Uygulamada Komşuluk Hukuku (TMK 737-750)

Bir taşınmaza malik olan kişinin, taşınmaz üzerinde mülkiyet hakkından kaynaklanan tasarruf yetkisinin sınırlarından birisi de komşu taşınmaz maliklerinin taşınmazlarını kullanma hakları oluşturmaktadır. Diğer bir deyişle taşınmaz malikinin, taşınmazını kullanırken Türk Medeni Kanunu’nun (TMK) 683. maddesinde düzenlenen tasarruf yetkisini, taşınmazına sınır olan veya hukuken komşu sayılan taşınmaz maliklerinin tasarruf yetkilerini kısıtlamayacak, onları maddi ve manevi olarak zarara sokmayacak şekilde kullanma yükümlülüğü getirilmiştir. Buna ilişkin çeşitli yasal düzenlemeler bulunmakla birlikte doğrudan TMK’nin 737 ile 750. maddelerinde “Komşu Hakkı” başlığı altında düzenlenen haller komşuluk hukukunun temel kurallarını düzenlemektedir. Komşuluk hukukuna ilişkin düzenlemelerin bir kısmı taşınmaz maliklerinin taşınmazını kullanırken dikkat etmesi gereken ve taşınmazının sınırlarını aşmadan kullanabileceği bazı tasarrufları belirlerken, diğer kısmı komşu lehine katlanma yükümlülüğü getiren düzenlemelerdir. Örneğin, taşınmazın kullanma biçimi(taşkın kullanım hali) (m. 737), taşınmazda yapılacak kazı ve yapılar (m. 738-739), taşınmaz üzerindeki bitkilerin komşulara vereceği zararlar (m. 740-741), doğal olarak akan suyun kullanım durumu (m. 742) ile taşınmazdan çıkan fazla suyun akıtılması (m. 743) ile ilgili düzenlemeler taşınmaz malikinin kendi taşınmazı içerisindeki tasarruflarının, komşu parsel zararına olmaması kuralından hareketle düzenlenmesine karşın, mecra geçirilmesi (m. 744-746) ve geçit irtifakı kurulması (m. 747-748) taşınmaz malikinin komşu parsellerin kullanım amacını kolaylaştıran, lehlerine katlanma yükümlülüğünü getiren kurallardır.

Komşuluk hukukundan kaynaklanan kısıtlamalar ile benzerlik gösteren site ya da apartman dairelerinin malikleri arasında cereyan eden uyuşmazlıklar, uygulama olarak TMK’de düzenlenen komşuluk hukuku kuralları ile benzerlik gösterse de, kendine özgü yasası bulunduğundan, bu tür uyuşmazlıklara 634 sayılı Kat Mülkiyeti Kanunu’nun (KMK) kuralları

uygulanacaktır. Ancak KMK’nin dokuzuncu bölümünde düzenlenen, birden fazla taşınmazın birleştirilmesiyle kurulan, aynı site içerisinde bulunan ve fakat kat irtifakı ya da kat mülkiyeti bulunmayan, toplulaştırma yapılmamış taşınmazlar için Kat Mülkiyeti Kanunu’nun uygulanamayacağı için yine TMK’nin komşuluk hukukuna ilişkin kuralları uygulanacaktır.

Komşuluk hukukunda prensip olarak, fiili olarak sınır olan iki taşınmaz arasında meydana gelen ve komşuluk hukukuna aykırı kullanımdan kaynaklanan uyuşmazlıkların çözümü aranırken, bazı durumlarda sınır olmasa dahi aynı çevrede bulunan ve fakat komşuluk hukukuna aykırı kullanımdan kaynaklanan zarardan etkilenen taşınmazlarda komşu sayılmaktadır. Örneğin kazı ve yapılarda sınır komşusu olan taşınmaz etkilenirken; suların kirletilmesi, geçit ve mecra kurulması gibi komşuluk hukuku uygulamalarında doğrudan sınır olmayan taşınmaz malikleri de komşu kavramı içerisine girmektedir.

Taşınmazlara ilişkin çok sık karşılaşılan bir uyuşmazlık türü olarak komşular arasındaki uyuşmazlıklarda verilen hüküm ile müeyyide olarak elatmanın önlenmesi, eski hale getirme, men gibi kararlar yanında kişinin taşınmazından yol ya da mecra geçirilmesine katlanma gibi kararlar verilmektedir. Bu kararların uyuşmazlığın çözümünde yeni ihtilaflara neden olmaması için mutlaka keşif yapılması, keşifte mahalli bilirkişi dinlenilmesi, ölçekli ve detaylı kroki içeren raporların alınması ve bunların hüküm eki sayılması, hükmün tereddüt uyandırmadan uygulanabilecek nitelikte olması önem arz etmektedir.

Komşuluk hukukuna ilişkin uyuşmazlıkların hemen hemen hepsinde yasal düzenlemelerin tamamlayıcısı mahalli örf ve adettir. Hatta bazen yasal düzenleme ile doğrudan çözülemeyen ve ancak örf ve adet ile çözüme kavuşturulabilecek anlaşmazlıklar bulunmaktadır. Örneğin komşunun pencerelerinin, kendi aile mahremiyetini ihlal ettiği iddiası ile açılan davalarda tamamen örf ve adet ön plana çıkmaktadır. Zararın kapsamı belirlenirken yine objektif bir kriter olarak normal bir insanın etkilenebileceği zarar kavramı ortaya çıkmaktadır. Örneğin sesten dolayı oluşan rahatsızlık için yapılan başvuruda normal biri kişinin duyacağı rahatsızlık temel alınan bir kriterdir. Bunun yanında, çevresel faktörler, taşınmazların bulunduğu yer, örf ve adet, bilimsel veriler gibi birden fazla

kriterin bir araya getirilerek uyuşmazlıkların çözümlenmesi gerekmektedir.

Komşuluk hukuku içerisinde bilinmeyen veya anlaşılamayan konulardan birisi de ihtiyati tedbir kararı verilip verilemeyeceğidir. İhtiyati tedbir kararı komşuluk hukuku uyuşmazlıklarında da uygulama yeri bulmaktadır. Komşu parsel malikinin zarar verici eyleminin dava sonuna kadar durdurulması veya geçit ve mecra hakkı kurulması gibi davalarda tedbiren hüküm sonuna kadar geçit yeri gösterilmesi gibi kararlar verilmesi mümkündür.

Yine artık hayatımızın ayrılmaz bir parçası haline gelen cep telefonlarının çalışması için olmazsa olmaz unsurlarından olan baz istasyonlarının sağlığa zarar verdiği iddiası ile açılan davalarda komşuluk hukuk içerisinde değerlendirildiğinden eserde yer verilmiştir. GSM operatörleri ile birlikte Bedel nun kurulduğu taşınmaz malikleri taraf gösterilerek açılan davada, baz istasyonunun yaydığı sinyaller ile komşu parsellerde bulunan insanların sağlığına zarar verip vermediğinin tespiti açısından yapılacak incelemenin nasıl olacağının tespiti içtihatlar ile belirlendiğinden dikkat edilmesi gereken hususlardan biridir.

Tüm bu hususlar ve daha fazlası bu çalışma içerisinde sunulmaktadır. Eser hazırlanırken uygulayıcı olarak hâkimler, avukatlar ve bilirkişilerin ihtiyaç duyacakları hususlar açıklanmaya çalışılmıştır. Yirmi bir yıllık hukuk hâkimliği mesleğimin dokuz yılı münhasıran komşuluk hukukuna ilişkin davaların görüldüğü dosyaları inceleme görevi bulunan Yargıtay 14. Hukuk Dairesi tetkik hâkimi olarak geçtiği için burada edindiğim bilgi birikimi ile Türkiye Adalet Akademisinde hoca olarak verdiğim dersler sırasında edindiğim tecrübeden de yararlanarak bu eseri kıymetli meslektaşlarımın hizmetine sunuyorum.

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ .......................................................................................................... 7

İÇİNDEKİLER ........................................................................................... 11

KISALTMALAR ........................................................................................ 17

GİRİŞ ........................................................................................................... 19

I. TAŞKIN KULLANIM KAVRAMI: .............................................. 20

II. KOMŞULUK KAVRAMI: ............................................................ 21

III. TAŞINMAZA İLİŞKİN ÖZELLİKLER: ....................................... 24

IV. ZARAR KAVRAMI: ..................................................................... 24

V. FEDAKÂRLIĞIN DENKLEŞTİRİLMESİ VE KATLANMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ ......................................................................... 28

VI. KAPSAMI: ....................................................................................... 30

VII. ZAMANAŞIMI: .............................................................................. 30

VIII. GÖREV ve YETKİ ........................................................................ 31

IX. TARAFLAR: .................................................................................. 31

A. Davacı ........................................................................................ 32

B. Davalı: ....................................................................................... 32

a. Elatmanın önlenmesi ve tazminat istemli dava açıldığında: ........................................................................... 32

b. Eski hale getirme veya kal istemli dava açıldığında: ........... 33

X. HÜKÜM VE SONUÇLARI ........................................................... 34

XI. İNCELEME YÖNTEMİ................................................................. 35

XII. İHTİYATİ TEDBİR HUSUSU: ...................................................... 36

XIII. YASAL DÜZENLEMELER: ........................................................ 38

MÜLKİYETİN TAŞKIN KULLANILMASI (TMK m. 737)

I. TAŞKINLIĞIN TESPİTİ: .............................................................. 43

A. Mülkiyetin Taşkın Kullanımında Yöresel Örf ve Adetin Belirleyiciliği: ............................................................................ 43

12

B. Taşınmazların Yeri, Konumu, Kullanma Amacı ve Niteliklerinin Önemi: ................................................................ 44

II. TAŞKIN KULLANIM ŞEKİLLERİ: ............................................. 45

A. Maddi (Olumlu-Aktif) Elatmalar: ............................................. 45

B. Maddi Olmayan ( Olumsuz – Pasif ) Elatmalar: ....................... 46

C. Manevi (Psişik) Elatmalar: ........................................................ 46

III. TARAFLAR: .................................................................................... 48

A. Davacı:....................................................................................... 49

B. Davalı: ....................................................................................... 50

a. Elatmanın önlenmesi ve tazminat istemli dava açıldığında: ........................................................................... 52

b. Eski hale getirme veya kal istemli dava açıldığında: ........... 52

C. İNCELEME USULÜ: ............................................................... 53

IV. HÜKÜM VE SONUÇLARI ........................................................... 55

V. ÖZEL HALLER ............................................................................. 58

A. İmar Mevzuatına Aykırılık İddiası ve Komşuluk İlişkisi .......... 58

B. Bina Penceresinin Mahremiyeti İhlal Ettiği İddiası: ................. 60

C. Manevi tazminat istenilmesi hali: .............................................. 61

D. Ağaçların Gölge Yapmak Suretiyle Davacının Mahsulüne Zarar Vermesi Hali: ................................................................... 62

E. Gürültü, Işık kirliliği: ................................................................ 63

F. Hayvanların verdiği zararlar: ..................................................... 65

G. GSM Baz İstasyonları: .............................................................. 68 a. Yargı Yolu: ........................................................................... 69 b. Görevli ve Yetkili Mahkeme: ............................................... 70 c. Taraflar: ................................................................................ 70 aa. Davacı: ........................................................................... 70

bb. Davalı: ............................................................................ 71 d. İnceleme Yöntemi: ............................................................... 71 e. Bilirkişi seçimi: .................................................................... 72 f. Zarar ve muhtemel zarar konusu: ......................................... 72 g. Manevi zarar konusu: ........................................................... 73

KAZI VE YAPILAR (TMK m. 738-739) .................................................. 75

BİTKİLER (TMK m. 740-741) .................................................................. 81

DOĞAL OLARAK AKAN SU ve FAZLA SUYUN AKITILMASI (TMK m. 742-743) ....................................................................................... 85

13

ZORUNLU MECRA HAKKI KURULMASINA İLİŞKİN DAVALAR (TMK 744-746)

I. YARGI YOLU: .............................................................................. 99

II. GÖREVLİ ve YETKİLİ MAHKEMENİN TESPİTİ: .................... 99

III. TARAFLAR: ................................................................................ 100

A. Davacı:..................................................................................... 100

B. Davalı: ..................................................................................... 101

a. Taşınmazda paylı mülkiyet olması halinde: ....................... 103

b. Taşınmazda elbirliği mülkiyeti olması halinde: ................. 103

IV. ZORUNLU MECRA HAKKI DAVALARINA HAKİM OLAN İLKELER: ........................................................................ 103

A. Reysen Araştırma İlkesi: ......................................................... 104

B. Zorunluluk Bulunması İlkesi: .................................................. 105

C. Olanaksızlık İlkesi: .................................................................. 105

D. Fedakârlığın Denkleştirilmesi İlkesi: ...................................... 106

E. Mecranın Başka yerden Geçirilmesinin Aşırı Masraflı Olması İlkesi: .......................................................................... 107

F. Kesintisizlik İlkesi: .................................................................. 108

G. Yükümlü Taşınmazların Bölünmezliği İlkesi: ........................ 109

V. İNCELEME USULÜ:................................................................... 110

A. Keşif Mahallinde Yapılması Gereken Hususlar: ..................... 113

B. Bilirkişi Raporunun İncelenmesi: ............................................ 113

a. Alternatiflerin Değerlendirilmesi: ...................................... 114

b. Mecra Bedeli: ..................................................................... 115

VI. HÜKÜM VE SONUÇLARI ......................................................... 117

VII. KABUL, FERAGAT VE SULH HALİNDE ................................ 120

VIII. ÖZEL HALLER........................................................................... 121

A. Zorunlu Suyolu Mecra İrtifakı Kurulması ............................... 121

B. Tapusuz Taşınmazlarda Zorunlu Mecra Hakkı ....................... 123

C. Elektrik Enerjisi Sağlamak İçin Kurulacak Mecralar (Havai Hatlar) .......................................................................... 125

D. Önceden Kurulan Mecra Hakkından Yararlanma: .................. 128

E. Paylı Malikler Arasında Mecra İstenmesi Durumunda: .......... 129

F. Mecra Geçirilmesinin İzne Tabi Olduğu Haller: ..................... 130

G. Davacının talep ettiği mecra güzergâhında ısrar etmesi hali: .......................................................................................... 130

H. Mecranın yerinin değiştirilmesi:.............................................. 131

14

İ. Mecra Hakkı Sahibinin Taşınmazı Satın Alınmasını İsteme Hakkı: ...................................................................................... 132

IX. MECRA İRTİFAKININ SONA ERME NEDENLERİ VE KALDIRMA USULÜ: ................................................................. 133

X. MECRANIN SONA ERMESİ HALİNDE TAZMİNAT SORUNU ...................................................................................... 134

ZORUNLU GEÇİT İRTİFAKI KURULMASINA İLİŞKİN DAVALAR (TMK m. 747-748)

I. GEÇİT İHTİYACININ TESPİTİ ................................................. 140

A. Mutlak Geçit İhtiyacı ............................................................... 140

B. Nisbi Geçit İhtiyacı ................................................................. 140

II. YARGI YOLU: ............................................................................ 141

III. GÖREVLİ MAHKEMENİN TESPİTİ: ....................................... 142

IV. YETKİLİ MAHKEMENİN TESPİTİ: ......................................... 145

V. TARAFLAR: ................................................................................ 145

A. Davacı:..................................................................................... 146

B. Davalı: ..................................................................................... 146

VI. GEÇİT DAVALARINA HAKİM OLAN İLKELER: ................. 149

A. Reysen Araştırma İlkesi: ......................................................... 149

B. Fedakârlığın Denkleştirilmesi İlkesi: ...................................... 150

C. Kesintisizlik İlkesi: .................................................................. 152

D. Yükümlü Taşınmazların Bölünmezliği İlkesi: ........................ 154

VII. İNCELEME USULÜ: ................................................................... 155

A. Keşif Mahallinde Yapılması Gereken Hususlar: .................... 156

B. Bilirkişi Raporunun İncelenmesi: ............................................ 157

a. Alternatiflerin Değerlendirilmesi: ...................................... 157

b. Genişlik: ............................................................................. 158

c. Geçit Bedeli: ....................................................................... 160

VIII. HÜKÜM VE SONUÇLARI ........................................................ 162

IX. KABUL, FERAGAT VE SULH HALİNDE................................ 164

X. ÖZEL HALLER ........................................................................... 166

A. Tapusuz Taşınmazlarda Zorunlu Geçit Hakkı ......................... 166

B. İmar Yoluna Bağlantı .............................................................. 168

C. Dereler ve Paftasında İşaretli Arklar ....................................... 169

15

D. Ormanlar, Meralar, Köy boşlukları, Tapusuz açıklıklar vb. gibi Kamunun Tasarrufunda Bulunan Yerler. ......................... 172

E. Birbirinden Ayrılan Taşınmazlar ............................................. 173

F. Karayoluna veya DSİ Kanalı Servis Yoluna Bağlantı, Kültür ve Tabiat Varlıkları Üzerinden Geçirilen Geçit Yerleri. ......... 175

G. Daha Önce Kurulmuş Geçide Bağlantı ................................... 177

H. Birden Fazla Taşınmaz İçin Geçit Talebi ................................ 178

İ. Paylı Malikler Arasında Geçit İstenmesi Durumunda: ............ 179

J. Davacının Talep Ettiği Geçit Güzergâhında Israr Etmesi Halinde: ................................................................................... 180

XI. GEÇİT İRTİFAKININ SONA ERME NEDENLERİ ve KALDIRMA USULÜ .................................................................. 181

XII. GEÇİT İHTİYACININ ORTADAN KALKMASI NEDENİYLE GEÇİDİN KALDIRILMASI VE TAZMİNAT SORUNU .......... 182

DİĞER GEÇİT HAKLARI (TMK m. 748) ............................................ 185

SINIRLIKLAR ve KATILMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ (TMK m. 749-750) ..................................................................................... 189

SONUÇ: ..................................................................................................... 193

KAYNAKLAR .......................................................................................... 197

KAVRAM DİZİNİ .................................................................................... 201

ADALET BAKANLIĞI, Hukuk Usulü muhakemeleri Kanunundan Hukuk Muhakemeleri Kanununa, TŞOF Trafik Matbaacılık, Ankara 2011

AKİPEK, Jale G., Türk Eşya Hukuku, Ayni Haklar, Ankara 1976

AKİPEK, Jale ve AKINTÜRK, Turgut, Eşya Hukuku, 1. bası, İstanbul 2009,

AYAN, Mehmet, Eşya Hukuku, c.1, Konya 2004

AYDINCIK Midyat, Şirin; “Taşınmaz Malikinin İnşaat Faaliyetleri Sebebiyle Komşu Taşınmaz Maliklerine Karşı Sorumluluğu”, İÜHFM, Cilt: LXXV, Sayı: 2, İstanbul, 2017

BÜK, Alaattin, “Zorunlu Geçit Davalarında Görev Sorunu”, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi, sayı. 7 (Haziran 2016), http://www.uyusmazlik.gov.tr/Resimler/Pdfler/ Makaleler /30-11-20178 bukalaattin.pdf

CANBOLAT, Ferhat ve ZORLUOĞLU YILMAZ Ayça, “Baz İstasyonlarının Sebep Olduğu Zararlardan Doğan Sorumluluğun Hukuki Niteliği” https://dergipark.org.tr/tr/ download/ article-file/1501030

ÇAKIRCA, Seda İrem, “Çevreyi Kirletenin Hukuki Sorumluluğu”, http://dergipark.gov.tr, (Erişim:27.03.2018).

ÇELİK, Çelik Ahmet, “Komşuların Birbirlerine Karşı Sorumluluğu”,http://www. tazminathukuku .com, arastirma-yazilari/komsularin-birbirlerine-karsi-sorumlulugu.htm, (Erişim:03.03.2018)

ÇÖRTOĞLU, İ. Sahir, “Komşuluk Hukukunda Taşınmaz Mülkiyetinin Kullanılmasının Çevreye Etki ve Sonuçları (TMK 661)”, Ankara, 1982.

198

EREN, Fikret, Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 10. bası, İstanbul 2008

ERTAŞ, Şeref, Eşya Hukuku, 12. Baskı, Barış Yayınları, İzmir 2015

ESENER, Turhan ve GÜVEN, Kudret, Eşya Hukuku, Ankara 1996

KILIÇOĞLU, Ahmet, Medeni Kanun’umuzun Aile-Miras-Eşya Hukukuna Getirdiği Yenilikler, Ankara 2003

KURU, Baki/ARSLAN, Ramazan/YILMAZ Ejder, Medeni Usul Hukuku, 23. Baskı, Ankara 2012

OĞUZ, Cemal, “Fedakârlığın Denkleştirilmesi İlkesi Uyarınca Taşınmaz Malikinin Sorumluluğu”, http://webftp.gazi.edu.tr/hukuk/sorumluluk/s_9.pdf, (Erişim: 23.03.2018)

OĞUZMAN Kemal/SELİÇİ Özer/OKTAY-ÖZDEMİRSaibe, Eşya Hukuku, İstanbul 2009

OĞUZMAN, M. Kemal ve SELİÇİ, Özer, Eşya Hukuku, İstanbul 1988

OĞUZMAN, Kemal; SELİÇİ, Özer; OKTAY-ÖZDEMİR, Saibe, Eşya Hukuku, İstanbul 2014,

ÖZAKMAN, Cumhur, Türk Hukukunda Mecra İrtifakları, İstanbul 1978

ÖZKAYA, Erarslan, Elatmanın Önlenmesi Davaları, Ankara 2016

ÖZSUNAY, Ergun, Türk Hukukunda ve Mukayeseli Hukukta Zaruri Geçit Hakkı, İstanbul 1968,

SARI, Yaşar: “Mülkiyet Hakkından Doğan Yetkilerin Komşu Lehine Sınırlandırılması”, http://www.turkhukuksitesi.com, (Erişim:)/makale_495.htm, (Erişim:09.06.2018)

SEZGİN, Ali, Komşuluk Hukuku, Adalet Akademisi Ders Notları, Ankara 2013

199

SURLU, Mehmet Handan ve ÖZTÜRK, Gülay, Mecra Hakkı, Zorunlu ve Rızai Mecra İrtifakı, Seçkin Yayınevi, Ankara 2005

SURLU, Mehmet Handan ve ÖZTÜRK, Gülay, Zorunlu Geçit Hakkı ve Diğer Geçit Hakları, Seçkin Yayınevi, Ankara 2013

ŞAHİNİZ Salih; Türk Medeni Hukukunda Zaruri Mecra İrtifakı, İstanbul 2001

TANDOĞAN, Haluk, Kusura Dayanmayan Sözleşme Dışı Sorumluluk, Ankara 1981.

TANDOĞAN, Haluk “Türk Hukukunda Mecralar”, B. Kısım, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 1-4, 1953, (Mecralar, (B))

TEKİNAY, Selahattin Sulhi, Taşınmaz Mülkiyetinin Takyitleri, C. 2, Filiz Yayınevi, İstanbul, 1988

TIRPAN, Sabri, Medeni Kanuna Göre Lüzumlu Geçit Hakkı, İmran Öktem’e Armağan, Ankara 1970

TİCARET SİCİLİ, “4721 Sayılı Türk Medeni Kanunu Gerekçesi”, http://www.ticaretsicili.net/4721-sayili-turk-medeni-kanunu-gerekcesi/, (Erişim: 22.02.2016)

ULUSAN, İlhan, Medeni Hukukta Fedakarlığın Denkleştirilmesi İlkesi ve Uygulama Alanı, İstanbul 1977

ÜNAL, Mehmet ve BAŞPINAR, Veysel, Şekli Eşya Hukuku, Ankara 2008

YILMAZ, Ejder, Hukuk Sözlüğü, 5. Baskı, Ankara 1996

YILMAZ, Yasemin, Taşınmaz Malikinin Sorumluluğu, Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Hukuk Araştırmaları Dergisi, Cilt 24, Sayı 2, Aralık 2018, https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file /608542

Yargıtay kararları, karararama.yargitay.gov.tr, www.kazanci.com, www.yargitay.gov.tr, adreslerinden alınmıştır.