Ceza Muhakemesinde Hukuka Aykırı Delilin Değeri

“Delilsiz mahkûmiyet olmaz” kuralı, ceza muhakemesi hukukunun temelini oluşturan kurallardan birisidir. Hukuk devletinde ceza muhakemesi hukukunda delillerin ne şekilde elde edileceği ve değerlendirileceği kurallara bağlanmıştır. Gerek Anayasada gerekse Ceza Muhakemesi Kanununda delil elde etmeye ve değerlendirmeye ilişkin sınırlayıcı hükümler oluşturulmuştur.

Ceza muhakemesinin temel tartışma konularından biri olan hukuka aykırı delil ve bu delilin ceza muhakemesindeki ispat değeri, pek çok konuyla bağlantılı olması sebebiyle kabul gören anlayışa bağlı olarak, teori ve uygulamada çok sayıda farklı görüşün ileri sürüldüğü ve güncelliğini sürekli koruyan bir alandır. Kitabımızın konusunu oluşturan hukuka aykırı delilin değeri konusunda gerek Türk öğretisinde gerekse mukayeseli hukukta yeterli sayıda monografik eser bulunduğu söylenemez.

Doçentlik tezi olarak hazırlanan bu kitapta önce delil ve hukuka aykırı delil kavramları incelenmiş sonra da bu delilin ceza muhakemesindeki değerine ilişkin kapsamlı teorik bilgiler ile bu konuda yaşanan tartışmalar irdelenmiş ve bir sonuca varılmaya çalışılmıştır. Bunun yanı sıra, ceza hukuku uygulamasına katkı sağlaması amacıyla, özellikle bir çok yerli ve yabancı mahkeme kararları ile Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi kararlarına yer verilmiştir.

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ..........................................................................................................................................................5

İÇİNDEKİLER ............................................................................................................................................7

KISALTMALAR ...................................................................................................................................... 13

GİRİŞ

I. Çalışmanın Önemi ve Kapsamı............................................................................................. 15

II. Çalışmada Kullanılacak Terminolojinin Belirlenmesi ............................................... 18

BİRİNCİ BÖLÜM

TEMEL BİLGİLER

I. Ceza Muhakemesinin Fonksiyon ve Amacı..................................................................... 25

A. Ceza Muhakemesinin Fonksiyonu ............................................................................ 26

B. Ceza Muhakemesinin Amacı........................................................................................ 27

II. Ceza Muhakemesinde İspat................................................................................................... 31

A. İspatın Konusu................................................................................................................... 33

B. İspat Külfeti......................................................................................................................... 36

III. Delil .................................................................................................................................................. 40

A. Tanım..................................................................................................................................... 40

B. Delilin Özellikleri(Delilin Ceza Muhakemesinde Kabul Edilebilirlik

Koşulları) ............................................................................................................................. 48

1. Akla ve Mantığa Uygun Olması......................................................................... 49

2. Güvenilir Olması...................................................................................................... 52

3. Ulaşılabilir ve Mevcut Olması............................................................................ 56

4. Müşterek Olması ..................................................................................................... 57

5. Gerçekçi Olması....................................................................................................... 61

6. İspat Açısından Gerekli ve Önemli Olması................................................... 61

7. Vasıtasız Olması ...................................................................................................... 63

8 İçindekiler

8. Maddi Uyuşmazlıkla İlgili Olması.....................................................................65

9. Hukuka Aykırı Olarak Elde Edilmemiş Olması...........................................67

C. Delil Türleri .........................................................................................................................69

1. Beyan Delili................................................................................................................71

a. Şüpheli/Sanık Beyanı ..................................................................................72

b. Tanık Beyanı....................................................................................................77

c. Sanık ve Tanıktan Başka Kişilerin Açıklamaları ..............................85

2. Belge Delili .................................................................................................................89

a. Yazılı Belgeler..................................................................................................92

b. Şekil Tespit Eden Belgeler.........................................................................95

c. Ses/Görüntü Tespit Eden Belgeler ........................................................98

3. Belirtiler ...................................................................................................................105

D. Delilin Elde Edilmesi ....................................................................................................111

1. Genel Olarak ...........................................................................................................111

2. Soruşturma Aşamasında Delilin Elde Edilmesi ......................................112

3. Kovuşturma Aşamasında Delilin Elde Edilmesi .....................................116

E. Delilin Değerlendirilmesi ...........................................................................................120

1. Genel Olarak ...........................................................................................................120

2. Vicdani Delil Sistemi ...........................................................................................126

a. Delil Serbestliği İlkesi...............................................................................128

b. Delillerin Serbestçe Değerlendirilmesi İlkesi ................................132

İKİNCİ BÖLÜM

HUKUKA AYKIRI DELİL

I. Hukuka Aykırı Delil Kavramı..............................................................................................145

A. Hukuka Aykırılık ............................................................................................................145

B. Hukuka Aykırı Delil.......................................................................................................150

II. Hukuka Aykırı Delilin Çeşitleri..........................................................................................153

A. Türk Hukukunda Hukuka Aykırı Delilin Sınıflandırılmasına İlişkin

Görüşler..............................................................................................................................153

B. Ceza Muhakemesinde Hukuka Aykırı Delilin Görünüş Şekli (Delil

Hukuka Aykırı Hale Getiren Durumlar)...............................................................155

1. Aydınlatma Yükümlülüğünün Yerine Getirilmemesi Nedeniyle

Hukuka Aykırı Delil .............................................................................................155

İçindekiler 9

2. Yasak Sorgu Yöntemleri Nedeniyle Hukuka Aykırı Delil ....................162

3. İfade ve Sorgu Dışında Kalan Kuralların İhlali Nedeniyle

Hukuka Aykırı Delil..............................................................................................167

4. Delil Aracı Bakımından Hukuka Aykırı Delil ............................................171

5. Delil Konusu İtibariyle Hukuka Aykırı Delil .............................................174

C. Hukuka Aykırı Delilin Tespit ve İspatı ..................................................................175

1. Soruşturma Aşaması ...........................................................................................176

2. Kovuşturma Aşaması ..........................................................................................184

3. İstinaf Kanun Yolu Aşaması .............................................................................185

4. Temyiz Kanun Yolu Aşaması ...........................................................................188

D. Sanığın Lehine Hukuka Aykırı Delilin Durumu.................................................189

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

HUKUKA AYKIRI DELİLİN DEĞERLENDİRİLMESİ YASAĞI

HUKUKA AYKIRI DELİLİN DOSYADAN

ÇIKARILIP ÇIKARILMAYACAĞI SORUNU

HUKUKA AYKIRI DELİLİN UZAK ETKİSİ

I. Hukuka Aykırı Delilin Değerlendirilmesi Yasağı........................................................195

A. Genel Olarak .....................................................................................................................195

B. Teorik Yaklaşımlar.........................................................................................................200

1. Mutlak Kabul Yaklaşımı .....................................................................................201

2. Mutlak Ret Yaklaşımı ..........................................................................................205

a. Kişisel Hak Teorisi......................................................................................208

b. Koruma Teorisi ............................................................................................208

c. Disiplin Altına Alma (Caydırma) Teorisi ..........................................210

d. Güvenilmezlik Teorisi...............................................................................217

e. Yargının Dürüstlüğü Teorisi ..................................................................218

f. Mutlak Ret Yaklaşımına Yönelik Eleştiriler.....................................221

3. Nispi Yaklaşım........................................................................................................223

a. Haklar Alanı Teorisi...................................................................................226

b. Değerler Tartımı Teorisi..........................................................................228

c. Koruma Amacı Teorisi..............................................................................232

10 İçindekiler

C. Türk Hukukunda Durum ............................................................................................234

1. Kanuni Düzenleme ..............................................................................................234

a. Anayasa...........................................................................................................236

b. Ceza Muhakemesi Kanunu .....................................................................238

2. Türk Öğretisi ..........................................................................................................247

a. Mutlak Ret Yaklaşımını Savunan Görüşler......................................248

b. Nispi Yaklaşımı Savunan Görüşler......................................................252

c. Görüşümüz ....................................................................................................255

3. Türk Yargısı ............................................................................................................257

a. Anayasa Mahkemesi..................................................................................257

aa. Bireysel Başvuru Dışında Kalan Yargılama...........................259

ab. Bireysel Başvuru ...............................................................................261

b. Yargıtay...........................................................................................................272

aa. Yargıtay’ın Mutlak Ret Yaklaşımını Benimsediği

Kararları................................................................................................273

ab. Yargıtay’ın Nispi Yaklaşımı Benimsediği Kararları ...........279

C. AİHM İçtihatlarında ......................................................................................................282

D. Mukayeseli Hukukta Durum .....................................................................................302

1. Genel Olarak ...........................................................................................................302

2. Anglo Amerikan Hukuk Sistemine Dahil Ülkelerde ..............................307

a. Amerika Birleşik Devletleri....................................................................307

aa. Genel Olarak........................................................................................307

ab. Dördüncü Değişiklik Maddesinin İhlali Nedeniyle

Dışlama..................................................................................................319

ac. Beşinci Değişiklik Maddesinin İhlali Nedeniyle

Dışlama..................................................................................................324

ad. Ondördüncü Değişiklik Maddesinin İhlali Nedeniyle

Dışlama (Beşinci Değişiklik Maddesi ile birlikte)...............329

ae. Altıncı Değişiklik Maddesinin İhlali Nedeniyle Dışlama......332

af. Dışlama Kuralının İstisnaları.......................................................336

b. Avustralya......................................................................................................352

c. İngiltere ..........................................................................................................362

aa. Polis ve Kriminal Delil Kanunu (1984) Öncesi ....................362

ab. Polis ve Kriminal Delil Kanunu (1984) Sonrası ..................368

İçindekiler 11

d. İrlanda..............................................................................................................379

e. İskoçya.............................................................................................................384

f. Kanada .............................................................................................................387

aa. Kanada Hak ve Özgürlükler Şartı (1982) Öncesi ................387

ab. Kanada Hak ve Özgürlükler Şartı (1982) Sonrası...............390

3. Kıta Avrupası Hukuk Sistemi’ne Dahil Ülkelerde...................................403

a. Almanya ..........................................................................................................403

b. Avusturya .......................................................................................................413

c. Belçika..............................................................................................................414

d. Danimarka......................................................................................................415

e. Finlandiya.......................................................................................................416

f. Fransa...............................................................................................................417

g. Hollanda..........................................................................................................419

h. İspanya ............................................................................................................419

i. İsveç ..................................................................................................................420

j. İsviçre...............................................................................................................421

k. İtalya.................................................................................................................423

l. Rusya ................................................................................................................424

II. Hukuka Aykırı Delilin Dosyadan Çıkarılıp Çıkarılmayacağı Sorunu .................426

A. Ceza Muhakemesi Kanunu’nun Yaklaşımı...........................................................426

B. Hukuka Aykırı Delilin Dosyadan Çıkarılması Gerektiğini Savunan

Görüş....................................................................................................................................427

C. Hukuka Aykırı Delilin Dosyadan Çıkarılamayacağını Savunan

Görüş....................................................................................................................................428

D. Tali Ceza Davasını Savunan Görüş..........................................................................430

E. Görüşümüz ........................................................................................................................431

III. Hukuka Aykırı Delilin Uzak (Dolaylı) Etkisi (Yasak (Zehirli) Ağacın

Meyvesi).......................................................................................................................................433

A. Genel Olarak .....................................................................................................................433

B. Türk Hukuk Sistemi’nde Hukuka Aykırı Delilin Uzak Etkisi .......................435

1. CMK’nın Yaklaşımı ...............................................................................................435

2. Türk Öğretisi’nin Yaklaşımı .............................................................................435

12 İçindekiler

3. Türk Yargısının Yaklaşımı..........................................................................................439

a. Anayasa Mahkemesi ...........................................................................................439

b. Yargıtay.....................................................................................................................440

C. AİHM İçtihatlarında Hukuka Aykırı Delilin Uzak Etkisi................................444

D. Mukayeseli Hukukta Hukuka Aykırı Delilin Uzak Etkisi ..............................445

SONUÇ.................................................................................................................................453

KARARLAR DİZİNİ ..........................................................................................................465

KAYNAKÇA........................................................................................................................485