Dünyada ve Türkiye'de Sivil Hava Ulaştırmasının Ekonomik ve Hukuki Altyapısı

İÇİNDEKİLER

TEŞEKKÜR .............................................................................................. 5

TABLOLARIN LİSTESİ ....................................................................... 13

ŞEKİLLERİN LİSTESİ ......................................................................... 14

KISALTMALAR .................................................................................... 15

1. GİRİŞ ............................................................................................ 17

2. NEOLİBERALİZM VE LİBERALİZASYON SÜRECİ ............. 37

2.1. Neoliberal Ekonomi ve Değerlendirilmesi ....................................... 38

2.1.1. Neoliberalizmin Ekonomi Anlayışı .................................... 38

2.1.2. Neoliberalizme İlişkin Değerlendirmeler............................ 41

2.1.3. Neoliberalizme İlişkin Güncel Tartışmalar ......................... 43

2.2. Neoliberal Uygulamalar .................................................................. 48

2.2.1. Washington Mutabakatı ..................................................... 48

2.2.2. Post Washington Mutabakatı ............................................. 49

2.2.3. Hizmet Ticareti Genel Antlaşması (GATS) ........................ 53

2.3. Liberalizasyon ve Türleri ................................................................ 57

2.3.1. Liberalizasyon Kavramı ve Süreci ..................................... 57

2.3.1.1. Liberalizasyon kavramı ........................................ 57

2.3.1.2. Liberalizasyon süreci ........................................... 58

2.3.2. Liberalizasyon Türleri ....................................................... 58

2.3.2.1. Ticari liberalizasyon ............................................ 58

2.3.2.2. Finansal liberalizasyon ......................................... 60

2.3.2.3. Siyasal ve yönetsel liberalizasyon......................... 61

2.4. Türkiye’de Yaşanan Liberalizasyon Süreci ...................................... 62

2.4.1. Türkiye’de Ticari Liberalizasyon ....................................... 62

2.4.2. Türkiye’de Finansal Liberalizasyon ................................... 65

2.4.3. Türkiye’de Siyasal ve Yönetsel Liberalizasyon .................. 68

3. SİVİL HAVA TAŞIMACILIĞI SEKTÖRÜ ................................ 73

3.1. Sivil Havacılığın Kapsamı .............................................................. 74

3.1.1. Havacılık Faaliyetleri ve Dünya Ekonomisi İçindeki Yeri .................................................................................. 74

3.1.1.1. Havacılık faaliyetleri ............................................ 74

3.1.1.2. Sivil havacılık endüstrisinin Dünya ekonomisi içerisindeki yeri .................................. 77

3.1.2. Sivil Hava Taşımacılığı-Temel Kavramlar ve Sivil Havacılığın Gelişimi.......................................................... 79

3.1.2.1. Sivil hava taşımacılığına ilişkin temel kavramlar ............................................................ 79

3.1.2.2. Dünya’da sivil havacılığın gelişimi ...................... 81

3.2. Uluslararası Sivil Havacılık Düzenlemelerinin Hukuki Çerçevesi ........................................................................................ 89

3.2.1. Çok Taraflı Anlaşmalar ..................................................... 91

3.2.1.1. 1919 Paris konvansiyonu ..................................... 91

3.2.1.2. 1944 Chicago konvansiyonu ................................ 95

3.2.2. İkili Anlaşmalar ................................................................ 99

3.2.2.1. Bermuda I .......................................................... 103

3.2.2.2. Bermuda II ........................................................ 105

3.2.3. İkili Anlaşmaların Yapısı ve İmzalanması Usulü .............. 107

3.2.4. İkili Anlaşmalara İlişkin Önemli Hususlar ....................... 109

3.3. Uluslararası Sivil Havacılığı Düzenleyen Kuruluşlar ..................... 110

3.3.1. Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) ..................... 110

3.3.2. Uluslararası Hava Taşımacılığı Birliği (IATA) ................. 112

3.3.3. Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı (EASA) ..................... 114

3.3.4. Avrupa Sivil Havacılık Konferansı (ECAC) ..................... 115

3.3.5. Avrupa Hava Seyrüsefer Emniyet Teşkilatı (EUROCONTROL) ........................................................ 116

3.4. Sivil Hava Taşımacılığına İlişkin Ekonomik Düzenlemeler............ 119

3.4.1. Pazara Erişim .................................................................. 121

3.4.2. Pazara Giriş..................................................................... 123

3.4.3. Rota Hakları .................................................................... 124

3.4.4. Havacılık Şirketlerinin Belirlenmesi ................................ 124

3.4.5. Hava Trafik Hakları ........................................................ 127

3.4.6. Sahiplik ve Etkin Kontrol ................................................ 129

3.4.7. Kapasite/Frekans ............................................................. 135

3.4.8. Fiyat Tarifesi ................................................................................ 140

3.5. Sivil Havayolu Şirketlerine İlişkin Düzenlemeler ...................... 148

3.5.1. Havayolu Kargo Taşımacılığı .......................................... 148

3.5.2. Tarifesiz Havayolu Taşımacılığı ...................................... 149

3.5.3. Havayolları İşbirliği Faaliyetleri ...................................... 152

3.5.3.1. Havayolu ittifakları ............................................ 153

3.5.3.2. Kod paylaşım anlaşmaları .................................. 154

3.5.3.3. Franchising ........................................................ 156

3.5.3.4. Blok koltuk satışı ............................................... 159

3.5.4. Düşük Maliyetli Havayolu Şirketleri (Low Cost Carrier-LCC)................................................................... 159

3.6. Havaalanlarına İlişkin Düzenlemeler ............................................. 161

3.6.1. Yer Hizmetleri ................................................................ 162

3.6.2. SLOT Tahsisi .................................................................. 163

3.6.3. Havaalanlarının Özelleştirilmesi ...................................... 168

3.7. Hava Trafik Yönetimine İlişkin Düzenlemeler ............................... 171

3.8. Dünyada Sivil Havacılığın Liberalizasyonu ................................... 174

3.8.1. ABD Deregülasyon ve Liberalizasyon Politikası .............. 177

3.8.1.1. Açık semalar anlaşması (Open skies agreement-OSA) ................................................ 182

3.8.1.2. ABD Open skies politikası ................................. 183

3.8.1.3. ABD-Hollanda Açık Semalar Anlaşması ............ 185

3.8.1.4. ABD-İngiltere Açık Semalar Anlaşması ............. 186

3.8.1.5. ABD yabancı sahiplik ve kontrol kısıtlaması ...... 187

3.8.1.6. Kabotaj kısıtlamaları .......................................... 193

3.8.2. AB Deregülasyon ve Liberalizasyon Çabaları .................. 195

3.8.3. Diğer Liberalizasyon Çabaları ......................................... 204

3.8.4. Havayolu Taşımacılığında Liberalizasyonun Etkileri........ 206

4. TÜRKİYE’DE SİVİL HAVACILIĞIN LİBERALİZASYONU ................................................................ 211

4.1. Türkiye’de Havacılığın Başlangıcı ................................................ 211

4.1.1. Cumhuriyet’in İlanına Kadar ........................................... 211

4.1.2. Cumhuriyetin İlanından 2920 Sayılı Kanuna Kadar .......... 216

4.1.3. 2920 Sayılı Kanundan 2003 İç Hatlarda Liberalizasyona Kadar ..................................................... 232

4.1.4. 2003 İç Hatlarda Liberalizasyondan Bugüne .................... 240

4.1.5. COVID-19’un Türkiye’de Sivil Havacılığa Etkileri.......... 247

4.2. Türkiye’de Sivil Havacılık Kuruluşları .......................................... 252

4.2.1. Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) ...................... 254

4.2.2. Devlet Hava Meydanları İşletmesi (DHMİ)...................... 258

4.3. Türkiye’nin Üyesi Olduğu Uluslararası Sivil Havacılık Kuruluşları ................................................................................... 261

4.4. Türkiye’de Sivil Havacılığın Hukuki Altyapısı .............................. 262

4.4.1. Ulusal Düzenlemeler ....................................................... 263

4.4.1.1. 2920 sayılı Türk sivil havacılık kanunu .............. 264

4.4.1.2. Ticari hava taşıma işletmeleri yönetmeliği (SHY-6A) .......................................................... 267

4.4.2. Türkiye’nin Dâhil Olduğu Uluslararası Çok Taraflı Anlaşmalar ...................................................................... 270

4.4.3. İkili Hava Ulaştırma Anlaşmaları ..................................... 272

4.4.3.1. Genel olarak ikili anlaşmalar .............................. 272

4.4.3.2. Türkiye’nin imzaladığı ikili hava ulaştırma anlaşmaları ........................................................ 274

4.4.3.3. Türkiye-ABD açık semalar anlaşması ................. 280

4.4.3.4. Türkiye-AB sivil havacılık anlaşması (Yatay anlaşma) ............................................................ 285

4.4.3.5. Türkiye-AB kapsamlı havacılık anlaşması .......... 291

4.5. İkili Hava Ulaştırma Anlaşmalarının Liberalizasyon Düzeyi .......... 293

4.5.1. Rekabet Gücü-Liberalizasyon Düzeyi İlişkisi ................... 296

4.5.2. Türkiye’nin İmzaladığı Anlaşmaların Liberalizasyon Düzeyi ............................................................................ 297

4.6. Türk Sivil Havacılık Sistemi ......................................................... 299

4.7. Türk Sivil Havacılık Sektörüne İlişkin Değerlendirme ................... 301

4.8. Türk Sivil Havacılık Sektörüne İlişkin Öneriler ............................. 305

5. SONUÇ ........................................................................................ 309

KAYNAKLAR ...................................................................................... 319

EKLER.................................................................................................. 349