Sağlık Kapsamında Hekimin Cezai Sorumluluğu

ÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ .................................................................................................... V

İÇİNDEKİLER ..................................................................................... VII

KISALTMALAR ................................................................................ XVII

GİRİŞ ........................................................................................................ 1

BİRİNCİ BÖLÜM İNSAN HAKLARININ TARİHSEL DEĞERLENDİRİLMESİ

1.1. HAK KAVRAMI .............................................................................. 5

1.1.1. Hak Kavramının Tanımı .......................................................... 5

1.2. İNSAN HAKLARI ............................................................................ 6

1.2.1. İnsan Hakları Kavramı ............................................................ 6

1.2.1.1. İnsan Haklarının Bireysellik Özelliği ........................ 7

1.2.1.2. İnsan Haklarının Doğuştan Olma Özelliği................. 8

1.2.1.3. İnsan Haklarının Evrensel Olma Özelliği .................. 8

1.2.1.4. İnsan Haklarının Devredilemez ve Vazgeçilemez Özelliği ............................................. 9

1.2.2. İnsan Haklarının Sınıflandırılması ........................................... 9

İKİNCİ BÖLÜM İNSAN HAKLARINDAN OLAN SAĞLIK HAKKI

2.1. SAĞLIK .......................................................................................... 13

2.1.1. Sağlık Kavramının Tanımı .................................................... 13

2.2. SAĞLIK HAKKI ............................................................................ 14

2.2.1. Sağlık Hakkı Kavramı ........................................................... 14

2.2.2. Uluslararası Boyutuyla Sağlık Hakkının Açıklanması ............ 16

İçindekiler

VIII

2.2.3. Ulusal Boyutuyla Sağlık Hakkının Açıklanması .................... 20

2.3. ULUSLARARASI BELGELERDESAĞLIK HAKKI................... 22

2.3.1. Birleşmiş Milletler Dünya Sağlık Örgütü ............................... 22

2.3.2. İnsan Hakları Evrensel Beyanamesi ....................................... 23

2.3.3. Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar Uluslararası Sözleşmesi ............................................................................ 25

2.3.4. Avrupa Sosyal Şartı .............................................................. 26

2.3.5. Amerikan İnsan Hakları Bildirisi ........................................... 27

2.3.6. Afrika İnsan ve Halkların Hakları Şartı.................................. 28

2.4. ULUSAL BELGELERDE SAĞLIK HAKKI ................................ 28

2.4.1. Anayasamızda Sağlık Hakkı .................................................. 28

2.5. AİHM KARARLARINDASAĞLIK HAKKI ................................ 31

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM HASTA VE HEKİM HAKLARI

3.1. HASTA HAKLARI ......................................................................... 39

3.1.1. Hasta Hakları Tarihsel Gelişimi............................................. 39

3.2. ULUSLARARASI BELGELERDE HASTA HAKLARI .............. 42

3.2.1. Lizbon Bildirgesi (Hasta Hakları Bildirgesi-1981) ................. 42

3.2.2. Amsterdam Bildirgesi (Avrupa’da Hasta Haklarının Geliştirilmesi Bildirgesi -1994) ............................................. 43

3.2.3. Bali (1995) ve Santiago (2005) Bildirgeleri ........................... 43

3.3. ANAYASA VE KANUN BOYUTUYLA HASTA HAKLARI ...... 44

3.3.1. Anayasal Düzlemde Hasta Hakları ........................................ 44

3.3.2. Kanun Boyutuyla Hasta Hakları ............................................ 46

3.4. HASTA HAKLARI YÖNETMELİĞİ ........................................... 47

3.4.1. Genel Olarak ......................................................................... 47

3.4.2. Sağlık Hizmetlerinden Faydalanma Hakkı ............................. 49

3.4.2.1. Bilgi İsteme ............................................................ 49

3.4.2.2. Sağlık Kuruluşunu Seçme ve Değiştirme ................ 50

İçindekiler

IX

3.4.2.3. Personeli Tanıma, Seçme ve Değiştirme ................. 51

3.4.2.4. Öncelik Sırasının Belirlenmesini İsteme ................. 52

3.4.2.5. Tıbbi Gereklilikler Dışında Müdahale Yasağı ve Ötenazi yasağı ................................................... 52

3.4.3. Sağlık Durumu İle İlgili Bilgi Alma Hakkı ............................ 52

3.4.4. Hasta Haklarının Korunması ................................................. 53

3.4.4.1. Mahremiyete Saygı Gösterilmesi ............................ 53

3.4.5. Tıbbi Müdahalede Hastanın Rızası ........................................ 54

3.5. HEKİM HAKLARI ........................................................................ 57

3.5.1. Genel Olarak ......................................................................... 57

3.5.2. Hekimin Sağlık Hizmeti Sunduğu Kişi ve Topluma İlişkin Hakları ....................................................................... 59

3.5.3. Hekimin Çalıştığı, Sağlık Hizmetinin Üretildiği, Sunulduğu ve Finanse Edildiği Kurumlara İlişkin Hakları ..... 60

3.5.4. Hekim Haklarının Tanımlanması ........................................... 61

3.5.4.1. Sağlıklı ve Güvenli Bir Ortamda Çalışma Hakkı ..... 61

3.5.4.2. Hekimlerin Mesleki Bilgi ve Becerisini Geliştirmesi ............................................................ 62

3.5.4.3. Hekimin Etik İlkelere Bağlı Olma Hakkı ................ 64

3.5.4.4. Hekimin Mesleki Bağımsızlığını ve Özerkliğini Koruma Hakkı........................................................ 65

3.5.4.5. Hekimin Hasta Seçme Hakkı ve Hizmetten Çekilme ................................................................. 67

3.5.4.6. Hekimin Danışma Hakkı ........................................ 68

3.5.4.7. İyileşme Garantisi Vermeme Hakkı ........................ 69

3.5.4.8. Hekimin Yönetsel Süreçlere Katılma Hakkı............ 70

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM TIBBİMÜDAHALE

4.1. TIBBİ UYGULAMAYI GERÇEKLEŞTİREBİLECEK YETKİLİKİŞİLER ......................................................................... 72

4.2. AYDINLATILMIŞ ONAM ............................................................ 74

4.2.1. Aydınlatma ........................................................................... 74

İçindekiler

X

4.2.1.1. Aydınlatma Yükümlülüğünün Hukuksal Temelleri................................................................ 76

4.2.1.2. Aydınlatma Yükümlülüğünün Tarafları .................. 81

4.2.1.3. Aydınlatma Yükümlülüğünde Zaman ..................... 82

4.2.1.4. Aydınlatma Yükümlülüğünde Kapsam ................... 83

4.2.1.5. Aydınlatmanın Usülü ............................................. 85

4.2.1.6. Aydınlatma türleri: ................................................. 86

4.2.1.6.1. Tedavi Aydınlatması ............................... 86

4.2.1.6.2. Karar Aydınlatması................................. 87

4.2.1.6.3. Risk Aydınlatması .................................. 88

4.2.1.7. Aydınlatmanın Mümkün Olmadığı Durumlar ......... 89

4.2.1.8. Aydınlatma Zorunluluğun Bulunmadığı Durumlar................................................................ 90

4.2.1.8.1. Aydınlatmadan Vazgeçme ...................... 90

4.2.1.8.2. Hastanın Bilgisinin Bulunması ................ 91

4.2.1.8.3. Aydınlatmanın Olumsuz Etkide Bulunması .............................................. 91

4.2.1.8.4. Acil Durumlar ........................................ 92

4.2.1.9. Hukuka Aykırı Yapılan Aydınlatmanın Sonuçları ................................................................ 93

4.2.2. Rıza ...................................................................................... 94

4.2.2.1. Rızanın Şekli .......................................................... 95

4.2.2.2. Rıza Verme yetkisi ................................................. 97

4.2.2.3. Rızanın Kapsamı ...................................................101

4.2.2.4. Rızanın Aranmadığı Haller ....................................102

4.2.2.5. Rızayı Sakatlayan Haller .......................................114

4.2.2.6. Aydınlatılmış Rıza formları ve Etkileri ..................114

4.3. TIBBİ MÜDAHALENİN BİLİMSEL VERİLERLE YAPILMASI ..................................................................................117

4.3.1. Tıbbı Müdahalenin Tıbben Gerekli Olması ...........................117

4.3.2. Tıbbi Müdahalenin Objektif Bilimsel Veriler Işığında Yapılması.............................................................................118

4.4. TIBBİ MÜDAHALE TÜRLERİ ...................................................119

4.4.1. Tanıya Yönelik Tıbbi Müdahaleler .......................................119

İçindekiler

XI

4.4.2. Tedaviye Yönelik Tıbbi Müdahaleler ...................................120

4.4.3. Koruma Amaçlı Tıbbi Müdahaleler ......................................120

4.4.4. Hukuki İşlemlerin Gerçekleştirilmesi Amacıyla Yapılan Tıbbi Müdahaleler ................................................................120

4.4.5. Özellikli Tıbbi Müdahaleler .................................................121

4.4.5.1. Estetik Amaçlı Tıbbi Müdahaleler .........................121

4.4.5.2. Organ ve Doku Nakilleri .......................................122

4.4.5.2.1. Ölüden organ ve doku alınması ..............123

4.4.5.2.2. Canlılardan Organ ve Doku Alınması.....127

4.4.5.3. Gebelik Sonlandırılması ........................................129

4.4.5.4. Sterilizasyon ve Kastrasyon ...................................130

4.4.5.5. Cinsiyet Değişikliklerine Yönelik Tıbbi Müdahaleler ..........................................................131

4.4.5.6. Üremeye Yardımcı Olmak İçin Yapılan Tıbbi Müdahaleler ..........................................................132

4.4.5.7. Araştırma ve Deneme Amaçlı Tıbbi Müdahaleler ..........................................................135

4.5. HATALI TIBBİ MÜDAHALELER ..............................................139

4.5.1. Tıbbi Standart ......................................................................140

4.5.2. Tıbbi Uygulama Hataları ......................................................142

4.5.2.1. Teşhis Hataları ......................................................143

4.5.2.2. Tedavi Hataları......................................................145

4.5.2.3. Yönetim Organizasyonuyla İlgili Hatalar ...............146

BEŞİNCİ BÖLÜM HASTA HEKİM İLİŞKİSİNDE HEKİMİN SORUMLULUĞU

5.1. HEKİMLERİN ÖZEL HUKUK BAĞLAMINDA SORUMLULUĞU .........................................................................149

5.1.1. Hastanın Doğrudan Serbest Çalışan Hekime Başvurması ......150

5.1.1.1. Hasta Hekim ilişkisinin Sözleşme Boyutu..............150

5.1.1.1.1. Sözleşmenin Taraflarının Serbest Çalışan Hekimler Ve Hasta Olarak Belirlenmesi ..........................................152

XII

5.1.1.1.2. Hekimin Tıbbî Müdahale Amaçlı Edimleri Üstlenmesi ..............................152

5.1.1.1.3. Hekimin Edim Borcunu Hastanın Adına Yapması Ve Riske Katlanmaması ........................................153

5.1.1.1.4. Hastanın Ödeyeceği Bedelin Belirli / Belirlenebilir Olması .............................153

5.1.1.1.5. Hasta İle Hekimin Anlaşması .................153

5.1.1.2. Hekimin Sözleşmeden Kaynaklanan Hukuki Sorumluluğu .........................................................154

5.1.1.2.1. Hasta Hekim Arasında Sözleşmenin Varlığı ...................................................155

5.1.1.2.2. Hekimlik Sözleşmesinin İhlali ...............156

5.1.1.2.3. Hekimin Tıbbi Meslek Kusuru ...............157

5.1.1.2.4. Zarar......................................................158

5.1.1.2.5. Uygun İlliyet Bağı: ................................159

5.1.1.3. Hekimin Sözleşme Dışı Sorumluluğu ....................160

5.1.1.3.1. Haksız Fiil .............................................160

5.1.1.3.2. Hekimin Vekâletsiz İş Görmeden Dolayı Sorumluluğu ..............................162

5.1.1.3.3. Eser Sözleşmesinden Dolayı Hekimin Sorumluluğu ..........................................164

5.1.2. Özel Sağlık Kuruluşlarında Sağlık Hizmeti Veren Hekimlerin Hukuki Sorumluluğu..........................................166

5.1.3. Kamu Sağlık Kuruluşlarında Çalışanın Hukuki Sorumluluğu ........................................................................169

ALTINCI BÖLÜM HEKİMLERİN CEZAİ SORUMLULUĞU

6.1. CEZA HUKUKU ...........................................................................171

6.1.1. Genel Olarak ........................................................................171

6.1.2. Suç Kavramı ve Unsurları ....................................................174

6.1.2.1. Suçun Tipikliği......................................................175

6.1.2.2. Hukuka aykırılık ...................................................175

6.1.2.3. Suçta Kusurluluk ...................................................176

XIII

6.2. CEZA HUKUKU AÇISINDAN HEKİMLERİN İŞLEYEBİLECEĞİ SUÇLAR ......................................................181

6.2.1. Kasten Öldürme İle Kasten Yaralama Suçları Bakımından Hekimin Cezai Sorumluluğu .............................181

6.2.1.1. Kasten Öldürme Suçu Bağlamında Ötenazi ...........185

6.2.1.1.1. Ötenazi Türleri ......................................187

a. Aktif Ötenazi.................................... 187 b. Pasif Ötenazi .................................... 188 c. Dolaylı Ötenazi ................................ 189

6.2.2. Taksirle Ölüme Neden Olma ve Taksirle Yaralama Suçları Bakımından Hekimlerin Cezai Sorumluluğu .............189

6.2.3. İnsan Üzerinde Deney Suçu Bakımından Hekimlerin Cezai Sorumluluğu ...............................................................195

6.2.4. Organ Ve Doku Ticareti SuçuBakımndan Hekimin Cezai Sorumluluğu ........................................................................199

6.2.4.1. Yaşayan Kişiden Rızasına Aykırı Olarak Organ veya Doku Alma Suçu ...........................................201

6.2.4.2. Ölüden Hukuka Aykırı Şekilde Organ veya Doku Alma Suçu ...................................................204

6.2.4.3. Organ veya Doku Satın Alma, Satma, Satılmasına Aracılık Etme Suçu ............................206

6.2.5. Çocuk Düşürtme Suçu Bakımından Hekimin Cezai Sorumluluğu ........................................................................212

6.2.6. Genital Muayenesi Kapsamında Hekimin Cezai Sorumluluğu ........................................................................220

6.2.7. Hekimlerin Suçu Bildirmeme Suçu Kapsamında Cezai Sorumluluğu ........................................................................224

6.2.8. Hekimlerin Kişisel Verilerin Hukuka Aykırı Olarak Açıklanması Suçu Bakımından Cezai Sorumluluğu ..............231

6.2.9. Hekimlerin Belgede Sahtecilik Suçu Bakımından Cezai Sorumluluğu ........................................................................240

6.2.9.1. Belgenin Unsurları ................................................242

a. Yazılı olması ....................................................242

b. Hukuki Bir Değeri Olmalı ................................243

c. Düzenleyenin Belli olması................................245

6.2.9.2. Belge Türleri .........................................................246

İçindekiler

XIV

6.2.9.2.1. Resmi Belge ..........................................246

A. Resmi Belgenin Özellikleri ............... 247

a. Kamu Görevlisi Tarafından Düzenlenmesi ........................... 247

b. Görev gereği düzenlenmesi ....... 248

6.2.9.2.2. Resmi Belge Hükmündeki Belgeler .......249

6.2.9.2.3. Özel Belgeler .........................................251

6.2.9.3. Resmi Belgede Sahtecilik Suçununu Müşterek Unsurları ...............................................................251

6.2.9.3.1. Zarar Verme Olasılığının Bulunması ......252

6.2.9.3.2. Aldatma Yeteneğinin Varlığı .................254

6.2.9.4. Resmi Belgede Sahtecilik Suçu .............................254

6.2.9.4.1. Özel Kişinin Faili olduğu Resmi Belgede Sahtecilik Suçu ........................255

A. Seçimlik Hareketler .......................... 256

a. Resmi Belgeyi Sahte Olarak Düzenleme ............................... 256

b. Gerçek Bir Resmi Belgeyi Başkalarını Aldatacak Şekilde Değiştirmek ............................. 256

c. SahteResmi Belgeyi Kullanma . 257

6.2.9.4.2. Kamu Görevlisinin Resmi Belgede Sahtecilik Suçunda (204/2) Fiil Öğesi ....257

a. Kamu Görevlisinin Resmi Belgeyi Sahte Olarak Düzenlemesi ................ 257

b. Kamu Görevlisinin Resmi Belgeyi Değiştirmesi ..................................... 257

c. Kamu Görevlisinin Gerçeğe Aykırı Belge Düzenlemesi ................ 258

d. Kamu Görevlisinin Sahte Resmi Belgeyi Kullanma Suçu .................... 258

6.2.10. Hekimlerin İrtikap Suçu Bakımından Cezai Sorumluluğu .....259

6.2.10.1. İcbar Suretiyle İrtikâp Suçu ...................................260

6.2.10.2. İkna Suretiyle İrtikâp .............................................267

6.2.10.3. Hata Suretiyle İrtikâp Suçu ....................................269

6.2.11. Hekimlerin Rüşvet Suçu Bakımından Cezai Sorumluluğu ....273

XV

6.2.12. Hekimlerin Görevi Kötüye Kullanma Suçu Bakımından Cezai Sorumluluğu ...............................................................281

6.2.12.1. Görevlerinin Gereklerine Aykırı Hareket Etmek ....288

6.2.12.2. Görevlerinin Gereklerini Yapmakta İhmal Veya Gecikme Göstermek ..............................................289

SONUÇ ................................................................................................. 295

KAYNAKÇA ........................................................................................ 303