| Kitap Künyesi | |
| Yazar | İsmail KÖKÜSARI |
| Baskı Tarihi | 2020/12 |
| Baskı Sayısı | 1 |
| Boyut | 16x24 cm (Standart Kitap Boyu) |
| Cilt | Karton kapak |
| Sayfa Sayısı | 533 |
Yazdıkça yaşlanıyoruz. İlim yolu bir uzun yol. Öğrendikçe, ilim denizinin haşmeti ve derinliği karşısında hayretimiz artıyor. Yine de gayretle çalışmaya devam etmekten başka çare yoktur. Bu noktada imdada Yunus’un şu mısraları yetişmektedir:
Ne ilmim var ne tâ'atim
Ne gücüm var ne tâkatim
Meğer kıla inâyetin
Yüzümüzü ak Çalab'ım
Elinizdeki çalışma, hakların çatışması konusunu ele almayı amaçlamaktadır. Çatışma, ihtilaf ve uyuşmazlık hukuk alanının en temel kavramlarındandır. Konu haklar arasındaki çatışma olunca, devreye bir o kadar önemli bir mesele daha girmektedir. O da haklar. Ahlak felsefesinde de geniş bir incelemeye tabi tutulan ahlâkî hakların ve değerlerin çatışması, anayasal hakların çatışmasına teorik açıdan ışık tutabilir. Çünkü anayasal haklar, belirli bir önem atfedilen menfaat ve değerleri korumaktadır. Buna karşılık, hukukun kendine has doğası nedeniyle, ahlak felsefesinde tartışılmayan yönleri de bulunmaktadır.
Bu kapsamda, hakların çatışması bizatihi “ihtilaf alanı” olduğu gibi, çatışmaların çözüm yolları konusunda da çeşitli “ihtilaflar” bulunmaktadır. İhtilaflar, teorik görüş farklılıklarına bağlı olarak, haklar arasında çatışmanın mümkün olup olmadığı ve eğer mümkün görülürse bunların hangi yöntemlerle çözüleceği noktasında toplanmaktadır. Hakları çatıştırmanın onların “gücünü zayıflatacağı” iddiasıyla, çatışmayı önlemek için hakların alanını çatışmayacak şekilde “belirginleştiren” görüş, çatışma karşıtı bir görüştür. Buna karşılık, çatışmayı kabul edenler de kendi aralarında “çözüm yöntemleri” açısından ayrışmaktadırlar. Kısacası, hak çatışmalarını kural çatışmasına benzeterek çözüm arayanlardan tutalım, haklar arasında hiyerarşi oluşturarak, hakları bir teraziye koyup tartarak (dengeleme) veya kategorik sınıflandırmalar yaparak çözmeye çalışanlara kadar değişen yelpazede görüşler oluşmuştur. Bunlar arasında en yaygın kabul göreni ve uygulananı, hak çatışmalarını “dengeleme” yöntemi ile çözmeyi öneren görüştür. AYM ve AİHM uygulamasında da dengeleme dilinin hâkim olduğu göze çarpmaktadır. Biz de asli yöntem olarak dengeleme yöntemini benimsedik, fakat bu yöntemin uygun olmadığı alanlarda kategorik ve kural temelli yöntemin uygun olduğunu düşünüyoruz.
ÖNSÖZ.....................................................................................................................................5
İÇİNDEKİLER.............................................................................................................................7
KISALTMALAR........................................................................................................................13
GİRİŞ......................................................................................................................................15
I. KONUNUN TAKDİMİ VE ÖNEMİ ........................................................................................... 15
II. ÇALIŞMANIN YÖNTEMİ, AMACI VE KAPSAMI ...................................................................... 19
III. ÇALIŞMANIN KURAMSAL ÇERÇEVESİ: ÇATIŞMA AÇISINDAN BENİMSENEN HAK
TEORİLERİ VE HAK KAVRAMI ............................................................................................... 22
A. Hak Teorileri Açısından................................................................................................. 22
B. Hak Kavramı ve Nitelikleri Açısından............................................................................ 31
BİRİNCİ BÖLÜM
ÇATIŞMAYA DAİR GENEL BİLGİLER VE KAVRAMLAR
I. GENEL OLARAK .................................................................................................................... 41
II. AHLAK FELSEFESİNDE VE DİĞER BAZI ALANLARDA ÇATIŞMA .............................................. 41
A. Ahlak Felsefesinde Hakların Çatışması ......................................................................... 42
1. Ahlâkî Değer (Hak veya Görev) Çatışmasının Mümkün Olup Olmadığı ile İlgili
Tartışmalar............................................................................................................ 42
a. Çatışmayı Reddeden Mutlak Hakçı Görüş ...................................................... 44
(1) Saf mutlak hakçı görüş ........................................................................... 44
(2) Görünüşte mutlak hakçı görüş: Belirginleştirmecilik.............................. 45
b. Çatışmayı Kabul Eden Nispi Hakçı Görüş ........................................................ 54
(1) Genel olarak........................................................................................... 54
(2) Ahlak felsefesinde hak/görev çatışmaları .............................................. 58
2. Ahlâkî Değer (Hak veya Görev) Çatışmalarının Çözümüne Yönelik Tartışmalar.... 62
a. Ahlâkî Değerler Çatışmasının Çözümünü Mümkün Gören Görüşler............... 62
(1) Dengelemeci görüş................................................................................. 62
(2) Haklar (değerler) arası hiyerarşi görüşü ................................................. 65
b. Ahlâkî Değer Çatışmalarında Eşölçülemezliği Savunan Görüşler.................... 66
B. Sosyolojik Yönüyle Menfaatlerin Çatışması.................................................................. 74
C. Hukuk Kurallarının Çatışması........................................................................................ 79
1. Genel Olarak Kuralların Çatışması ve Çözümü ...................................................... 79
8 İçindekiler
2. Hak Çatışmasının Kural Çatışması Olup Olmadığı Sorunu ..................................... 81
III. HAKLAR AÇISINDAN ÇATIŞMA KAVRAMI VE TÜRLERİ.......................................................... 87
A. Hakların Çatışması Kavramı.......................................................................................... 87
1. Terminolojik ve Kavramsal Açıdan Hak Çatışması ve Diğer Bazı Terimlerden
Farkı ...................................................................................................................... 87
2. Hakların Çatışması Mümkün mü? ......................................................................... 92
3. Görev ve Hak Çatışması: Hak Çatışması Bir Görev Çatışması mıdır?..................... 95
4. Hak – Menfaat Çatışması ...................................................................................... 97
B. Haklar Açısından Çatışma Türleri................................................................................ 101
1. Kişiler Arası – Tek Kişi Hak Çatışması .................................................................. 101
2. Hak Kategorileri Arası Hak Çatışmaları................................................................ 103
a. Hak Grupları Arası – Hak Grubu İçi Çatışma (Statü İçi- Statüler Arası
Çatışma) ....................................................................................................... 103
b. Bireysel Haklar ve Kolektif Haklar Çatışması................................................. 107
c. Azınlık Hakları ile Çoğunluk Haklarının Çatışması ......................................... 108
3. Hak İçi Çatışma (Aynı Hakların Çatışması) – Haklar Arası Çatışma (Farklı
Hakların Çatışması) ............................................................................................. 109
4. Gerçek Çatışma – Görünüşte Çatışma ................................................................ 111
5. Mutlak Hak – Nispî Hak Çatışması....................................................................... 114
6. Kolay Çatışma – Zor Çatışma............................................................................... 120
7. Düzeyler Arası Hak Çatışmaları ........................................................................... 121
a. Birinci Düzey Çatışma – İkinci Düzey Çatışma............................................... 121
b. Anayasal Düzey – Anayasaaltı Düzey Haklar Arasında Çatışma.................... 123
İKİNCİ BÖLÜM
HAK ÇATIŞMALARININ ÖNLENMESİ VE ÇÖZÜMÜ
I. GENEL OLARAK .................................................................................................................. 125
II. HAK ÇATIŞMALARINI ÖNLEMEYE VE ÇÖZMEYE YETKİLİ ORGANLAR.................................. 127
A. Yasamanın Çözümü .................................................................................................... 128
1. Yasamanın Haklara Dair Tasarruf Yetkisine Genel Bir Bakış................................ 128
2. Haklararası Çatışmada Yasamanın Tercihi ve Bu Tercihin Denetimi ................... 130
a. Genel Olarak Yasamanın Hak Çatışmalarındaki Rolü ve Tercihi ................... 130
b. Yasamanın Hak Çatışmalarındaki Tercihinin Somutlaştırılması ve
Denetimi....................................................................................................... 133
(1) Somutlaştırılması ................................................................................. 133
(2) Denetimi .............................................................................................. 135
3. Değerlendirmelerimiz ......................................................................................... 140
B. Yürütme ve İdarenin Çözümü..................................................................................... 143
İçindekiler 9
C. Yargının Çözümü ........................................................................................................ 148
1. Olağan Yargı Yerleri............................................................................................. 149
2. Anayasa Mahkemesi ........................................................................................... 151
D. Tarafların Uzlaşarak Çözümü...................................................................................... 152
III. HAK ÇATIŞMALARINI ÖNLEME YÖNTEMLERİ..................................................................... 153
A. Belirginleştirmeci Yöntem .......................................................................................... 153
1. Belirginleştirmeci Görüşün Temel Dayanağı Olarak “Hakların Mutlaklığı” ......... 154
2. Hakkın Kapsamı ve Koruma/Norm Alanını Belirlemenin Belirginleştirmecilikle
İlişkisi .................................................................................................................. 156
3. Belirginleştirmeci Anlayışın Anayasal Hakların Çatışmasında Kullanımı
Meselesi.............................................................................................................. 165
B. Kategorik Yöntem....................................................................................................... 170
1. Genel Olarak Kategorik Yöntem.......................................................................... 170
a. Kavram ......................................................................................................... 170
b. Hak Çatışmalarında Kullanımı....................................................................... 172
2. Amerikan Yüksek Mahkemesinin Üç Düzeyli Denetimi Kategorik Bir
Yöntem midir? .................................................................................................... 175
a. Genel Olarak................................................................................................. 175
b. Yüksek Mahkemenin Üç Düzeyli Denetimi ................................................... 178
c. Denetimin Kategorik veya Dengeleme Olup Olmadığına Dair Tartışmalar
ve Kendi Görüşümüz .................................................................................... 183
IV. HAK ÇATIŞMALARINI ÇÖZME YÖNTEMLERİ....................................................................... 188
A. Hiyerarşik Yöntem...................................................................................................... 189
1. Haklararası Hiyerarşinin Varlığı ile İlgili Tartışmalar............................................ 189
a. Genel Olarak................................................................................................. 189
b. Hiyerarşinin Varlığını Kabul Eden ve Reddeden Görüşler ile Gerekçeleri..... 192
2. Hak Çatışmalarının Çözümünde Hiyerarşi........................................................... 196
B. Kural Çatışmasındaki Kriterlerin Hak Çatışması İçin Uygulanması.............................. 200
C. Ölçülülük .................................................................................................................... 207
1. Kısaca İlkenin Tarihi Gelişimi............................................................................... 207
2. Ölçülülük İlkesinin Çatışmada Gördüğü İşlev ve Bu İlkeye Yönelik Eleştiriler...... 209
a. Ölçülülük İlkesinin Hak Çatışmalarında Gördüğü İşlev.................................. 209
b. Ölçülülük İlkesine Yönelik Eleştiriler............................................................. 211
3. Çatışmalar Açısından Ölçülülük İlkesinin Unsurları/Aşamaları............................ 213
a. Genel Olarak Unsurlar Arası İlişki ................................................................. 213
b. Meşru Bir Amacın Varlığı (Sınırlandırma Sebebi).......................................... 216
c. Elverişlilik (Sınırlama Aracı ile Meşru Amaç Arasında Rasyonel Bir Bağ) ...... 220
d. Gereklilik (Daha Az Sınırlandırıcı Alternatif Araç) ......................................... 222
10 İçindekiler
e. Oranlılık (Dengeleme)................................................................................... 225
4. Dengeleme Yöntemiyle Farkları ve Benzerlikleri ................................................ 229
5. Çatışmaların Çözümü Açısından “Demokratik Toplum Düzeninin Gerekleri”
ile Ölçülülük İlkelerinin İlişkisi ............................................................................. 232
D. Dengeleme ................................................................................................................. 236
1. Kısaca İlkenin Tarihi Gelişimi............................................................................... 236
2. Hukuki Bir Akıl Yürütme Yöntemi Olarak Dengeleme ......................................... 238
a. Genel Olarak................................................................................................. 238
b. Dengeleme Yönetiminin Kıyastan Farkı........................................................ 241
3. Hak Çatışmalarının Dengeleme Yöntemiyle Çözülmesi....................................... 246
a. Genel Olarak................................................................................................. 246
b. İlk Aşama: Dengelemenin Temel Unsurları .................................................. 249
i. Maddi Unsurlar .................................................................................... 255
(a) Zarar-yarar ................................................................................... 255
(b) Hakkın soyut değeri ve üçüncü hak etkisi .................................... 266
(c) Bir tarafın önceki davranışı .......................................................... 273
(d) Eklenen kamusal menfaat............................................................ 277
ii. Şekli/Usulî Unsurlar.............................................................................. 278
(a) Usulî imkanların varlığı, yeterli gerekçelendirme ve titiz
araştırma...................................................................................... 279
(b) Bütüncül yorum ........................................................................... 284
(c) Takdir marjının belirlenmesi ........................................................ 286
c. İkinci Aşama: Dengeleme Kriterleri .............................................................. 289
i. Dengeleme Kriterlerinin Oluşturulması Esnasında Takip Edilmesi
Gereken İlkeler..................................................................................... 290
ii. İfade Hürriyeti Çatışmalarında Oluşturulan Kriterlerin “Kriter
Oluşturma İlkeleri ve Temel Dengeleme Unsurları” Açısından
Analizi................................................................................................... 294
(a) AİHM’nin Axel Springer AG/Almanya kararı açısından
dengeleme kriterlerinin ve unsurlarının analizi............................ 295
(1) Kullanılan kriterler ................................................................ 295
(2) Yukarıdaki kriterlerin “kriter oluşturma ilkelerine”
uygunluğu ............................................................................. 304
(3) Temel dengeleme unsurları açısından analiz........................ 313
(b) AYM’nin N.B.B. kararı açısından dengeleme kriterlerinin ve
unsurlarının analizi....................................................................... 317
d. Üçüncü Aşama: Dengelemenin Somut Olayda/Çatışmada Uygulanması ..... 326
i. Genel Olarak ........................................................................................ 326
ii. Somut Dengeleme Yapılırken Takip Edilmesi Gereken Adımlar ........... 328
İçindekiler 11
iii. Dengelemenin Kullanılamayacağı Haklar ve Durumlar ........................ 332
e. Son Aşama: Öncelik Verme veya Uzlaştırma Olarak Adil Denge................... 337
i. Uzlaştırma ............................................................................................ 338
ii. Öncelik Verme...................................................................................... 342
4. Hak Çatışmalarında Dengeleme Yönteminin Kullanılmasına Yönelik Eleştiriler
ve Eleştirilere Verilen Cevaplar ........................................................................... 344
a. Dengelemenin Faydacı ve Şeklî Bir Yöntem Olduğu ..................................... 345
b. Dengelemenin Hukuki Güvenliğe Aykırı Bir Yöntem Olduğu ........................ 346
c. Dengeleme Yönteminin “Eşölçülemez” ve “İrrasyonel” Olduğu................... 349
5. Hak Çatışmaları Açısından Öğretide İleri Sürülen Dengeleme Türleri................. 357
V. ÇATIŞMANIN ÇÖZÜMÜNDE ETKİLİ OLABİLECEK BAZI ÖZEL DURUMLAR ........................... 361
A. Çatışmanın Gerçekleştiği Kültür ................................................................................. 361
1. Hakların Evrenselliği ve Kültürel Görecelilik Arasındaki Gerilim ......................... 361
2. Kültürel Farklılığı İnsan Hakları Uygulamasına Dahil Etmeye Yönelik Araçlar ..... 364
3. Hak Çatışmaları Açısından Kültürün Etkisi........................................................... 372
B. Tercih Edilen Yorum İlkesinin/Yönteminin Çatışmaların Çözümünde Etkisi............... 379
1. Hakların Kapsamını Değiştiren, Genişleten veya Yeni Hak Yaratan Yorum
Araçları................................................................................................................ 380
2. Sözleşme içi veya Sözleşmeler arası Uyum/Bütünlük Oluşturucu Yorum
Araçları................................................................................................................ 385
3. Yukarıdaki Yorum Araçlarının Hakların Çatışması Açısından
Değerlendirilmesi................................................................................................ 387
VI. ÇATIŞMALARIN ÇÖZÜMÜNDE İZLENEBİLECEK SÜREÇ ....................................................... 389
A. Olayın Analizi.............................................................................................................. 389
B. Çatışmanın Varlığının ve Türünün Tespiti................................................................... 391
1. Çatışmanın Varlığının Tespiti............................................................................... 391
2. Çatışmanın Türünün Tespiti................................................................................ 395
C. Emsal Örnekler Bulma ve Kıyaslama .......................................................................... 396
D. Çatışma Çözüm Yöntemi İle İlkelerini Belirleme ve Uygulama ................................... 396
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MAHKEME KARARLARINDA HAK ÇATIŞMALARI
I. AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ .............................................................................. 399
A. Genel Olarak............................................................................................................... 399
B. İfade Hürriyeti İle Özel Hayat ve İtibar Hakkı Çatışması ............................................. 402
1. Kararlarda Kullanılan Kriterler ve Değerlendirilmesi........................................... 402
2. Örnek Karar Değerlendirmesi ............................................................................. 412
C. Bazı Hak Çatışmalarında Mahkemenin Hareket Tarzı................................................. 417
12 İçindekiler
1. Mülkiyet Hakkı ile Diğer Hakların Çatışması........................................................ 417
2. Özel Hayata ve Aile Hayatına Saygı Hakkı ile İlgili Çatışmalar ............................. 424
3. Din Hürriyeti ile Çatışan Haklar........................................................................... 440
4. Örgütlenme Hürriyeti ile Çatışan Haklar ............................................................. 450
II. ANAYASA MAHKEMESİ ...................................................................................................... 453
A. Mülkiyet Hakkı İle İlgili Çatışmalar ............................................................................. 453
1. Hak-Kamusal Menfaat Çatışması ........................................................................ 453
2. Hak ile Hak Çatışması.......................................................................................... 466
B. İfade Hürriyeti İle İlgili Çatışmalar .............................................................................. 474
1. Hak- Kamusal Menfaat Çatışması ....................................................................... 474
2. Hak ile Hak Çatışması.......................................................................................... 479
C. Bazı Hak Çatışmalarında Mahkemenin Hareket Tarzı................................................. 493
1. Toplantı ve Örgütlenme Hürriyeti....................................................................... 493
2. Adil Yargılanma Hakkı ......................................................................................... 498
3. Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği................................................................................. 500
SONUÇ ................................................................................................................................ 503
KAYNAKLAR......................................................................................................................... 511
Copyright 1985 - 2024 | Yetkin Basım Yayım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş.
