Emir Kavramının İdari İşlem Perspektifinden İncelenmesi

Aslında emre aykırı davranış kabahatini incelemek üzere kaleme aldığım bu çalışmada, emir ve idari işlem kavramları hakkında açıklanması gereken çok fazla husus bulunduğunu fark etmem üzerine konu kapsamını şimdiki hâline gelecek kadar daralttım. Yazım sürecinde yapmış olduğum araştırmalar ve düşünme faaliyeti akabinde çok fazla şey öğrendim. Bilimsel bir çalışmadan beklendiği üzere özgün fikirler üretmeye çalıştım. Bu kapsamda, emir kavramı özelinde mevcut idari işlem teorisini eleştirip yeni bir teori önerdim. Hukuk dünyasına katkı sağlamasını ve ilerlemelere esas alınmasını temenni ederim.

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ............................................................................................................................. 5

İÇİNDEKİLER .................................................................................................................... 7

SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ .............................................................................. 11

GİRİŞ ..................................................................................................................... 13

BİRİNCİ BÖLÜM

EMİR, İDARİ İŞLEM VE BİR İDARİ İŞLEM OLARAK EMİR

A. Emir Terimi ve İfade Ettiği Hukuki Anlam ......................................................... 21

1. Zorlama olgusu................................................................................................ 22

a. Fiziki zorlama ............................................................................................ 22

b. Metafizik zorlama..................................................................................... 23

b. Emir ile talimat arasındaki ayrım.............................................................. 25

B. İdari İşlemin Teşhis Problematiği ..................................................................... 29

1. Düzeni sağlama fonksiyonunun vurgulanması................................................ 30

2. İdari ya da idare yanılgısı................................................................................. 33

C. Kavramın İdari İşlemin Özellikleri Bakımından Değerlendirilmesi ..................... 39

1. Hukuki sonuç doğurmaya yönelmiş olmak...................................................... 41

a. İdari eylem kavramı bakımından irdeleme............................................... 42

b. Modelleme ............................................................................................... 46

2. Tek yanlılık....................................................................................................... 48

3. Kesin ve yürütülmesi zorunluluk ..................................................................... 50

a. Hukuka uygunluk karinesi ile yakınlığı...................................................... 52

b. Vazgeçilebilir bir özellik oluşu................................................................... 54

4. Kamu gücü içermek......................................................................................... 55

a. Özgün bir kavram olarak kamu gücü ........................................................ 56

b. Tutarlı bir kavram olarak kamu gücü........................................................ 59

5. İdari makam ya da mercilerce tesis edilmek ................................................... 62

6. İdare işlevine ilişkin olmak .............................................................................. 66

D. Kavramın Hukuki Sonucunun Niteliği ............................................................... 70

1. Genel ve özel işlem ayrımı............................................................................... 71

2. Norm ve uygulama işlem ayrımı...................................................................... 74

8 İçindekiler

İKİNCİ BÖLÜM

BİR İDARİ İŞLEM OLARAK EMRİN

HUKUKA UYGUNLUK ALGORİTMASI

A. Kanuni Dayanağa Uygunluk ve Unsur Teriminin Yerine Boyut Teriminin

Tercih Edilmesi ................................................................................................79

1. Kanuni dayanağa uygunluk.............................................................................. 80

2. Unsur Teriminin Yerine Boyut Teriminin Tercih Edilmesi ................................ 81

B. Yetki Unsuru Problematiği ...............................................................................83

1. Yetki kavramına eleştiri ................................................................................... 83

a. Yetki kavramının ardındaki anlam ve kamu gücü kavramı ile ilişkisi......... 84

b. Konu bakımından yetki kavramının geçersizliği ........................................ 85

c. Kişi, yer ve zaman bakımından yetki kavramlarının geçersizliği................ 89

C. Özne Boyutu....................................................................................................93

1. Kamu otoritesi ve iki bileşeni........................................................................... 94

a. Statü.......................................................................................................... 95

b. İnsan.......................................................................................................... 96

c. Yetki ve imza devri ile vekâlet meseleleri ................................................. 96

2. Özne boyutundaki hukuka aykırılıklar.............................................................. 98

a. Klasik üçlü ayrımın geçersizliği .................................................................. 99

b. Statü ve insan bileşenlerinde hukuka aykırılıklar.................................... 101

c. Yokluk...................................................................................................... 102

Kamu gücü perspektifinden yokluk kavramı........................................... 103

Kamu gücü perspektifinden fiilî memur teorisi....................................... 105

3. Emir kavramı özelinde değerlendirme........................................................... 107

a. Kamu gücü perspektifi bakımından ........................................................ 108

b. Klasik perspektif bakımından .................................................................. 109

Konu bakımından yetki meselesi............................................................. 111

Kişi bakımından yetki meselesi ............................................................... 112

Zaman bakımından yetki meselesi.......................................................... 113

Yer bakımından yetki meselesi................................................................ 114

D. Konu Boyutu..................................................................................................114

1. Anlamlandırma ve gerçekleşme sorunu ........................................................ 115

a. Konunun tam anlamıyla teşhis edilmesi ................................................. 115

b. Konunun talimat vasıtasıyla fiziki varlığa kavuşturulması....................... 118

Zor kullanma ........................................................................................... 118

İlgili Kanun normlarının değerlendirilmesi.............................................. 120

İçindekiler 9

2. Konunun hukuka uygunluğu.......................................................................... 123

3. Hukuka uygunluk denetiminin sonu.............................................................. 125

a. Bağlı yetki ve takdir yetkisi ..................................................................... 126

b. Yerindelik ve ölçülülük............................................................................ 128

4. Konu sakatlıkları ............................................................................................ 129

E. Yöntem Boyutu ............................................................................................. 133

1. Şekil ve usul terimleri yerine yöntem teriminin tercih edilmesi ................... 134

2. Yazılılık ve bildirim meselesi.......................................................................... 136

a. Yazılılık .................................................................................................... 137

b. Bildirim ................................................................................................... 139

3. Tamamlayıcı iradeler yöntemi....................................................................... 141

a. Katılımcı iradeler..................................................................................... 141

Asıl iradeyi olumlaması şart olan katılımcı iradeler................................ 142

Asıl iradeyi olumlaması şart olmayan katılımcı iradeler ......................... 146

b. Birlikte iradeler ....................................................................................... 147

4. Yöntem bozukluklarının sonuçları................................................................. 148

a. Birlikte irade eksiklikleri bakımından...................................................... 149

Birlikte iradenin hiç açıklanmaması........................................................ 150

Birlikte iradenin hukuka aykırı olması .................................................... 153

b. Katılımcı irade eksiklikleri bakımından ................................................... 153

c. Diğer yöntem bozuklukları bakımından.................................................. 157

F. Sebep Boyutu................................................................................................ 159

1. Sebep boyutunun kanuni düzlemde görünüm biçimleri............................... 160

2. Takdir yetkisi ve yerindelik meselesi ............................................................. 164

3. Sebep boyutunun idari işlemin amacı yerine tercih edilmesi ....................... 166

a. Objektif amaç ve sübjektif amaç ayrımı ................................................. 167

b. Kamu yararı kavramının reddedilmesi.................................................... 169

4. Sebep boyutundaki hukuka aykırılıkların sonuçları....................................... 171

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

BİR İDARİ İŞLEM OLARAK EMİR KAVRAMININ

ANAYASAL AÇIDAN İRDELENMESİ

A. Anayasal Sınırlama Algoritması...................................................................... 174

1. Temel hak ve hürriyetlerin teşhis problematiği ............................................ 175

a. Anayasa’nın 12. maddesinin değerlendirilmesi...................................... 176

b. Maddi ve manevi varlık çözümü............................................................. 178

10 İçindekiler

2. Sınırlama sebebi problematiği ....................................................................... 180

3. Kanunun çifte dayanak teşkil etmesi ............................................................. 185

4. Sınırlama yasakları ......................................................................................... 191

a. Öze dokunma yasağı ............................................................................... 192

b. Anayasanın sözüne ve özüne aykırı olamamak....................................... 195

c. Demokratik toplum düzeninin gereklerine aykırı olamamak.................. 196

d. Ölçülülük ilkesine aykırı olmamak........................................................... 200

e. Laik Cumhuriyetin gereklerine aykırı olmamak....................................... 201

B. Emrin Anayasaya Aykırılığı.............................................................................202

1. Açıklanan İradenin Anayasaya Aykırılığı ........................................................ 202

2. Kanuni dayanağın Anayasaya aykırılığı .......................................................... 205

3. Anayasaya aykırılığın gerçekleşme problematiği........................................... 205

SONUÇ.................................................................................................................209

KAYNAKÇA...........................................................................................................213