Şirketler Topluluğunda Bağlı Şirket Borçlarından Dolayı Sorumluluk

İÇİNDEKİLER

KISALTMALAR LİSTESİ .............................................................. 17

ÖNSÖZ............................................................................................ 21

BİRİNCİ BÖLÜM.......................................................................... 35

TEMEL KAVRAMLAR ................................................................ 35

I. TÜZEL KİŞİLİK VE SINIRLI SORUMLULUK ............................ 35

A. TÜZEL KİŞİLİĞİ AÇIKLAYAN TEORİLER ................................... 42

1. Farazi Kişilik Teorisi ................................................................. 42

2. Gerçek Kişilik Teorisi ............................................................... 43

3. Tüzel Kişilik Kavramının Değerlendirilmesi .............................. 43

B. SINIRLI SORUMLULUK................................................................. 47

1. Kavram ve Tarihçe .................................................................... 47

2. Sınırlı Sorumluluk Kuralının Öngörülmesini Gerektiren Nedenler ................................................................................... 53

3. Sınırlı Sorumluluk Kuralına Yöneltilen Eleştiriler ...................... 56

4. Değerlendirme........................................................................... 62

II. TÜZEL KİŞİLİK PERDESİNİN KALDIRILMASI ........................ 64

A. GENEL OLARAK ............................................................................ 67

B. TÜZEL KİŞİLİK PERDESİNİN KALDIRILMASI TEORİSİNİN ORTAYA ÇIKIŞI ............................................................................. 70

C. PERDENİN KALDIRILMASI TÜRLERİ ......................................... 76

1. Sebep Unsuruna Göre Perdenin Kaldırılması.............................. 78

a. Yasal Perdeyi Kaldırma ..................................................... 78

b. Gönüllü Perdeyi Kaldırma ................................................. 79

c. Yargısal Perdeyi Kaldırma................................................. 79

2. Kişi Unsuruna Göre Perdenin Kaldırılması Türleri ..................... 79

a. Düz Perdeyi Kaldırma ....................................................... 79

b. Ters Yönden Perdeyi Kaldırma .......................................... 80

i. İç Ters Yönden Perdeyi Kaldırma .............................. 81

ii. Dış Ters Yönden Perdeyi Kaldırma............................ 86

c. Çapraz Perdeyi Kaldırma, Katmerli Perdeyi Kaldırma ve Özdeş Kılma ..................................................................... 94

D. KARŞILAŞTIRMALI HUKUK ........................................................ 95

1. Amerikan (ABD) Hukuku.......................................................... 96

a. İki Ayaklı Test (the two-prong test) veya alt benlik (Alter ego) Doktrini ..................................................................... 98

b. Üç Ayaklı Test (The Three-Prong Test) veya Araçsallık Teorisi (Instrumentality Rule) .......................................... 101

c. Temsil (Agency) ............................................................. 104

d. Değerlendirme ................................................................ 105

2. İngiliz Hukuku ........................................................................ 108

a. Temsil (Agency) ............................................................. 110

b. Göstermelik/Paravan Şirket Kıstası (Mere Façade Test) ... 113

c. Değerlendirme ................................................................ 120

3. Alman Hukuku ........................................................................ 121

a. Kötüye Kullanma Teorisi ................................................ 122

i. Subjektif Kötüye Kullanma Teorisi .......................... 122

ii. Objektif Kötüye Kullanma Teorisi ........................... 124

b. Normların Amaçları Teorisi ............................................. 125

c. Değerlendirme ................................................................ 126

4. Karşılaştırmalı Hukuk Verilerinin Genel Olarak Değerlendirilmesi .................................................................... 127

E. TÜRK HUKUKUNDA TÜZEL KİŞİLİK PERDESİNİN KALDIRILMASI ............................................................................ 131

1. Mevzuat .................................................................................. 132

2. İçtihat ...................................................................................... 134

a. Araçsallaştırılmış Şirket Kıstası ....................................... 143

i. Sorumluluktan Kaçınma .......................................... 144

ii. Gizleme .................................................................. 148

b. Dolaylı Temsil ................................................................ 156

c. Gerçekte Tek Bir Şirketin Varlığı (Tek Ekonomik Birim Kıstası) ........................................................................... 157

3. Doktrin ................................................................................... 158

9

4. Değerlendirme......................................................................... 170

III. ŞİRKETLER TOPLULUĞU ......................................................... 173

A. ŞİRKETLER TOPLULUĞUNUN OLUŞUMU ............................... 175

1. Ortaya Çıkış Nedenleri ............................................................ 175

a. İktisadi Nedenler ............................................................. 176

b. Hukuki Nedenler ............................................................. 177

2. Hukuki Olarak Ortaya Çıkış Biçimleri ..................................... 179

a. Fiili Şirketler Topluluğu .................................................. 179

b. Sözleşmesel Şirketler Topluluğu ...................................... 180

B. TÜRLERİ ....................................................................................... 182

1. Dikey Topluluk ....................................................................... 182

2. Yatay Topluluk ....................................................................... 183

3. Muhtelif Topluluklar ............................................................... 185

IV. TÜRK TİCARET KANUNU’NA GÖRE ŞİRKETLER TOPLULUĞU .............................................................................. 185

A. TOPLULUK ................................................................................... 186

1. Hâkim Şirket ........................................................................... 189

2. Bağlı Şirketler ......................................................................... 191

B. HÂKİMİYET .................................................................................. 192

1. Genel Olarak ........................................................................... 192

2. Hâkimiyetin Kaynağını Açıklayan Yaklaşımlar ........................ 193

a. Tek Elden Yönetim ......................................................... 193

b. Kontrol Yaklaşımı ........................................................... 195

i. Hâkimiyetin Mutlak Olarak Varlığını Gösteren Haller ...................................................................... 195

i.1. Oy haklarının çoğunluğuna sahip olmak (TTK m.195(1)(a) – 1) .............................................. 196

i.2. Şirket sözleşmesi uyarınca, yönetim organında karar alabilecek çoğunluğu oluşturan sayıda üyenin seçimini sağlayabilmek hakkını haiz olmak (TTK m. 195/1(a) – 2) .......................... 199

i.3. Kendi oy hakları yanında, bir sözleşmeye dayanarak, tek başına veya diğer pay sahipleri ya da ortaklarla birlikte, oy haklarının

çoğunluğuna sahip olmak (TTK. m. 195/1(a) – 3) .................................................................... 200

i.4. Hâkimiyet sözleşmesi veya başka bir yolla hâkimiyetin kurulması (TTK m. 195/1(b)) ....... 200

ii. Hâkimiyet Karinesi ................................................. 202

3. Hâkimiyetin Türleri ................................................................. 204

a. Kurulma Şekline Göre ..................................................... 204

i. Doğrudan Hâkimiyet ............................................... 204

ii. Dolaylı Hâkimiyet ................................................... 204

b. Hâkim Şirket Sayısına Göre............................................. 204

i. Tek Başına Hâkimiyet ............................................. 204

ii. Birlikte Hâkimiyet ................................................... 205

c. Kapsamına Göre Hâkimiyet ............................................. 207

i. Tam Hâkimiyet ....................................................... 207

ii. Kısmi Hâkimiyet ..................................................... 208

İKİNCİ BÖLÜM .......................................................................... 209

ÖZEL HÜKÜMLER KAPSAMINDA ŞİRKETLER TOPLULUĞUNDA SORUMLULUK İLİŞKİLERİ .................. 209

I. GENEL OLARAK ........................................................................ 209

II. SORUMLULUKLA İLGİLİ MERKEZİ KAVRAMLAR: TOPLULUK MENFAATİ VE TOPLULUK TEHLİKESİ............. 214

A. TOPLULUK MENFAATİ ............................................................... 214

B. TOPLULUK TEHLİKESİ ............................................................... 219

1. Topluluk Tehlikesini Önleyici Tedbirler ............................ 221

2. Topluluk Tehlikesinin Gerçekleşmesi ve Sorumluluk ....... 223

III. SORUMLULUĞUN POZİTİF HUKUK TARAFINDAN DÜZENLENMESİ........................................................................ 224

A. TARİHİ ARKA PLAN .................................................................... 224

1. Yasayla Düzenleme Yaklaşımı ................................................ 225

2. Avrupa Birliği’nin Mevzuat Çalışmaları .................................. 226

3. Diğer Gelişmeler ..................................................................... 227

B. ALMAN ŞİRKETLER TOPLULUĞU (KONZERN) HUKUKU....... 231

1. Bütünleşme (Eingliederung) .................................................... 232

2. Sözleşmesel Topluluklar .......................................................... 233

3. Fiili Topluluklar (Faktische Konzerne) .................................... 236

a. Basit Fiili Topluluklar .................................................. 238

b. Nitelikli Fiili Topluluklar ................................................ 239

4. Eleştiriler ................................................................................ 241

C. TÜRK TİCARET KANUNU’NDA DÜZENLENEN SORUMLULUK HALLERİ ............................................................ 246

1. Hâkimiyetin Hukuka Aykırı Kullanılması ................................ 247

a. Kısmi Hâkimiyet Halinde Hâkimiyetin Hukuka Aykırı Kullanılması ve Sonuçları ................................................ 248

i. Bağlı Şirketin Yönetimine Müdahalede Bulunularak Kayba Uğratılması .......................... 249

i.1. Hukuka Aykırılık ............................................ 249

i.2. Kayıp Kavramı ................................................ 250

i.3. Denkleştirme ................................................... 254

i.4. Tazminat Davası ............................................. 257

ii. Haklı Sebep Olmaksızın Yapısal Değişikliklerde Bulunulması ............................................................ 265

ii.1. Hukuka Aykırılık ............................................ 266

ii.2. Hukuki Sonuçları: Tazminat ve Payların Satın Alınması Davası .............................................. 266

b. Tam Hâkimiyet Halinde Hâkimiyetin Hukuka Aykırı Kullanılması ve Sonuçları ................................................ 269

i. Bağlayıcı Talimat Verme Yetkisi ve Sınırları ........... 269

ii. Tazminat Davası ..................................................... 272

2. Güvenden Doğan Sorumluluk .................................................. 278

D. DEĞERLENDİRME ....................................................................... 281

1. Özel Hükümlerle Getirilen Koruma Sisteminin Etkinliği .......... 282

a. Özel Hükümlerin Münhasır Uygulama Alanı Kapsamında .................................................................... 282

b. Özel Hükümlerin Maddi Olarak Getirdiği Düzenlemeler Kapsamında .................................................................... 286

i. Alman Konzern Hukukuna Göre Alacaklının Korunması .............................................................. 287

ii. TTK Özel Hükümlerindeki Düzenlemeler ................ 291

2. Sonuç ...................................................................................... 303

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ...................................................................... 305

GENEL HÜKÜMLER VE TÜZEL KİŞİLİK PERDESİNİN KALDIRILMASI TEORİSİ KAPSAMINDA ŞİRKETLER TOPLULUĞUNDA SORUMLULUK İLİŞKİLERİ .................. 305

I. ÖZEL HÜKÜMLERLE GETİRİLEN SORUMLULUK REJİMİNİ TELAFİ EDİCİ BİR YAKLAŞIM İHTİYACI ............. 305

II. ALACAKLININ BAŞVURABİLECEĞİ GENEL HÜKÜMLER ............................................................................... 309

A. HAKSIZ FİİL HÜKÜMLERİ .......................................................... 309

1. Genel Olarak ........................................................................... 309

2. Unsurları ................................................................................. 312

a. Topluluk Hâkiminin Fiili ................................................. 312

b. Kusur .............................................................................. 314

c. Hukuka Aykırılık ............................................................ 317

d. İlliyet Bağı ...................................................................... 321

e. Zarar ............................................................................... 322

B. YÖNETİCİLERİN SORUMLULUĞU ............................................ 330

1. Topluluk Hâkiminin Yönetici Olarak Tespitinde Dikkate Alınacak Hususlar ................................................................... 332

2. Sorumluluk ............................................................................. 336

a. Alacaklının Doğrudan Zararının Tazmini ......................... 336

b. Alacaklının Dolaylı Zararının Tazmini ............................. 338

III. ŞİRKETLER TOPLULUĞUNDA TÜZEL KİŞİLİK PERDESİNİN KALDIRILMASI .................................................. 340

A. GELENEKSEL PERDEYİ KALDIRMA TEORİSİNİN ŞİRKETLER TOPLULUĞUNA UYARLANMASI ......................... 341

B. TEK EKONOMIK BİRİM TEMELİNDE TÜZEL KİŞİLİK PERDESİNİN KALDIRILMASI ..................................................... 345

1. Tek Ekonomik Birim Teorisinin Uygulanabileceği Sorunlu Alanlar .................................................................................... 348

a. Şirketler Topluluğunun Yapısal Olarak Kötüye Kullanılması .................................................................... 348

b. Aşırı Hâkimiyet Uygulamaları Sonucunda Münferit Şirket Gibi Faaliyet Gösteren Topluluk Sorunu ................ 357

2. Karşılaştırmalı Hukuk.............................................................. 364

a. Amerikan Hukuku ........................................................... 364

i. Geleneksel Perdeyi Kaldırma Teorilerinin Uygulanması ........................................................... 364

ii. Topluluğun İktisadi Temelini Esas Alan Uygulamalar ........................................................... 370

ii.1. İşletme teorisinin sistematize edilişi ................. 372

ii.1.1. Tüzel kişilik tanıma fonksiyonu .............. 374

ii.1.2. Tüzel kişiliği yoksayma fonksiyonu ........ 377

ii.2. İşletme yaklaşımının uygulamadaki yansımaları ..................................................... 378

ii.2.1. İlk dönem kararları ............................... 378

ii.2.1.1. Demiryolu işletmeciliği ile ilgili kararlar ........................ 378

ii.2.1.2. Fountain v. Lumber Co. kararı ................................... 380

ii.2.2. Glenn v. Wagner kararı ......................... 381

ii.2.3. Paramount Petroleum Co. v. Taylor Rental Ctr. kararı ............................................. 385

ii.2.4. Green v. Champion Insurance Co. kararı .................................................... 386

ii.2.5. Taxicab kararları .................................. 393

ii.2.6. Diğer haksız fiil davaları ....................... 395

ii.2.7. Sözleşmesel alacaklar yönünden teorinin uygulanması ............................. 399

ii.2.8. Değerlendirme ...................................... 401

ii.3. Özdeşlik (Identity) Doktrini ............................. 403

b. İngiliz Hukuku ................................................................ 406

i. Tek Ekonomik Birim Yaklaşımının Ortaya Çıkışı .... 408

ii. Tek Ekonomik Birim Yaklaşımının Reddi ............... 411

iii. Tartışmanın Yeniden Alevlenmesi ........................... 413

iv. Haksız Fiil Kaynaklı Davalarda Benimsenen Yaklaşım Farkı: Topluluk Hâkiminin Doğrudan Sorumluluğu ........................................................... 416

iv.1. Lubbe v. Cape ................................................. 417

iv.2. Chandler v. Cape ............................................. 418

iv.3. Vedanta Res. plc v. Lungowe ........................... 421

iv.4. Okpabi v. Royal Dutch Shell plc. ..................... 424

v. Değerlendirme ........................................................ 427

c. Alman Hukuku ................................................................ 429

i. Topluluk Hâkiminin Sadakat ve Özen Yükümlülüğüne Dayanan Sorumluluk (ITT kararı) .. 430

ii. Nitelikli Fiili Topluluk Kavramının Tanınması ve APOK’un Sözleşmesel Topluluklarla İlgili Hükümlerinin Kıyas Yoluyla Uygulanması Yaklaşımı ................................................................ 432

ii.1. Autokran kararı ............................................... 432

ii.2. Tiefbau kararı.................................................. 434

ii.3. Video kararı .................................................... 436

ii.4. TBB kararı ...................................................... 437

iii. Yok Edici Etkide Bulunmadan Kaynaklanan Sorumluluk ............................................................. 439

iii.1. Bremer Vulkan kararı ...................................... 439

iii.2. KBV kararı ..................................................... 443

iv. Haksız fiil sorumluluğu – Trihotel kararı ................. 445

v. Yapısal Olarak Kötüye Kullanma Teorisi ................. 448

vi. Değerlendirme ........................................................ 450

d. Avrupa Birliği Hukuku .................................................... 453

i. Avrupa Birliği Rekabet Hukukunun “Single Economic Unit” Doktrini ......................................... 454

ii. Avrupa Birliği’nin Şirketler Topluluğuyla İlgili Mevzuat Çalışmaları................................................ 459

e. Genel Değerlendirme ...................................................... 461

3. Türk Hukuku ........................................................................... 463

a. Yargı Kararlarında Perdeyi Kaldırma Bağlamında Kullanılan Kavramlar ...................................................... 464

i. Organik Bağ ............................................................ 464

ii. Çapraz Perdeyi Kaldırma ......................................... 467

iii. Tek Ekonomik Birim – İktisadi Bütünlük –Tek Şirket Sayılma ......................................................... 469

iv. Değerlendirme ve Kavram Tercihi: Neden Tek Ekonomik Birim Yaklaşımı? ................................... 472

b. Yargıtay Kararlarının Tek Ekonomik Birim Yaklaşımı Merceğinden Değerlendirilmesi ....................................... 477

i. “Ortaklık Sertifikası” Adı Altında Sermaye Toplanmasıyla İlgili Kararlar ................................... 479

ii. İş Hukukuyla İlgili Uyuşmazlıklar ........................... 484

iii. Yargıtay Hukuk Genel Kurulunun 2020/19-94 E. 2020/358 K. ve 06.09.2020 Tarihli Kararı ................ 489

iii.1. Dava konusu olay ............................................ 490

iii.2. Tüzel kişilik perdesinin kaldırılması teorisini geleneksel uygulamasıyla sınırlı gören yaklaşım ......................................................... 491

iii.3. Tüzel kişilik perdesinin kaldırılması teorisini daha esnek bir şekilde uygulayan yaklaşım ...... 492

iii.4. Topluluğun Yapısal Özelliklerini Dikkate Almayan Tutucu Yaklaşım .............................. 494

iii.5. Şirketler Topluluğunun Yapısal Özelliklerini Dikkate Alan Yaklaşım ................................... 495

iii.6. Değerlendirme ................................................ 500

iv. Sonuç ...................................................................... 501

c. Bir Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması Yöntemi Olarak Tek Ekonomik Birim Kıstasının Uygulanmasıyla İlgili Öneriler .................................................................. 505

i. Tek Ekonomik Birim Teorisinin Uygulamasında Kaçınılması Gereken Hususlar ................................. 508

ii. Tek Ekonomik Birim Teorisinin Uygulamasında Dikkate Alınacak Hususlar ...................................... 511

ii.1. Tek ekonomik birim temelinde tüzel kişilik perdesinin kaldırılmasında yapılacak incelemeye yönelik öneriler ............................. 513

ii.1.1. İlk Aşama: Tek Ekonomik Birimin Tespiti ................................................... 513

16

ii.1.1.1. Topluluk şirketlerinin ortaklık yapısı ...................... 515

ii.1.1.2. Topluluğun belirli bir işletme faaliyeti etrafında yapılandırılmış olması .......... 518

ii.1.1.3. Merkezileşme ....................... 522

ii.1.1.4. Risk ve zararın dışlanması amacıyla faaliyetin bölümlendirilmesi................. 524

ii.1.1.5. Topluluk hâkiminin sorunlu hâkimiyet uygulamalarının varlığı .................................. 528

ii.1.1.6. Bağlı şirketin varlık sebebiyle ilgili hususlar ........ 534

ii.1.1.7. Bağlı şirketlerin malvarlığının ayrılığı kuralının göz ardı edilmesi.... 536

ii.1.1.8. Malvarlığının yetersizliği ...... 537

ii.1.1.9. Topluluk hâkiminin dışa karşı uyandırdığı yanlış intiba .................................... 541

ii.1.1.10. Değerlendirme...................... 543

ii.1.2. İkinci Aşama: Kınanabilirlik.................. 546

ii.1.3. Tek ekonomik birim temelinde tüzel kişilik perdesinin kaldırılmasıyla ilgili diğer önemli meseleler .......................... 564

ii.1.3.1. Hukuka aykırılık................... 564

ii.1.3.2. Hukuki Dayanak: Hakkın kötüye kullanılması yasağı .... 569

ii.1.3.3. Sorumluluğun kapsamı ......... 575

ii.1.3.4. İspat yükü ............................ 581

ii.2. Değerlendirme ................................................ 585

SONUÇ ......................................................................................... 589

KAYNAKÇA ................................................................................ 603