Depremin Hukuki Boyutlarıyla Değerlendirilmesi

Depremler, sadece maddi hasarlar ve acı verici kayıplarla sınırlı kalmayan, aynı zamanda sosyal, ekonomik ve hukuki pek çok sorunu da beraberinde getiren doğal afetlerdir. Asrın felaketi olarak da nitelendirilen ülkemiz başta olmak üzere tüm dünyada derin izler bırakan deprem sonrasında, yaşananlar, ortaya çıkan hukuki sorun ve olumsuzluklar böyle bir çalışmanın ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Deprem sonrası elde edilen tecrübeler, ortaya çıkan ihtiyaçlar, beklentiler, talepler ve muhtelif olumsuzlukları hukuki bir bakış açısıyla değerlendirmek çalışmanın ana amacını oluşturmaktadır. Büyük bir özen ve akademik titizlikle hazırlanan bu kitap, depremin hukuki boyutlarına ışık tutan, disiplinler arası bir yaklaşımla hazırlanmış; muhtelif alanlarda uzmanlaşmış akademisyenlerin görüş, düşünce, fikir ve katkılarıyla zenginleştirilmiştir.

Eser, depremin yarattığı bu çok boyutlu etkileri, hukuki perspektiften ele almakta ve analiz etmektedir. Doğal afetlerin hukuki sonuçlarını farklı boyutlarıyla ele alması itibariyle Türkiye’de bir ilk olma özelliğini taşımaktadır. Her bir bölüm, depremin hukuki sonuçlarına dair derinlemesine bir inceleme sunmaktadır. Deprem sonrasında ortaya çıkan hukuki sorunları, afet yönetimi, yasal düzenlemeler, bireysel ve kurumsal sorumluluklar, tazminat hukuku, uluslararası hukuk ve insan hakları gibi çeşitli perspektiflerden ele almaktadır. Bu analizler, afet yönetiminin hukuki çerçevesini güçlendirmek ve afetlere hukuki olarak daha hazırlıklı olmak adına önemli bir kaynak teşkil etmektedir.

Depremin yarattığı hukuki sorunları anlamak ve çözümlemek, toplumumuzun daha sağlam ve dirençli bir hukuki altyapıya sahip olmasını sağlamak adına hayati bir öneme sahiptir. Akademik titizlikle hazırlanan kitap, başta deprem olmak üzere diğer afetlerde hukukun nasıl işlediğini, hukukun bu tür olaylar karşısındaki tutumu ve hukuki düzenlemelerin afet yönetimindeki rolünü de ayrıntılı bir şekilde incelemektedir.

İÇİNDEKİLER

TAKDİM ..................................................................................................................... 7

SUNUŞ ....................................................................................................................... 9

ÖNSÖZ..................................................................................................................... 11

İÇİNDEKİLER............................................................................................................. 13

HUKUKİ NETİCELERİ İTİBARİYLE OSMANLI DEVLETİ’NDE DEPREMLER

Ali TURAN

ÖZET ........................................................................................................................ 23

GİRİŞ........................................................................................................................ 24

I. OSMANLI DEVLETİ’NDE BÜYÜK DEPREMLER VE DEPREM İLMİNE YÖNELİK

ÇALIŞMALAR ..................................................................................................... 27

I. OSMANLI DEVLETİ’NDE DEPREMLERİN YOL AÇTIĞI HUKUKİ

NETİCELER/MESELELER ..................................................................................... 35

A. Hasar Tespit Çalışmaları ile İdari ve Cezai Müeyyideler ...................................35

B. Bina/Yapı İnşa Edenin (Mimar ya da Müteahhidin) Sorumluluğu ....................50

C. Bina veya Yapı Eseri Malikinin Tazminat Sorumluluğu.....................................55

D. Kira ve Komşuluk Hukukundan Kaynaklı Meseleler .........................................60

E. Vakıf Hukukuna İlişkin Meseleler .....................................................................65

F. Borçların, Vergilerin ve Diğer Bazı Yükümlülüklerin

Affına/Ertelenmesine/Konulmasına İlişkin Meseleler......................................71

G. Miras Hukukuna İlişkin Meseleler ....................................................................75

SONUÇ..................................................................................................................... 75

KAYNAKÇA............................................................................................................... 77

14 İçindekiler

DEPREMLERİN YABANCILARIN HUKUKİ DURUMUNA ETKİSİ

Aynaz UĞUR

ÖZET ........................................................................................................................85

GİRİŞ ........................................................................................................................86

I. İKLİM MÜLTECİLİĞİ............................................................................................89

A. Kavram............................................................................................................. 89

B. İklim Mültecilerinin Hukuki Statüsü................................................................. 92

C. İklim Mülteciliği Sorununa Yönelik Çözümler .................................................. 93

a. Genel Olarak ............................................................................................. 93

b. Cenevre Konvansiyonu Kapsamına Alma .................................................. 94

D. Sonuç ............................................................................................................... 94

II. TÜRKİYE’NİN SEYRELME POLİTİKASI ve YABANCILARIN İKAMETİ.......................96

A. YUKK Kapsamındaki Durum ............................................................................. 96

a. Genel Olarak ............................................................................................. 96

b. Uzun Dönem İkamet İzni........................................................................... 97

B. Seyreltme Politikası ile Gelinen Nokta ...................................................... 99

a. Seyreltme Politikasının Anayasal Temelleri ............................................100

b. Uluslararası Hukuk Bağlamında Seyreltme Politikası ..............................102

C. Suriyelilere Uygulanan Geçici Koruma Statüsü..............................................103

a. Genel Olarak ...........................................................................................103

b. Geçici Koruma Statüsünün Temel Özellikleri ..........................................104

D. Sonuç .............................................................................................................106

III. 6 ŞUBAT 2023 TARİHLİ DEPREMLERİN YABANCILAR HUKUKU’NA ETKİSİ .........109

A. Depremlerden Etkilenen Bölgeler, İklim Mülteciliği ve Seyreltme

Politikası.........................................................................................................109

B. Deprem Bölgesinde Yaşayan Yabancıların Hukuki Durumu...........................110

C. Sonuç .............................................................................................................112

SONUÇ ...................................................................................................................113

KAYNAKÇA.............................................................................................................116

İçindekiler 15

DEPREMLERİN İŞ SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİNE ETKİSİ

Rümeysa SAVRAN

ÖZET ...................................................................................................................... 119

I. GİRİŞ ............................................................................................................... 119

II. DEPREM VE MÜCBİR SEBEP............................................................................. 121

III. DEPREMİN FESİH HAKLARINA ETKİSİ ............................................................... 125

A. Haklı Nedenle Fesih....................................................................................... 125

1. Zorlayıcı Sebeplerle Fesih ....................................................................... 126

2. Sağlık Sebepleri ile Fesih......................................................................... 132

3. Devamsızlık Nedeniyle Fesih .................................................................. 135

4. Çalışma Koşullarındaki Değişiklik Nedeniyle Fesih ................................. 138

5. 6331 Sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu Uyarınca İş Sözleşmesinin

İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemleri Alınmaması Nedeniyle Fesih............... 141

B. Süreli Fesih .................................................................................................... 142

1. Geçerli Sebebe Dayanmak Zorunda Olmayan Fesihler Bakımından....... 143

2. Geçerli Sebebe Dayanmak Zorunda Olan Fesihler Bakımından.............. 144

a. İşçinin Yetersizliğinden Kaynaklanan Geçerli Nedenler................... 145

b. İşçinin Davranışlarından Kaynaklanan Geçerli Sebepler.................. 150

c. İşletmenin, İşyerinin veya İşin Gereklerinden Kaynaklanan

Sebepler........................................................................................... 151

C. Fesih Yasağı ................................................................................................... 154

II. BELİRLİ SÜRENİN SONA ERMESİ ...................................................................... 158

III. İKALE............................................................................................................... 159

IV. ÖLÜM.............................................................................................................. 160

SONUÇ................................................................................................................... 161

KAYNAKÇA............................................................................................................. 162

16 İçindekiler

DEPREMİN TÜRK VERGİ HUKUKUNDAKİ YERİ

Tamer BUDAK - Osman Kağan ERGÜR

ÖZET ......................................................................................................................167

I. GİRİŞ................................................................................................................168

II. TÜRK VERGİ SİSTEMİNDE DEPREMLE İLGİLİ KANUNİ DÜZENLEMELER..............169

A. Maddi Vergi Hukukunda Deprem ..................................................................170

1. Gelir Vergisi Kanunu’nda Yer Alan Düzenlemeler...................................170

2. Kurumlar Vergisi Kanunu’nda Yer Alan Düzenlemeler............................171

3. Katma Değer Vergisi Kanunu’nda Yer Alan Düzenlemeler......................173

4. Özel Tüketim Vergisi Kanunu’nda Yer Alan Düzenlemeler .....................176

5. Emlak Vergisi Kanunu’nda Yer Alan Düzenlemeler.................................177

6. Veraset ve İntikal Vergisi Kanunu’nda Yer Alan Düzenlemeler...............180

7. Diğer Kanunlarda Yer Alan Düzenlemeler...............................................181

B. Şekli Vergi Hukukunda Deprem .....................................................................183

1. Mücbir Sebep..........................................................................................183

2. Terkin ......................................................................................................191

3. Fevkalade Amortisman Uygulaması........................................................194

4. İktisadi Kıymet Değerlemesi Uygulaması ................................................198

III. 6 ŞUBAT DEPREMLERİ SONRASI TÜRK VERGİ SİSTEMİNDE YAPILAN

DÜZENLEMELER...............................................................................................200

IV. SONUÇ.............................................................................................................210

KAYNAKÇA.............................................................................................................212

DEPREMDE BİNALARIN YIKILMASINDAN KAYNAKLI

CEZA SORUMLULUĞUNUN BELİRLENMESİ

Uğur AŞKIN

Özet.......................................................................................................................217

GİRİŞ ......................................................................................................................218

I. DEPREMDE BİNALARIN YIKILMASI SURETİYLE OLUŞAN SUÇLARA İLİŞKİN GENEL

AÇIKLAMALAR.................................................................................................221

II. KASTEN ÖLDÜRME VE YARALAMA ..................................................................224

İçindekiler 17

III. İHMAL SURETİYLE ÖLDÜRME VE YARALAMA .................................................. 228

IV. TAKSİRLE ÖLDÜRME VE YARALAMA................................................................ 230

V. DOLANDIRICILIK SUÇU .................................................................................... 235

VI. GENEL GÜVENLİĞİN KASTEN VEYA TAKSİRLE TEHLİKEYE SOKULMASI SUÇU.... 237

VII. GÖREVİ KÖTÜYE KULLANMA SUÇU ................................................................. 240

SONUÇ................................................................................................................... 244

KAYNAKÇA............................................................................................................. 248

DEPREM ZAMANINDA İŞLENEN HIRSIZLIK SUÇLARI VE CEZA SORUMLULUĞU

Burak BİLGE

ÖZET ...................................................................................................................... 251

I. GENEL OLARAK................................................................................................ 254

II. KAVRAMLAR ................................................................................................... 256

A. Doğal Afet...................................................................................................... 256

B. Genel Felaket................................................................................................. 258

C. Sosyal Olaylar................................................................................................ 258

III. SUÇUN MADDİ UNSURLARI............................................................................. 258

A. Fail ................................................................................................................. 258

B. Mağdur.......................................................................................................... 260

C. Suçun Konusu................................................................................................ 261

1. Taşınır Mal .............................................................................................. 262

2. Eşyanın Başkasına Ait Olması ................................................................. 266

D. Hareket (Fiil).................................................................................................. 268

1. TCK m. 142/1-d Bakımından................................................................... 270

2. TCK m. 142/2-c Bakımından ................................................................... 274

III. SUÇUN MANEVİ UNSURLARI ........................................................................... 276

A. Kastın Var Olması .......................................................................................... 276

B. Yarar Sağlama Maksadının Varlığı ................................................................. 277

IV. HUKUKA AYKIRILIK UNSURU ........................................................................... 279

V. KUSURLULUĞU ETKİLEYEN NEDENLER............................................................. 284

18 İçindekiler

VI. SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ ŞEKİLLERİ ...................................................................289

A. Teşebbüs........................................................................................................289

B. İştirak .............................................................................................................290

C. İçtima .............................................................................................................290

VII. CEZAYI HAFİFLETEN ŞAHSİ NEDENLER VE ŞAHSİ CEZASIZLIK NEDENLERİ..........297

VIII.MUHAKEMEYE İLİŞKİN HUSUSLAR...................................................................298

IX. SUÇUN BENZER SUÇLARLA MUKAYESESİ .........................................................298

SONUÇ ...................................................................................................................301

KAYNAKÇA.............................................................................................................302

DEPREMDE MEYDANA GELEN ÖLÜMLERİN USULSÜZ

ÖLÜ GÖMÜLMESİ SUÇU AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Korhan YEĞRİM

ÖZET ......................................................................................................................305

GİRİŞ ......................................................................................................................306

I. GENEL AÇIKLAMALAR......................................................................................307

II. KORUNAN HUKUKİ DEĞER...............................................................................309

III. TİPİKLİĞİN OBJEKTİF UNSURLARI.....................................................................309

A. Suçun Faili, Mağduru ve Konusu....................................................................309

B. Fiil ..................................................................................................................311

1. Türk Ceza Kanunu’na Göre Usulsüz Ölü Gömülmesi Suçunu

Oluşturan Hareketler ..............................................................................311

a. Ölü Gömülmesine Ayrılan Yerlerden Başka Yerlerde Ölü

Gömülmesi .......................................................................................311

b. Ölü Gömülmesine Ayrılan Yerlerden Başka Yerlerde Ölü

Gömdürülmesi..................................................................................313

2. 1593 Sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanununa Göre Ölü Gömülmesi

Kabahati ..................................................................................................315

a. Defin Ruhsatı Alınmaksızın Bir Ölünün Gömülmesi..........................315

b. Defin Ruhsatı Alınmasına Rağmen Ölü Defnedilmesi için

Özgülenen Yerlerin Dışında Ölünün Gömülmesi ..............................317

c. Olağanüstü Hallerde Cumhurbaşkanı Kararı ile Yapılan Defin

İşlemleri............................................................................................318

İçindekiler 19

C. Tipikliğin Sübjektif Unsuru (Manevi Unsur)................................................... 319

D. Hukuka Aykırılık Unsuru ................................................................................ 320

IV. SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ ŞEKİLLERİ................................................................... 322

A. Teşebbüs ....................................................................................................... 322

B. İştirak............................................................................................................. 323

C. İçtima............................................................................................................. 324

V. SUÇUN YAPTIRIMI VE KOVUŞTURMA USULÜ .................................................. 325

SONUÇ................................................................................................................... 331

KAYNAKÇA............................................................................................................. 333

HASARLI BİNALARIN YIKIMI ESNASINDA

MEYDANA GELEN ZARARLARIN CEZA HUKUKU BAKIMINDAN İNCELENMESİ

Fatma Dilan TOPUZ

ÖZET ...................................................................................................................... 335

GİRİŞ...................................................................................................................... 336

I. Genel Olarak ................................................................................................... 337

II. Bina Yıkımına İlişkin Mevzuatın İncelenmesi ................................................... 338

III. Ceza Hukuku Açısından Gündeme Gelebilecek Suçlar ..................................... 340

A. Kasten veya Taksirle Öldürme veya Kasten Öldürmenin İhmali

Davranışla İşlenmesi Suçlarının Oluşması İhtimali (TCK m. 81, 82, 83,

85) ................................................................................................................. 340

B. Kasten veya Taksirle Yaralama, Neticesi Sebebiyle Ağırlaşmış Yaralama

ve Kasten Yaralamanın İhmali Davranışla İşlenmesi Suçlarının Oluşması

İhtimali (TCK m. 86, 87, 88, 89) ..................................................................... 355

C. Mala Zarar Verme Suçunun Oluşması İhtimali (TCK m. 151)......................... 358

D. Genel Güvenliğin Kasten veya Taksirle Tehlikeye Sokulması Suçlarının

Oluşması İhtimali (TCK m. 170, 171) ............................................................. 361

E. İnşaat ve Yıkımla İlgili Emniyet Kurallarına Uymama Suçunun Oluşması

İhtimali (TCK m. 176)..................................................................................... 363

F. Çevrenin Kasten veya Taksirle Kirletilmesi Suçlarının Oluşması İhtimali

(TCK m. 181, 182) .......................................................................................... 367

G. Görevi Kötüye Kullanma Suçunun Oluşması İhtimali (TCK m. 257)............... 372

H. İçtima............................................................................................................. 376

20 İçindekiler

SONUÇ ...................................................................................................................378

KAYNAKÇA.............................................................................................................381

TÜRK ANAYASA DÜZENİNDE OLAĞANÜSTÜ HAL VE DEPREMLER

Kürşat AKÇA

ÖZET ......................................................................................................................383

GİRİŞ ......................................................................................................................383

I. OLAĞANÜSTÜ HAL (OHAL) KAVRAMI VE DEPREMLER .....................................385

II. TÜRK HUKUK DÜZENİNDE OHAL’İN ANAYASAL VE YASAL DAYANAKLARI........388

III. GENEL HATLARIYLA OHAL KARARININ UNSURLARI..........................................391

A. Sebep Unsuru ................................................................................................391

1. Genel Olarak ...........................................................................................391

2. OHAL’in Sebebi Olarak Tabii Afetler ve Depremler.................................392

B. Yetki Unsuru ..................................................................................................393

C. OHAL Kararının TBMM’de Onaylanması........................................................394

D. Süre Unsuru ...................................................................................................395

E. Yer Unsuru .....................................................................................................397

F. OHAL Kararı ve TBMM’nin OHAL’e İlişkin Kararlarının Denetimi...................397

IV. OHAL KARARININ UYGULAMASI VE İZLENMESİ ...............................................399

A. OHAL Uygulaması ..........................................................................................399

B. OHAL Uygulamalarının Koordinasyonu ve İzlenmesi .....................................400

C. OHAL Organlarının Kararlarının Denetimi......................................................400

V. OHAL İLANININ SONUÇLARI.............................................................................401

A. Vatandaşlara Para Mal ve Çalışma Yükümlülüğü Getirilmesi ........................401

1. Para Yükümlülüğü ...................................................................................402

2. Mal Yükümlülüğü ....................................................................................402

3. Çalışma Yükümlülüğü..............................................................................404

B. Temel Hak ve Hürriyetlerin Kısmen veya Tamamen Durdurulması ...............405

C. OHAL Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri ........................................................409

1. Genel Olarak ...........................................................................................409

İçindekiler 21

2. Olağanüstü Hal Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Unsurları ............. 410

a. Yetki Unsuru .................................................................................... 410

b. Yer ve Süre Unsuru .......................................................................... 410

c. OHAL CBK’larının TBMM’de Onaylanması ....................................... 412

d. Konu................................................................................................. 414

e. OHAL Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerinin Denetimi...................... 415

3. OHAL Cumhurbaşkanlığı Kararnameleriyle Kanuni Düzenleme

Yapılıp Yapılamayacağı Meselesi ............................................................ 416

VI. FİİLİ OLAĞANÜSTÜ HAL REJİMİ OLARAK 7269 SAYILI KANUN VE GENEL HAYATA

ETKİLİ AFET BÖLGESİ KAVRAMI ....................................................................... 417

VII. 6 ŞUBAT KAHRAMANMARAŞ DEPREMLERİ VE 6785 SAYILI OHAL KARARI....... 420

A. 6785 Sayılı OHAL Kararı ................................................................................. 420

B. 6785 ayılı OHAL Kararının OHAL’in Unsurları Açısından

Değerlendirilmesi .......................................................................................... 421

C. 6785 Sayılı OHAL Kararının Uygulanması ve Sonuçları.................................. 423

1. OHAL Kararının Uygulanması.................................................................. 423

2. OHAL Kararının Sonuçları ....................................................................... 424

3. OHAL Kararı Sonrasında Yürürlüğe Giren CBK’lar................................... 424

a. Yürürlüğe Giren OHAL CBK’ları ........................................................ 424

b. Değerlendirme................................................................................. 430

SONUÇ................................................................................................................... 433

KAYNAKÇA............................................................................................................. 435

KENTSEL DÖNÜŞÜM SÜRECİNDE GÖRÜLECEK İPTAL DAVALARINDA

DAVA AÇMA SÜRESİ SORUNSALI

Murat Buğra TAHTALI

ÖZET ...................................................................................................................... 437

GİRİŞ...................................................................................................................... 438

I. KENTSEL DÖNÜŞÜM KAVRAMI VE AFET PLANLAMASI DÖNGÜSÜNDEKİ YERİ . 439

A. Kentsel Dönüşüm Kavramı ............................................................................ 439

B. Afet Planlaması Döngüsü ve Kentsel Dönüşümün Bu Döngüdeki Yeri .......... 440

22 İçindekiler

II. İDARİ YARGIDA GÖRÜLECEK KENSTEL DÖNÜŞÜM DAVALARININ YARGILAMA

SÜREÇLERİ .......................................................................................................441

A. İdari Yargıda Görülecek Kentsel Dönüşüm Davaları Hakkında Genel

Bilgilendirme..................................................................................................441

B. Kentsel Dönüşüm İşlemlerine Karşı Açılacak İptal Davalarında İlk

Derece Yargılaması Süreçleri .........................................................................443

1. İlk İnceleme Aşaması...............................................................................443

2. Esas İncelemesi Aşaması .........................................................................446

3. Dosyanın Tekemmülü Aşaması ...............................................................449

4. Hüküm.....................................................................................................451

III. KENTSEL DÖNÜŞÜM DAVALARINDA DAVA AÇMA SÜRECİ SORUNSALI............451

A. İdari Davalarda Dava Açma Süreleri Hakkında Genel Bilgiler ........................451

1. İdari Davalarda Genel Dava Açma Süreleri .............................................451

2. İdareye Yapılan Başvuruların Dava Açma Sürelerine Etkisi .....................453

B. İYUK Geçici 11. Madde Düzenlemesi Sonrasında Kentsel Dönüşüm

Davalarında Dava Açma Süresine Getirilen Özel Düzenleme ........................457

C. İYUK Geçici 11. Madde Düzenlemesinin Hukuki Statüsü ...............................464

SONUÇ ...................................................................................................................468

KAYNAKÇA.............................................................................................................469

DEPREM SONRASI ENKAZ KALDIRMA FAALİYETLERİ SIRASINDA

ORTAYA ÇIKAN ASBEST VE İDARENİN SORUMLULUĞU

Hilal ALBAL ULAŞ

ÖZET ......................................................................................................................471

GİRİŞ ......................................................................................................................472

I. ASBEST VE TEHLİKELERİ ...................................................................................475

II. DEPREM VE İDARENİN SORUMLULUĞU...........................................................478

III. DEPREM SONRASI ENKAZ KALDIRMA FAALİYETLERİNDE ASBEST TEHLİKESİ VE

İDARENİN SORUMLULUĞU..............................................................................489

SONUÇ ...................................................................................................................498

KAYNAKÇA.............................................................................................................500