Miras Yoluyla Geçen Tarım Arazilerinin Paylaşılması

Her çalışma muhakkak büyük emek ve gayretlerin ürünüdür. Türlü fedakarlıklarla birçok aşamadan geçerek ve belki de zorlu imtihanlar neticesinde,

bir eser meydana çıkmaktadır. Elinizde tutmuş olduğunuz çalışma da naçizane

birçok badireler atlatmış ve nihayet 2022 yılında tamama ermiştir. Bu çalışma

şahsımın, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı’nda “Miras Yoluyla Geçen Tarım Arazilerinin Paylaşılması” başlığıyla yüksek lisans tezi olarak hazırlanmış ve 26.12.2022 tarihinde, Danışman

Hocam Prof. Dr. Süleyman Yılmaz, Prof. Dr. Abdulkerim Yıldırım ve Dr.

Öğr. Üyesi V. Umut Erkan adlı pek kıymetli hocalarımdan oluşan jüri tarafından oybirliği ile başarılı bulunmuş metnin esasa ilişkin olmayan ufak revizeler

ile kitaplaştırılmış hâlidir.

Mevzubahis konunun yüksek lisans tezi olarak çalışılmasında, geçtiğimiz

yıllarda yapılmış olan kanun değişikliklerinin ve uygulamada söz konusu müessesenin aksayan yönleri ve bazı hükümlerinin uygulanmıyor oluşu, tarım

varlığımızın anayasamızın yüklediği ödev çerçevesinde, en ziyade korunmaya

mazhar olduğu kanaati etkili olmuştur.

Elinizdeki eserin konusunu belirleyen ve akademik camia içerisine adım

atmam noktasında beni cesaretlendiren, ne yazık ki vakitsiz olarak, ebedî hayata irtihal etmiş bulunan kıymetli hocam Prof. Dr. Veysel Başpınar’ı hürmet

ve rahmet ile yâd etmek isterim. Sonrasında çalışmalarım sırasında benden

desteğini hiç esirgemeyen Medeni Hukuk Anabilim Dalı Başkanı Prof. Dr.

Zarife Şenocak ve tez danışmanım kıymetli hocam Prof. Dr. Süleyman Yılmaz hocalarıma müteşekkirim. Yine çıkmazlara düştüğümde tecrübesi ile yolumu aydınlatan Prof. Dr. Mehmet Ünal hocama da ayrıca teşekkürlerimi sunarım. Uygulamaya dair bilgisi ve tecrübesi ile bana yardımcı olan, kol kanat

geren Av. Mithat Konuk’a da ayrıca teşekkür eder saygılar sunarım.

Esasen burada teşekkür edilmesi gerekenlerin en başında sevgili eşim Av.

Beyza Nur Sürer ve ailemin diğer fertleri gelmektedir. Zira hem mutluluk hem

tasa ve kederlerimi paylaştığım, birlikte bir aile olma şuurunu hissettiğim, iyi

6

ve kötü her günde beraber olduğum kıymetli ailem, bu çalışmanın meydana

gelmesinde en büyük fedakarlığı yapmaktadır. Sevgili eşim bir insanın akademisyenliğe adım attığı yılların cefasını benimle tatmış ve meslektaş olma

bilinci ile her konuda sınırsız desteğini esirgememiştir. Hayat arkadaşım, kıymetli eşimin desteği olmasa bu eser meydana gelemezdi. Ayrıca beni yetiştirip

bu dünyaya getiren anneme ve ismimizi paylaştığımız, adını şükran ve minnetle andığım, ismine layık olmaya gayret gösterdiğim Şehit Polis Memuru

babam Metin Sürer’e sonsuz sevgi ve saygılarımı sunarım.

Ayrıca bu çalışmanın meydana getirilmesi noktasında beni destekleyen

Tarım ve Orman Bakanlığı Hukuk Müşaviri Yunus Kaya ve Tarım İşletmeleri

Değerleme Müdürü Dr. Yücel Keşli ve ismini sayamadığım diğer bakanlık

çalışanlarına, kaynaklarından ve zengin kütüphanesinden istifade ettiğim T.C.

Cumhurbaşkanlığı Millet Kütüphanesi çalışanlarına ve nihayet elinizde tutmuş olduğunuz eserin kitap hâline getirilmesini ve yayınlanmasını sağlayan

başta Yetkin Basım Yayım ve Dağıtım A.Ş.’nin değerli yöneticisi Muharrem

Başer olmak üzere, tüm çalışanlarına da bir teşekkürü borç bilirim.

Metin SÜRER

Ankara 2023

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ..........................................................................................................5

İÇİNDEKİLER .............................................................................................7

KISALTMALAR CETVELİ .....................................................................15

GİRİŞ ...........................................................................................................17

KONUNUN TAKDİMİ, ÖNEMİ VE SINIRLANDIRILMASI..............17

I. KONUNUN TAKDİMİ.................................................................17

II. KONUNUN ÖNEMİ.....................................................................20

III. KONUNUN SINIRLANDIRILMASI...........................................25

BİRİNCİ BÖLÜM

TARIM ARAZİSİ VE İŞLETMESİ KAVRAMI, UNSURLARI,

SINIFLANDIRILMASI, TİCARİ İŞLETME NİTELİĞİ VE

İŞLETMEYE BAĞLANAN HUKUKİ SONUÇLAR

§1. TARIM ARAZİSİ KAVRAMI...........................................................27

I. GENEL OLARAK ........................................................................27

II. TANIMI.........................................................................................29

III. ÖZELLİKLERİ .............................................................................29

A. Taşınmaz Eşya Niteliğindedir......................................................... 29

B. Bölünemez Eşya Niteliğindedir ...................................................... 30

C. Aynî Haklara ve Şahsî Haklara Konu Olabilir................................ 32

D. Amaç Dışı Kullanım Kural Olarak Yasaktır................................... 33

IV. ÇEŞİTLERİ...................................................................................36

A. Zirai Faaliyetin Türüne Göre .......................................................... 36

1. Mutlak Tarım Arazisi................................................................ 37

2. Özel Ürün Arazisi ..................................................................... 37

3. Dikili Arazi................................................................................ 38

8

4. Marjinal Tarım Arazisi.............................................................. 38

5. Örtüaltı (Sera) Tarımı Yapılan Arazi ........................................ 38

B. Arazi Verimliliğine Göre ................................................................ 39

C. Sulu – Kuru Arazi........................................................................... 39

1. Sulu Arazi ................................................................................. 40

2. Kuru Arazi................................................................................. 40

D. Büyüklüklerine Göre....................................................................... 40

1. Asgarî Tarım Arazisi................................................................. 40

2. Yeter Gelirli Tarım Arazisi ....................................................... 42

E. Ekonomik Bir Bütünlük Oluşturmalarına Göre .............................. 42

§2. TARIM İŞLETMESİ KAVRAMI .....................................................43

I. GENEL OLARAK ........................................................................43

II. TARIM FAALİYETİ ....................................................................44

III. TANIMI.........................................................................................46

IV. TARIM İŞLETMESİNİN UNSURLARI......................................48

A. Toprak Unsuru ................................................................................ 48

1. Tarım Arazisi ............................................................................ 49

2. Tarıma Elverişsiz Arazi............................................................. 49

B. Sermaye Unsuru.............................................................................. 50

1. Sabit Sermaye (Tesis Sermayesi).............................................. 51

2. İşletme Sermayesi (Döner Sermaye)......................................... 52

C. Emek Unsuru .................................................................................. 52

D. Müteşebbis...................................................................................... 53

V. TARIM İŞLETMELERİNİN SINIFLANDIRILMASI.................53

A. Genel Olarak................................................................................... 53

B. Tarım İşletmelerinin Büyüklüklerine Göre

Sınıflandırılması.............................................................................. 54

1. Sınıflandırmada Esas Alınan Kıstaslar...................................... 54

a. Üretim Faktörlerinin Esas Alınmak

Suretiyle İşletme Büyüklüğünün Tespiti........................ 55

9

b. Gelirin Esas Alınmak Suretiyle İşletme

Büyüklüğünün Tespiti.................................................... 56

2. Tarım İşletmelerinin Büyüklüklerine Göre Türleri ................... 57

C. Tarım İşletmesinin Hukuki Yapısı Bakımından Tasnifi ................. 60

D. Tarım İşletmesinin Üretim Kolu Bakımından Tasnifi .................... 60

VI. TARIM İŞLETMELERİNİN VASFI VE

VASIFLANDIRMANIN NETİCELERİ.......................................61

A. Tarım İşletmelerinin Vasfı............................................................. 61

B. Vasıflandırmanın Neticeleri............................................................ 62

1. İşletmecinin Çiftçi Kabul Edilmesi ........................................... 62

2. İşletmecinin Tacir Çiftçi Kabul Edilmesi.................................. 63

İKİNCİ BÖLÜM

743 SAYILI TÜRK KANUN-U MEDENİSİ’NE GÖRE ZİRAİ

MALLARIN TAHSİSİ VE 4721 SAYILI TÜRK MEDENİ

KANUNU’NA GÖRE TARIM İŞLETMELERİNİN ÖZGÜLENMESİ

§3. GENEL OLARAK ..............................................................................65

§4. ÖZGÜLEMENİN TANIMI VE HUKUKİ NİTELİĞİ.....................70

I. ÖZGÜLEMENİN TANIMI...........................................................70

II. ÖZGÜLEMENİN HUKUKİ NİTELİĞİ .......................................70

A. Genel Olarak................................................................................... 70

B. Öğretide İleri Sürülen Görüşler ...................................................... 71

C. Bizim Kanaatimiz ........................................................................... 72

§5. ÖZGÜLEME (TAHSİS) İÇİN LAZIM OLAN

ŞARTLAR............................................................................................73

I. GENEL OLARAK ........................................................................73

II. ÖN ŞART: MİRASIN PAYLAŞILMASI.....................................74

III. DİĞER ŞARTLAR........................................................................75

A. Objektif Şartlar ............................................................................... 75

1. Terekede Tarım İşletmesinin Mevcudiyeti................................ 75

10

2. Tarım İşletmesinin Ekonomik Bir Bütünlüğü Haiz

Olması ....................................................................................... 77

3. Tarım İşletmesinin Yeterli Tarımsal Varlığa Sahip

Olması ....................................................................................... 79

B. Sübjektif Şartlar.............................................................................. 83

1. Mirasçı Olunması...................................................................... 84

2. Mirasçının Talebi ...................................................................... 86

3. Talepte Bulunan Mirasçının Özgülemeye(Tahsise)

Ehil Vasıfta Olması ................................................................... 88

IV. BİRDEN FAZLA MİRASÇININ ÖZGÜLEME

TALEBİNDE BULUNDUĞU DURUMLARDA

ÖZGÜLEMENİN (TAHSİSİN) KİME

YAPILACAĞININ BELİRLENMESİ..........................................91

§6. ÖZGÜLEMENİN (TAHSİSİN) GERÇEKLEŞMESİ

VE ÖZGÜLEMEDE (TAHSİSTE) ESAS ALINAN

DEĞERLER ........................................................................................95

I. ÖZGÜLEMENİN (TAHSİSİN) GERÇEKLEŞMESİ...................95

A. Özgüleme (Tahsis) Kararı............................................................... 96

1. Rızaî Özgüleme (Tahsis)........................................................... 97

a. Paylaşma Sözleşmesi ile Özgüleme

(Tahsis) .......................................................................... 98

b. Elden Paylaşma ile Özgüleme (Tahsis)........................ 101

2. Kazaî Özgüleme (Tahsis)........................................................ 103

B. Tarım İşletmelerinin Özgülemesi (Tahsisi) .................................. 107

1. Bütünüyle Özgüleme (Tahsis)................................................. 107

2. Bütünüyle Özgülemenin (Tahsisin) İstisnaları ........................ 112

a. Birden Çok Yeterli Tarım Varlığına Sahip

İşletmeler ..................................................................... 112

b. Özel Yerler ve Alanlar................................................. 117

c. Tarım İşletmesinin Satılması ....................................... 118

d. Tarım İşletmesinin Genel Hükümler

Uyarınca Paylaşılması.................................................. 121

C. Taşınırların Özgülemesi(Tahsisi).................................................. 122

11

D. Yan Sınai İşletmelerin Özgülemesi(Tahsisi) ................................ 124

1. Tarım İşletmesi ile Beraber Özgüleme(Tahsis)....................... 125

2. Tarım İşletmesinden Ayrı Özgüleme(Tahsis) ......................... 128

3. Yan Sınai İşletmelerin Satışı ................................................... 128

II. Özgülemede(Tahsiste) Esas Alınan Değerler..............................129

A. Gelir Değeri .................................................................................. 132

B. Sürüm Değeri................................................................................ 134

C. İşletme İçin Taşıdığı Değer........................................................... 135

§7. ÖZGÜLEMENİN (TAHSİSİN) HÜKMÜ VE

NETİCELERİ....................................................................................136

I. Genel Olarak................................................................................136

II. Diğer Mirasçıların Paylarının Ödenmesi.....................................137

A. Ödemenin Hukuki Niteliği............................................................ 138

B. Payların Hesaplanması ve Ödenmesi............................................ 140

III. Özgüleme(Tahsis) Yapılan Mirasçı ile Diğer

Mirasçılar Arası İlişkiler..............................................................141

A. Genel Olarak................................................................................. 141

B. Özgüleme(Tahsis) Yapılan Mirasçının Paylaşmanın

Ertelenmesini İstemesi.................................................................. 143

C. Ergin Olmayan Mirasçıların Bulunması Sebebiyle

Paylaşmanın Ertelenmesi.............................................................. 145

D. Paylaşmanın Ertelenmesinin Hüküm ve Sonuçları ....................... 146

1. Kazanç Paylı Aile Malları Ortaklığı........................................ 146

a. Ortaklığın Kurulması ................................................... 147

b. Ortakların Hak ve Yükümlülükleri .............................. 148

c. Hükümleri .................................................................... 149

d. Sona Ermesi ................................................................. 150

aa. Genel Sona Erme Sebepleri................................. 151

bb. Özgülemeye (Tahsise) Bağlı Sona

Erme Sebepleri .................................................... 152

2. Ortaklığa Dahil Olmayan Mirasçıların Durumu...................... 153

12

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

TARIM ARAZİLERİNDE MÜLKİYETİN DEVRİ

§8. MÜLKİYETİN DEVRİNİN MANASI VE HUKUKİ

NİTELİĞİ..........................................................................................158

I. MÜLKİYETİN DEVRİNİN MANASI.......................................158

II. HUKUKİ NİTELİĞİ ...................................................................161

§9. MÜLKİYETİN DEVRİ İÇİN LAZIM OLAN

ŞARTLAR..........................................................................................163

I. GENEL OLARAK ......................................................................163

II. TEREKEDE BULUNAN ARAZİLERİN ÖLÜME

BAĞLI TASARRUFA KONU EDİLMESİ HÂLİ......................165

III. ÖN ŞART: MİRASIN AÇILMASI.............................................166

IV. DİĞER ŞARTLAR......................................................................168

A. Terekede Tarım Arazisinin Bulunması ......................................... 168

B. Mirasçıların Bulunması................................................................. 170

C. Mirasçılardan Birinin veya Bakanlığın Talebi.............................. 171

D. Ekonomik Bütünlük...................................................................... 173

§10. MÜLKİYETİN DEVRİNİN (İNTİKALİN)

YAPILMASI VE DEVİRDE (İNTİKALDE) ESAS

ALINAN DEĞERLER......................................................................176

I. MÜLKİYET DEVRİNİN YAPILMASI .....................................176

A. Tarım Arazilerinde Devrin Yapılması .......................................... 177

1. Devir Kararı ............................................................................ 177

2. Devir Şekilleri ......................................................................... 178

a. Rızaî Devir................................................................... 179

aa. Mirasçı yahut Mirasçılara Devir.......................... 182

bb. Aile Malları yahut Kazanç Paylı Aile

Malları Ortaklığının Kurulması ........................... 185

i. Genel Olarak ....................................................... 185

ii. Ortaklığın Kurulması........................................... 186

iii. Ortaklığın Yönetimi ............................................ 186

13

iv. Ortaklardan Birinin Ortaklıktan

Ayrılması............................................................. 187

v. Ortakların Hak ve Yükümlülükleri...................... 187

vi. Ortaklığın Sonra Ermesi...................................... 188

vii. Tasfiyenin Gerçekleştirilmesi.............................. 189

cc. Limited Şirkete Devir.......................................... 190

dd. Üçüncü Kişilere Devir......................................... 191

b. Kazaî Devir.................................................................. 192

aa. Mirasçıların Mahkemeye Müracaatı.................... 194

i. Mirasçı yahut Mirasçılara Devir.......................... 195

ii. Tarım Arazisinin Satışı........................................ 198

bb. İdarenin Mahkemeye Müracaatı.......................... 200

B. Taşınırların Devri.......................................................................... 203

C. Yan Sınai İşletmelerin Devri ........................................................ 204

1. Tarım Arazileri ile Birlikte Devir............................................ 205

2. Tarım Arazilerinden Ayrı Devir.............................................. 207

3. Yan Sınai İşletmelerin Satışı ................................................... 207

II. DEVİRDE ESAS ALINACAK DEĞERLER.............................209

A. Gelir Değeri .................................................................................. 210

B. Gerçek Değeri............................................................................... 213

§11. DEVRİN (İNTİKALİN) HÜKMÜ VE NETİCELERİ...................214

I. GENEL OLARAK ......................................................................214

II. PAYLARIN ÖDENMESİ ...........................................................214

A. Mirasçı yahut Mirasçılara Devir Hâlinde...................................... 215

B. Aile Malları Ortaklığına Devir Hâlinde ........................................ 217

C. Satış ile Üçüncü Kişilere Devir Hâlinde ....................................... 218

III. DEĞER ARTIŞININ ÖDENMESİ .............................................218

IV. TARIM ARAZİLERİNİN KORUNMASI

BAKIMINDAN ALINABİLECEK TEDBİRLER......................220

SONUÇ ......................................................................................................223

KAYNAKÇA.............................................................................................227