şubat 2017

TÜRKİYE’DEKİ SURİYELİ SIĞINMACILAR: SAHA ARAŞTIRMASI ÜZERİNDEN ANALİZ

133

ORHAN O. & SENYÜCEL GÜNDOĞAR S. Ed. (2015), Suriyeli Sığınmacıların Türkiye’ye Etkileri. ORSAM-TESEV. Rapor No: 195. Ankara:

ORSAM Yayınları.

VOLKAN, V. (2009). Herkesin Bir Çadırı Var. (A. Tarık Çelenk, Röportaj). http://www.vamikvolkan.com/Ekopolitik-org--28-Ocak-2009.php.

Erişim Tarihi: 13 Şubat 2017

YANIK, C. (2013). “Etnisite, Kimlik Ve Milliyetçilik Kavramlarının

Sosyolojik Analizi”. Journal Of Philosophy (20).