Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Rejiminde Siyasi Faaliyette Bulunma Hakkı: Siyasi Parti Özgürlüğü

ÖNSÖZ

Demokrasi devlet yönetiminde bireyin de dışlanmadığı ve

hatta kurucu bir öge olarak katılımda bulunduğu kümülatif bir

faaliyettir. Bu yönüyle demokrasi yatay ve dikey olmak üzere

iki alanda varlık bulur. Dikey anlamda demokrasi bireyin yönetime katılımını ifade ederken dikey anlamıyla demokrasi birey-birey, birey-toplum açısından siyasal bir rol üstlenmesine

işaret eder. Bizim bu çalışmadaki konumuz ise esasen dikey

anlamda demokrasi uygulamalarına ilişkindir. Bu da bizi siyasi

partiler ve bunların faaliyetlerine getirmektedir. Siyasi partiler,

bireyin ve toplumun yöntemsel ve kategorik olarak devlet yönetimine katılımını gerçekleştirir. Dolayısıyla siyasi partilerin

sınırlı devlet düşüncesi ve anayasacılık açısından “irade” fenomenine işaret etmesiyle önemli bir fonksiyonu ifa ettiği söylenebilir. Böyle olmakla da siyasal katılımın operatörleri biçimindeki siyasi partilerin oluşumu, işleyişi ve faaliyetleriyle özgürlükçü ve çoğulcu yapıda bulunması ve yine böyle bir ortamda hareket kabiliyeti kazanması gerekir. İşte çalışmamız, siyasi partileri bu yönleriyle ele almakta ve AİHM rejiminde siyasi parti özgürlüğünü incelemektedir.

Çalışmamızın basımını üstelenen Yetkin Yayınevi sahibi

Muharrem BAŞER ve tüm çalışanlarına teşekkür ederim. Bu

kısa ve öz çalışmanın doktrine ve uygulamaya katkı sunmasını temenni ederim.

Semih Batur Kaya

Nisan 2023/ Trabzon 

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ............................................................................. 5

GİRİŞ...............................................................................11

I. KONU........................................................................ 11

II. YÖNTEM ................................................................... 18

BİRİNCİ BÖLÜM

KAVRAMSAL BAĞLAM VE ANLAM

I. Ön Mesele: Siyasal Hak ............................................ 23

II. Ön Mesele II: Siyasi Parti.......................................... 30

A. Genel Kapsam: Siyasi Parti Düşüncesi ve

Gelişim................................................................. 30

B. Siyasi Parti: Anlam............................................... 34

C. Siyasi Partilerin Fonksiyonel Değeri .................... 45

1. Menfaatlerin Birleştirilmesi.............................46

2. Siyasal Devşirme .............................................48

3. Siyasal Sosyalleşme .........................................49

4. İktidarı Kullanma ve Onu Denetleme ..............50

III. Örgütlenme Özgürlüğü ve Siyasi Partiler ................. 52

IV. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, AİHM Sistemi

ve Siyasi Partiler Demokrasisi................................... 62

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Rejiminde

Siyasi Faaliyette Bulunma Hakkı: Siyasi Parti Özgürlüğü

8

İKİNCİ BÖLÜM

AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ BAĞLAMINDA

SİYASİ PARTİLERİN HUKUKİ REJİMİ

I. Siyasi Parti Özgürlüğünün Sözleşmesel Norm

Alanı.......................................................................... 73

A. İfade Özgürlüğü................................................... 73

B. Örgütlenme Özgürlüğü........................................ 81

C. Serbest Seçim Hakkı ............................................ 86

II. Siyasi Parti Özgürlüğünü Sınırlandırma Rejimi:

AİHM Testi................................................................ 91

A. Hukukilik.............................................................. 94

B. Meşru Amaç ........................................................ 99

C. Demokratik Toplum .......................................... 103

1. Semantik Yaklaşım.........................................103

2. Demokratik Toplum Kavramı Ekseninde

Geliştirilen İlkeler ..........................................106

a. “Demokratik Toplumda Gereklilik”

İlkesi ........................................................ 106

b. Pozitif Yükümlülük .................................. 113

c. Demokraside Çoğunluk Sorunu Ya Da

Azınlıkta Kalanların Hakları ..................... 118

d. Militan Demokrasi Sorunu ...................... 122

e. Ek Bir Sorun: İkincillik İlkesi ve Buna

Bağlı Tartışma ......................................... 127

İçindekiler

9

III. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Siyasi Parti

Özgürlüğüne Dair Geliştirdiği Paradigma: Örnek

Vakalar.................................................................... 149

A. Genel Bakış........................................................ 149

B. Kategorik AİHM Tartışması................................ 158

1. Tüzük ve Program Bakımından Yaklaşım.......158

2. Eylem ve Söylem Bakımından Yaklaşım.........170

a. Açık Bir Şekilde Şiddet Teşviki ve

Övgüsü Durumunda................................ 170

b. Şiddete Örtülü Bir Şekilde Destek

Verilmesi Durumunda............................. 174

Sonuç ........................................................................... 186

KAYNAKÇA....................................................................191

I. Kitap ve Makaleler.................................................. 191

II. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi Kararları............ 209