Refakatsiz Çocuklar

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ ........................................................................................................... 5

KISALTMALAR ......................................................................................... 17

GİRİŞ ............................................................................................................ 21

BİRİNCİ BÖLÜM

REFAKATSİZ ÇOCUKLAR VE KORUNMASI

I. GENEL OLARAK ............................................................................. 33

II. ÇOCUK VE ÇOCUKLUK ................................................................ 34

A. Uluslararası Hukukta .................................................................. 34

1. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme Öncesi Dönem ................ 34

2. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme ......................................... 36

a. Genel Olarak Çocuk Haklarına Dair Sözleşme ........... 36

b. Çocuk Kavramı ve Çocukluğun Başlangıcı ve Bitişi ............................................................................ 37

c. Diğer Uluslararası Sözleşmelerde Çocuk Kavramı ....................................................................... 39

B. Ulusal Hukukta Çocuk ve Çocukluk .......................................... 40

C. Farklı Disiplinlerde Çocuk ve Çocukluk .................................... 42

D. Çocukluğun Sona Ermesinin -Konumuz Bakımından- Önemi ......................................................................................... 43

III. REFAKATSİZ ÇOCUK OLGUSUNUN ORTAYA ÇIKIŞI ............ 44

A. Göç ve Göç Hareketlerinin Etkisi ............................................... 44

B. Göçün Kaçınılmaz Bir Sonucu Olarak Refakatsiz Çocuklar ..................................................................................... 51

IV. REFAKATSİZ ÇOCUK KAVRAMI ................................................ 55

A. Tanım .......................................................................................... 55

B. Şartları ve Temel Özellikleri ...................................................... 60

C. Refakatsiz Çocukların Ülkeye Girişinin Yasal Olmasının Gerekmemesi ............................................................ 61

D. Ailesinden Ayrı Düşmüş Çocuklardan Farkı .............................. 62

V. REFAKATSİZ ÇOCUKLARIN KORUNMASINA İLİŞKİN TEMEL İLKELER ............................................................. 63

A. Genel Olarak ............................................................................... 63

B. Refakatsiz Çocuğun Temel Hak ve Hürriyetlerinin Belirlenmesi İlkesi ...................................................................... 65

C. Ayrımcılık Yasağı İlkesi ............................................................. 67

Ç. Refakatsiz Çocuğun Yüksek Yararı İlkesi .................................. 70

D. Yaşama, Hayatta Kalma ve Gelişme Hakkına Saygı İlkesi ........................................................................................... 73

E. Kişisel Görüşlerini Açıkça İfade Edebilme Hakkına Saygı İlkesi ................................................................................. 74

F. Geri Gönderilmeme İlkesi .......................................................... 77

G. Özel Hayatın Korunması Hakkına Saygı İlkesi .......................... 80

Ğ. Aile Birleşimi Hakkına Saygı İlkesi ........................................... 82

VI. REFAKATSİZ ÇOCUKLARIN “YABANCI” OLMASI ................. 85

İKİNCİ BÖLÜM

YABANCILAR VE VATANDAŞLIK HUKUKU BAKIMINDAN REFAKATSİZ ÇOCUKLAR

I. GENEL OLARAK ............................................................................. 89

II. TÜRK YABANCILAR HUKUKUNDA REFAKATSİZ ÇOCUKLARIN TABİ OLDUĞU HUKUKÎ REJİM ........................ 92

A. Türkiye’deki Refakatsiz Çocuklara Sağlanacak Koruma ........... 92

1. Genel Olarak ....................................................................... 92

2. Uluslararası Koruma ........................................................... 93

a. Genel Olarak ............................................................... 93

b. Refakatsiz Çocukların Uluslararası Koruma Sürecinde Esas Alınması Gereken Temel Prensipler .................................................................... 94

c. Uluslararası Koruma Prosedürünün Başlaması ........... 96

ç. İlk İnceleme ve Kayıt Altına Alınma .......................... 97

d. Refakatsiz Çocuğun Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Korumasına Alınması ................................. 98

e. Uluslararası Koruma Başvurusunun Değerlendirilmesi Süreci ............................................. 99

i. Refakatsiz Çocuklarla Mülakat Yapılması............................................................. 99

ii. Kimlik ve Refakatsizlik Olgusunun Tespiti ................................................................ 101

iii. Yaş Tespiti ......................................................... 103

iv. Uluslararası Koruma Sürecinin Tamamlanması ve Karar.................................... 109

f. Refakatsiz Çocuğa Tanınacak Uluslararası Koruma Statüsü ......................................................... 110

g. Uluslararası Koruma Sürecinde Refakatsiz Çocukların Yasal Temsili .......................................... 113

ğ. Uluslararası Koruma Sürecinde ve Sonrasında Refakatsiz Çocukların Korunmasına Yönelik Tedbirler .................................................................... 115

3. Geçici Koruma Kapsamındaki Suriyeli Refakatsiz Çocukların Durumu .......................................................... 119

B. Refakatsiz Çocukların Temel Hak ve Özgürlükleri.................. 121

1. Genel Olarak ..................................................................... 121

2. Refakatsiz Çocukların Türkiye’ye Giriş ve Türkiye’de İkamet Hakkı .................................................. 124

3. Refakatsiz Çocukların Sosyal Hak ve Özgürlükleri ......... 127

a. Refakatsiz Çocukların Eğitim Hakkı......................... 127

b. Refakatsiz Çocukların Sağlık Hizmetlerinden Yararlanma Hakkı ..................................................... 129

c. Sosyal Yardım ve Hizmetlere Erişim Hakkı ............. 130

ç. Refakatsiz Çocukların Çalışma ve İş Piyasasına Erişim Hakkı ........................................... 131

4. Refakatsiz Çocukların Aile Birleşimi Hakkı .................... 134

5. Refakatsiz Çocukların Kişi Dokunulmazlığı ve Sınırları ............................................................................. 136

a. Refakatsiz Çocukların Kişi Dokunulmazlığının Kapsamı .................................... 136

b. Ülkeye Giriş ve Geri Gönderilmeme Hakkı .............. 138

c. Refakatsiz Çocukların Sınır Dışı Edilmesi................ 139

c. Refakatsiz Çocukların Gönüllü Geri Dönüşü............ 142

ç. Refakatsiz Çocukların İade Edilmesi ........................ 144

III. REFAKATSİZ ÇOCUKLARIN TÜRK VATANDAŞLIK HUKUKU BAKIMINDAN DURUMLARI .................................... 146

A. Vatandaşlık Hakkı ve Refakatsiz Çocuklar Arasındaki İlişki .......................................................................................... 146

B. Refakatsiz Çocukların Türk Vatandaşlığı Tanınmasının Gerekli Olup Olmadığı (Olumlu ve Olumsuz Yönleri) ............ 150

C. Refakatsiz Çocukların Türk Vatandaşlığını Kazanması ........... 154

1. Genel Olarak ..................................................................... 154

2. Türkiye’de Doğmuş Olma Karinesine İstinaden Türk Vatandaşlığını Kazanması ........................................ 156

a. Karinenin Refakatsiz Çocuklar İçin Uygulanabilir Olup Olmadığı ................................... 156

b. Karinenin Kapsamı, Uygulanma Usulü ve Şartları ....................................................................... 160

c. Karineye İstinaden Türk Vatandaşlığının Kazanılması Anı ........................................................ 162

ç. Karinenin Aksinin İspatı İçin Süre Öngörülmüş Olmamasının Sakıncaları ..................... 163

3. Refakatsiz Çocukların Türk Vatandaşlığını Sonradan Kazanabileceği Hâller ....................................... 165

a. Genel Olarak ............................................................. 165

b. Refakatsiz Çocukların Bakımından Uygulanabilir Nitelikte Olmayan Vatandaşlık Kazanma Yolları ....................................................... 167

c. Refakatsiz Çocukların İstisnaî Yolla Türk Vatandaşlığını Kazanması ......................................... 171

ç. Refakatsiz Çocukların Evlât Edinilme Yoluyla Türk Vatandaşlığını Kazanması ................................ 175

Ç. Refakatsiz Çocukların Türk Vatandaşlığını Kaybetmesi ......... 177

1. Genel Olarak ..................................................................... 177

2. Türkiye’de Doğmuş Olma Karinesine Çürütülmesi Hâlinde .............................................................................. 178

3. İstisnaî veya Evlât Edinilme Yoluyla Kazanılan Vatandaşlığın İptali veya Geri Alınması........................... 179

4. Refakatsiz Çocukların Seçme Hakkı ile Türk Vatandaşlığını Kaybetmesi ............................................... 181

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

KANUNLAR İHTİLAFI VE MİLLETLERARASI USUL HUKUKU AÇISINDAN REFAKATSİZ ÇOCUKLAR

I. GENEL OLARAK ........................................................................... 183

II. REFAKATSİZ ÇOCUKLAR VE YABANCILIK UNSURU ......... 186

III. REFAKATSİZ ÇOCUKLARIN YASAL TEMSİLİ ....................... 192

A. Türk Hukukunda Refakatsiz Çocukların Korunması Konusunda Vesâyet veya Benzeri Bir Müesseseye Duyulan İhtiyaç ........................................................................ 192

B. Türk Hukukunda Refakatsiz Çocuklar Bakımından Vesâyet Müessesesinin Uygulanabilir Olup Olmadığı ............. 199

1. Genel Olarak ..................................................................... 199

2. Mukayeseli Hukukta Durum ............................................. 200

3. Türk Hukukunda Durum ................................................... 203

Ç. Refakatsiz Çocukların vesâyeti Hakkında Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi ..................................... 209

1. Genel Olarak ..................................................................... 209

2. MÖHUK Hükümleri Uyarınca Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi ............................. 210

3. 1996 Tarihli Sözleşme Kapsamında Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi ............................. 214

Ç. Refakatsiz Çocukların Vesâyetine İlişkin Davalarda Uygulanacak Hukuk ................................................................. 219

1. Genel Olarak ..................................................................... 219

2. MÖHUK’a Göre Uygulanacak Hukukun Tespiti ............. 220

3. 1996 Tarihli Sözleşmeye Göre Uygulanacak Hukukun Tespiti ............................................................... 223

4. Yetkili Kılınan Yabancı Hukukun Uygulanmasını Engelleyen Hâller ............................................................. 226

a. Kamu Düzeni Müdahalesi ......................................... 226

b. Doğrudan Uygulanan Kurallar .................................. 228

D. Refakatsiz Çocukların Vesâyetine İlişkin Yabancı Kararların Tanınması ................................................................ 229

1. Genel Olarak ..................................................................... 229

2. MÖHUK’a Göre Refakatsiz Çocukların Vesâyetine İlişkin Yabancı Kararların Tanınması ............ 231

3. 1996 Tarihli Sözleşmeye Refakatsiz Çocukların Vesâyetine İlişkin Yabancı Kararların Tanınması ............ 239

IV. REFAKATSİZ ÇOCUKLARIN EVLÂT EDİNİLMESİ ................ 243

A. Konunun Önemi ....................................................................... 243

B. Refakatsiz Çocukların Türkiye’de Evlât Edinilmesi ................ 249

1. Evlât Edinme Kararı Vermeye Yetkili Mahkemenin Tespiti ......................................................... 249

a. Genel Olarak ............................................................. 249

b. Yetkili Mahkemenin MÖHUK m.40 Uyarınca Tespiti........................................................................ 251

c. Yetkili Mahkemenin MÖHUK m.41 Uyarınca Tespiti........................................................................ 254

2. Uygulanacak Hukukun Tespiti ......................................... 255

a. Genel Olarak ............................................................. 255

b. Evlât Edinme Ehliyeti ve Şartlarına

Uygulanacak Hukukun Tespiti .................................. 257

c. Evlât Edinmenin Şekline Uygulanacak Hukukun Tespiti ........................................................ 262

ç. Evlât Edinmenin Hüküm ve Sonuçlarına Uygulanacak Hukukun Tespiti .................................. 263

d. Kamu Düzeni Müdahalesi ve Çocuğun Üstün Yararı İlkesi ............................................................... 264

C. Refakatsiz Çocukların Yabancı Ülkede Evlât Edinilmesi ................................................................................. 266

1. Genel Olarak ..................................................................... 266

2. Yabancı Evlât Edinme Kararlarının MÖHUK Uyarınca Tanınması .......................................................... 267

3. Refakatsiz Çocukların 1993 tarihli Sözleşme Kapsamında Evlât Edinilmesi ........................................... 271

a. Sözleşme Hakkında Genel Bilgi ............................... 271

b. Sözleşmede Öngörülen Uluslararası Evlât Edinme Prosedürü ..................................................... 274

c. Sözleşme Uyarınca Verilen Evlât Edinme Kararlarının Türkiye’de Tanınması ........................... 277

V. REFAKATSİZ ÇOCUKLARIN KİŞİLİK HAKLARININ KORUNMASINA İLİŞKİN DAVALAR ........................................ 279

A. Genel Olarak ............................................................................. 279

B. Refakatsiz Çocukların Kişilik Haklarının Korunmasına İlişkin Davalarda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi ...................................................................................... 282

1. Genel Olarak ..................................................................... 282

2. MÖHUK m.40’ın Atfı Uyarınca Yer İtibariyle Yetkili Türk Mahkemesinin Tespiti .................................. 283

a. İç Hukuktaki Yer İtibariyle Yetki Kuralları Arasındaki İlişki ........................................................ 283

b. Genel Yer İtibariyle Yetki Kuralı Uyarınca Yetkili Mahkemenin Tespiti ..................................... 285

c. Özel Yer İtibariyle Yetki Kuralları Uyarınca Yetkili Mahkemenin Tespiti ..................................... 286

C. Refakatsiz Çocukların Kişilik Haklarının Korunmasına İlişkin Davalarda Uygulanacak Hukukun Tespiti..................... 288

1. Genel Olarak ..................................................................... 288

2. Kişilik Haklarının Medya ve Kitle İletişim Araçları ile İhlali Hâlinde Uygulanacak Hukukun Tespiti ............. 290

3. Kişilik Haklarının Kişisel Verilerin İşlenmesi Suretiyle İhlali Hâlinde Uygulanacak Hukuk ................... 292

4. MÖHUK m.34 Uyarınca Uygulanacak Hukukun Tespiti ............................................................................... 294

5. Yetkili Kılınan Yabancı Hukukun Uygulanmasını Engelleyen Hâller ............................................................. 295

Ç. Refakatsiz Çocukların Kişilik Haklarının Korunmasına İlişkin Yabancı Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi ...................................................................................... 297

VI. REFAKATSİZ ÇOCUKLARIN MALVARLIĞINA İLİŞKİN HUKUKİ SONUÇ DOĞURABİLECEK UYUŞMAZLIKLAR ....................................................................... 301

A. Nafaka ...................................................................................... 301

1. Konunun Önemi ................................................................ 301

2. Refakatsiz Çocuğun Nafaka Talebini Türkiye’de İleri Sürmesi Halinde Yetkili Mahkeme ve Uygulanacak Hukukun Tespiti ......................................... 303

a. Yetkili Mahkemenin Tespiti ..................................... 303

b. Uygulanacak Hukukun Tespiti .................................. 306

i. Genel Olarak ...................................................... 306

ii. 1956 ve 1973 Tarihli Lahey Sözleşmelerinin Kapsamına Giren Nafaka Talepleri Bakımından............................ 308

a. 1956 Sözleşme Bakımından....................................... 308

b. 1973 Sözleşme Bakımından....................................... 309

c. 1956 ve 1973 Tarihli Lahey Sözleşmelerinin Uygulama Alanına Girmeyen Nafaka Talepleri Bakımından ................................................ 312

3. Yabancı Ülkede Refakatsiz Çocuk Lehine Verilen

Nafaka Kararlarının Türkiye’deki Hukuki Sonuçları ........................................................................... 313

a. Genel Olarak ............................................................. 313

b. Yabancı Nafaka Kararlarının Uluslararası Sözleşmeler Uyarınca Tanınması ve Tenfizi ............ 315

i. 1958 Tarihli Sözleşme Bakımından .................. 315

ii. 1973 tarihli Sözleşme Bakımından .................... 315

iii. 2007 Tarihli Sözleşme Bakımından .................. 317

c. Refakatsiz Çocukların Nafaka Alacaklarının Milletlerarası Tahsili ................................................. 318

B. Miras ......................................................................................... 322

1. Konunun Önemi ................................................................ 322

2. Refakatsiz Çocuğun Tarafı Olduğu Miras Uyuşmazlıklarında Yetkili Mahkemenin Tespiti .............. 324

a. Genel Olarak ............................................................. 324

b. MÖHUK m.43 Uyarınca Yetkili Mahkemenin Tespiti........................................................................ 325

c. MÖHUK m.40 Uyarınca Yetki Mahkemenin Tespiti........................................................................ 327

3. Refakatsiz Çocuğun Tarafı Olduğu Miras Uyuşmazlıklarında Uygulanacak Hukuk .......................... 328

a. Genel Olarak ............................................................. 328

b. MÖHUK m.20/1’in Kapsamına Giren Uyuşmazlıklar Bakımından ....................................... 330

c. MÖHUK m.20/2’nin Kapsamına Giren Uyuşmazlıklar Bakımından ....................................... 331

ç. Refakatsiz Çocuk Lehine Yapılan Ölüme Bağlı Tasarrufların Geçerliliğine Uygulanacak Hukuk ........................................................................ 333

d. Yetkili Kılınan Yabancı Hukukun Uygulanmasını Engelleyen Haller ............................ 337

4. Yabancı Ülkede Refakatsiz Çocuğun Tarafı Olduğu Miras Davaları Sonucunda Verilen

Bu çalışma sırasında, tezimin her aşamasında desteklerini benden esirgemeyen, hem güleryüzü hem de akademik bilgisiyle en zor zamanlarımda beni destekleyen ve aydınlatan saygıdeğer hocam Prof.Dr. Feriha Bilge TANRIBİLİR’e en içten saygı ve teşekkürlerimi sunarım. Doktora çalışmamın hazırlanması sürecinde manevi desteklerini her zaman hissettiğim, Prof. Dr. Mehmet ÖZDAMAR’a, Dr. İlyas ARSLAN’a, Dr. Eyüp İPEK’e ve Dr. Patrizia RİNALDİ’ye, Dr. Esra AKYOL’a ayrı ayrı teşekkürlerimi sunarım. Bu çalışmanın kaleme alınması sürecinin başından sonuna her zaman varlığını hissetiğim, her zaman büyük destekçim olan kıymetli eşim merhume Nurfer AKGÜL’e de hassaten en içten minnettarlığımı ve teşekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim. Eğitim hayatım boyunca varlıklarıyla filizlendiğim Anneme, Babama, her zaman yanıbaşımda olan kardeşim Rabia AKGÜL’e ve Oğullarıma da en kalbi duygularla minnettarlığımı belirtmek isterim. Ayrıca kitabın basımında emeği geçen YETKİN Basım Yayım ve Dağıtım A.Ş. sahibi Muharrem BAŞER başta olmak üzere tüm çalışanlarına da teşekkür ederim. Dr. Alper AKGÜL