Vergi Hukukunda Ekonomik Yaklaşım

İÇİNDEKİLER VII

KISALTMALAR XI

GİRİŞ 1

BİRİNCİ BÖLÜM 

VERGİ NORMLARININ UYGULANMASI,  

VERGİ BORCUNU ETKİLEME ÇABALARI  

VE EKONOMİK YAKLAŞIM

I. NORMUN UYGULANMASI SORUNU 5

II. HUKUK NORMUNUN UYGULANMASI SÜRECİ 6

III. VERGİ NORMUNUN UYGULANMASI SÜRECİ 10

IV. VERGİ ALACAĞININ –BORCUNUN- DOĞUMU 11

A. “Vergiyi Doğuran Olay” Terimi ve Kapsamı 12

B. Vergi Borcunun Doğumunda Soyut Unsur olarak Vergiyi 

Doğuran Olay 15

C. Vergi Borcunun Doğumunda Somut Unsur olarak Vergiyi 

Doğuran Olay 18

D. Örtüşme: Vergisel Sonuç 18

V. VERGİ BORCUNU ETKİLEME ÇABALARI 19

A. Vergi Borcunu Etkileme Çabalarının Genel Çerçevesi 19

B. Özel Hukuk İşlemleri Aracılığıyla Vergi Borcunu Etkileme Çabaları 20

1. Çabaların Özel Hukuk İşlemlerinde Yoğunlaşma Nedenleri 20

a) Vergi Normunda Soyut Vergiyi Doğuran Olayın Özel 

Hukuk Kavramlarıyla İfade Edilmesi 22

b) Özel Hukuk İşlemlerinin Somut Maddi Olayı -Vergiyi Doğuran Olayı- Oluşturması 22

c) İrade Özgürlüğünün Sunduğu Olanakların Vergisel Amaçlarla Kullanılması 24

(1) Genel Çerçeve 24

(2) Vergisel Motivasyonun Özel Hukuk İşlemleri Üzerinde 

Etkisi 26

(i) İşlem Tipi Bakımından 27

(ii) İşlem Tarafları Bakımından 27

(iii) İşlem Zamanı Bakımından 28

(iv) Diğer Etkiler 28

C. Vergi Borcunu Etkilemeye Yönelik Çabalara Vergi Hukukunun Reaksiyonu: Ekonomik Yaklaşım 29

VI. EKONOMİK YAKLAŞIMIN İŞLEVİ, GELİŞİMİ, NİTELİĞİ 

VE VERGİ HUKUKUNDAKİ KONUMU 30

A. İşlev 30

B. Ekonomik Yaklaşımın Tarihsel Gelişimi 31

1. Alman Vergi Hukukunda 31

2. Türk Vergi Hukukunda 34

C. Vergi Hukuku Metodolojisindeki Konumu 36

İKİNCİ BÖLÜM 

VERGİ NORMUNUN YORUMUNDA 

EKONOMİK YAKLAŞIM  

-Ekonomik Yorum-

I. VERGİ NORMLARININ YORUMU 41

A. Yasal Çerçeve 41

B. Teorik Çerçeve 42

1. Yorumun Amacı 43

2. Yorum Yöntemleri ve Değerlendirilmesi 46

3. Yorumun Sınırları 49

4. Yasa Boşlukları ve Doldurulması 51

a) Yasa Boşluğu 51

b) Plana Uygun Yasa Boşlukları 52

c) Plana Aykırı Yasa Boşlukları 53

5. Düzenleme Yapılmasından Kaçınılan Alan 

(Rechtsfreierraum) 56

II. VERGİ NORMLARININ EKONOMİK YORUMU 57

A. Ekonomik Yorum Kavramı ve Gerekliliği 57

B. Ekonomik Yorumun Yorum Teorisindeki Konumu 58

III. EKONOMİK YORUM VE SINIRLARI 60

A. Ekonomik Yorumun Uygulama Alanı 60

B. Ekonomik Yorumun Sınırları 63

C. Yorum ve Hukuk Yaratma İlişkisi 64

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 

VERGİYİ DOĞURAN OLAYIN 

SAPTANMASINDA 

EKONOMİK YAKLAŞIM 

-Ekonomik İrdeleme-

I. NORMUN UYGULANMASI SÜRECİNDE SOMUT MADDİ 

OLAY 65

A. Somut Maddi Olayın Saptanması ve Nitelenmesi Sorunu 65

B. Vergi Hukukunda Somut Maddi Olayın Saptanması ve Nitelenmesi 68

1. Yasal Çerçeve(VUK. m. 3/B) 68

2. Vergilendirmede Somut Maddi Olayın Gerçek Niteliğinin 

Esas Alınması -Ekonomik İrdeleme- 70

a) Yasal Dayanak VUK m. 3, VUK.m. 9 71

b) Uygulama Alanı 73

II. "EKONOMİK İRDELEME" AÇISINDAN ÖZEL HUKUK İŞLEMLERİNİN VERGİSEL KONUMU 74

A. Geçerli Özel Hukuk İşlemleri 74

B. Geçersiz Özel Hukuk İşlemleri 75

1. Özel Hukuk İşlemlerinde Geçersizlik ve Vergisel Açıdan Dikkate Alınabilirliği 75

2. Mutlak Geçersiz Özel Hukuk İşlemleri 77

a) Yasaya ve Ahlâka Aykırı Özel Hukuk İşlemleri 77

b) Şekil Koşuluna Uyulmaksızın Yapılan İşlemler 79

c) Hak ve Fiil Ehliyeti Olmaksızın Yapılan İşlemler 80

d) Muvazaalı İşlemler 80

3. Askıda Geçersiz İşlemler 81

4. Göreceli Geçersiz İşlemler 82

5. Şarta ve Süreye Bağlı Özel Hukuk İşlemleri 82

a) Şarta Bağlı Özel Hukuk İşlemleri 82

b) Süreli Özel Hukuk İşlemleri 83

C. Vergiyi Dolanmaya Yönelik Özel Hukuk İşlemleri: Peçeleme 84

1. Teorik Çerçeve 85

a) Kavram ve Niteliği 85

b) Unsurları 86

(1) Özel Hukukun Düzenleme Olanaklarının Kullanılması 86

(2) Özel Hukukun Düzenleme Olanaklarını Kötüye Kullanma 88

(3) Vergisel Çıkar Sağlanması 89

(4) Vergiyi Dolanma Amacının (kastının)Gerekliliği 89

c) Peçelemeye Bağlanan Vergisel Sonuç 90

d) Maddi Olay Olarak Peçeleme İşlemlerinin Saptanması ve Nitelenmesi 91

e) Vergisel Saikli İşlemler İçinde Peçeleme İşlemlerinin 

Konumu 91

2. Yasal Çerçeve 94

a) Genel Bir Yasal Düzenlemenin Bulunup Bulunmadığı 

Sorunu 94

b) Özel Düzenlemeler 95

III. EKONOMİK İRDELEMEDE SINIRLAR VE GENEL 

DEĞERLENDİRME 96

SONUÇ 99

KAYNAKÇA 105

AKKAYA, M. Die Verbindlichkeit Von Privatrechtlichen Verträgen Für Das Steuerrecht. Grenzen Der Umdeutung Von Verträgen Für Steuerliche Zwecke, Ankara 1998.

___________ Özel Hukuk Sözleşmelerinde Yer Alan Vergisel Hükümlerin Geçerliliği ve Bağlayıcılığı Sorunu”, Yaklaşım, Kasım 2000 S. 95, s. 145 vd.

AKSOY, Ş. Türk Vergi Hukuku ve Türk Vergi Sistemi, 5. Bası, İstanbul 1999.

AYAZ, G., SÖNMEZ, E. Yatırım İndirimi Mahiyeti ve Stopaj Oranını Belirleyen BKK, Yaklaşım, S. 84  Aralık 1999, s. 122-128.

AYAZ,G., SÖNMEZ, E. Yatırım İndiriminde Stopaj Tartışması, Vergi Dünyası, S. 219 Kasım 1999, s. 52 vd.

AYDEMİR, O. Kâr Dağıtımı  Yapılmayan Durumlarda Yatırım İndirimi Üzerinden Tevkifat Yapılıp Yapılmayacağı, Maliye Postası, Kasım 1999, s. 16-22.

AYDOĞDU, İ.. 1999 yılı ve Takip Eden Yıllarda Kurum Kazancından İndirilecek Yatırım İndirimi Tutarı Üzerinden Tevkifat Yapılacak mıdır?, Vergi Sorunları Dergisi, S. 132 Eylül 1999, s. 104 vd.

BAYER, H. W. Der Mensch, sein Leben, sein Einkommen und das Einkom-mensteuerrecht, BB 1991, S. 517-526.

___________ Grundbegriffe des Steuerrechts, 4. Aufl., Berlin 1992. 

BECKER, E., Die Reichsabgabenordnung Erläutert von Enno Becker, 7. Aufl., Berlin 1930.

BILGERY, W. Die Steuerrechtliche Vergünstigungsnorm im Lichte der Theorie vom Stufenbau des Steuertatbestandes unter besonderer Berücksichtigung der Einkommensteuer, Diss. Tübingen 1988.

BIRK, D. Steuerrecht I Allgemeines Steuerrecht, München 1988.

BIYIK, R., KIRATLI, A. Vergi Teşvikleri ve Korumaları, İstanbul 2000

BIYIK, R. Yatırım İndirimi Stopajı, Yaklaşım, S. 84, Aralık 1999, s. 37-50.

BİLGE N. Hukuk Başlangıcı Dersleri, Ankara 1975.

BLENCKE, H. Gestaltungsfreiheit im Steuerrecht und ihre Grenzen, 4. Aufl., Berlin 1979.

BRAMBRIG, G. Einführung in die Vertraggestaltung, JuS 1985, S. 380-385.

CLASSEN, R. Besteuerung des Unrechts Das Wirklichkeitsprinzip des § 40 AO im Licht der Einheit de Rechtsordnung, Diss. Bonn 1981.

CREZELIUS, G. Steuerrecht II Besonderes Steuerrecht, München 1991.

___________ Steuerrechtliche Rechtsanwendung und allgemeine Recchtsordnung, Berlin 1983. 

___________ Tendenzen der Rechtsfortbildung im Steuerrecht, BB 1984, S. 1377-1381.

ÇAĞAN, N. Vergi hukuku Açısından Yasak faaliyetler, Prof. Dr. Bülent Nuri Esen’e Armağan, Ankara 1977, S. 83-110 .

ÖNCEL, M., KUMRULU, A.,

ÇAĞAN, N. Vergi Hukuku, 9. Bası, Ankara 2001,

___________ Vergilendirme Yetkisi, İstanbul 1982. 

DANZER, Die Steuerumgehung, Diss Köln 1981.

DOĞRUSÖZ, B. Yatırım İndirimi Üzerindeki Stopaj, Dünya, 27.05.1999, s. 13.

EDİS, S. Medeni Hukuka Giriş ve Başlangıç Hükümleri, Ankara 1979.

ENGISCH, K. Einführung in das juristische Denken, 8. Aufl., Stuttgart, Berlin, Köln 1983. 

____________ Logische Studien zur Gesetzesanwendung, 3. Aufl., Heidelberg 1963. 

EREN, F. Borçlar Hukuku Genel Hükümler, C. 1. 6. Bası, İstanbul 1998.

FEYZİOĞLU, N. B. Mükellefiyeti Doğurucu Vakıa, SBF Bd. VII No. 1- 4 1952, S. 52-89.

FRIAUF, K. H. Möglichkeiten und Grenzen der Rechtsfortbildung im Steuerrecht, in: Grenzen der Rechtsfortbildung durch Rechtsprechung und Verwaltungvorschriften im Steuerrecht (Hrsg. TIPKE, K.), Köln 1982, 53-70.

FRIEDRICH, W. Gedanken zur verschärfenden Analogie im Steuerrecht, in: Festschrift für H. v. Wallis, Bonn 1985, S. 151, 165.

GÖZLER, K. Hukukun Genel Teorisine Giriş, Ankara 1998.

GROH, M. Die wirtschaftliche Betrachtungsweise im Rechtlichen Sinne, StuW 1989, S. 227-231.

GÜNEŞ, G. Hukuka ve Ahlâka Aykırı Faaliyetlerin Vergilendirilmesi,  Selim  Kanetiye Armağan, İstanbul 19996, s. 248 vd

HAFIZOĞULLARI, Z. Ceza Normu, Ankara 1996.

HİRŞ, E. Pratik Hukukta    Metot (çev. Volf Çernis), 3. Bası, Ankara 2001.

HOFFMAN, R. Abgabenordnung Finanzgerichtordnung Nebengesetze, 16. Aufl., München 1990.

HÖGEMAN, W. Das deutsche Steuerrecht unter dem Einfluß des Nationalsozialismus (1933-1945), Münster 1993.

HÜBSCHMAN, W. Die Problematik der wirtschaftlichen Betrachtungsweise, in: Festschrift für Armin Spitaler zum 60. Geburtstag, S.107-123.

IŞIKTAÇ, Y. Hukuk Normunun Mantıksal Analiz ve Uygulanması, İstanbul 1999.

İMRE, Z. Medeni Hukuka Giriş Temel Kavramlar - Medeni Kanunun Başlangıç Hükümleri ve Hakiki Şahıslar Hukuku, 3. Aufl., İstanbul 1980.

KANETİ, S. Vergi Hukuku, İstanbul 1986/ 1987. 

__________ Vergi Usul Kanunundaki Boşlukların Yargı Tarafından Doldurulması, Vergi Dünyası, S.123 Kasım 1991, s.38 vd.

KAPLAN, İ Hakimin Sözleşmeye Müdahalesi, Ankara 1987.

KARAKOÇ, Y. Türk Hukuku'nda Vergi Kanunlarının Anayasaya Uygunluğunun Yargısal Denetimi, İzmir 1998.

KARAKOÇ, Y. Türk Vergi Yargılaması Hukukunda Delil Sistemi, 2. Bası, İzmir 1997.

KARAYALÇIN, Y. Hukukda Öğretim-Kaynaklar-Metod, Problem Çözme, Ankara 1981.

KIRBAŞ, S. Vergi Hukuku Temel Kavramlar İlkeler ve Kurumlar, Ankara 1997.

KIRCA, Ç. Örtülü (Gizli) Boşluk ve Bu Boşluğun Doldurulması Yöntemi Olarak Amaca Uygun Sınırlama (Teleologische Reduktion), AÜHFD, C. 50, S.1, s. 94 vd.

KIZILOT, S. Vergi sorunlarıyla ilgili Danıştay Kararları ve Muktezalar 1984-1985-1986-1987-1988-1989, Ankara 1989.

KIZILOT, S., AVCI, S. Vergi Uyuşmazlıklarıyla ilgili Muktezalar ve Danıştay Kararları 1971-1972-1973-1974-1975-1976-1977, Ankara 1978 .

KIZILOT, Ş. Yatırım İndiriminde  Stopaj Kaldırıldı mı?, Sabah Gazetesi, 18. 12.1988.

KIZILOT,Ş. Yatırımın İndiriminin Stopaja Tabi Olmadığı, Yaklaşım, Sayı: 88 Nisan 1999, s. 46-55.

KLEIN, F, ORLOPP, G. Abgabenordnung Kommentar, 4. Aufl., München 1989.

KOCAYUSUFPAŞAOĞLU, N. Giriş, Hukuki işlem, Özellikle Sözleşme, KOCAYUSUFPAŞAOĞLU/HATEMİ/SEROZAN/ ARPACI, Borçlar Hukuku, Genel Bölüm Birinci Cilt, s. 71 (Şu ana kadar yayınlanmış formlardan yararlanılmıştır).

KOTTKE, K. Steuerersparung, Steuerumgehung, Steuerhinterziehung, 9. Aufl., Freiburg 1991. 

KRUSE, H. W. Lehrbuch des Steuerrechts Bd. I Allgemeiner Teil, München 1991. 

KUMRULU, A. Uzlaşmaya İlişkin Bir İçtihatları Birleştirme Kararının Işığında, Vergi Hukukunda Teori, Uygulama ve Öğreti, Mali Hukuk, S.19 (1989). 

KUMRULU, A. Vergi Hukukunun Bir kısım Anayasal Temelleri, AÜHFD, C.36 S.1-4, s.151 vd.

KÜHN, R, KUTTER, 

H.,HOFFMAN, R., Abgabenordnung Finanzgerichtordnung Nebengesetze, 16. Aufl., München 1990.AO.

LANGENFELD, G. Vertragsgestaltung Methode -Verfahren Vertragstypen, München 1991.

LARENZ, K. Methodenlehre der Rechtswissenschaft, 6. Aufl., Berlin, Heidelberg, New York 1991.

LARENZ, K., CANARİS, C. W., Metodhenlehre der Rechtswissenschaft, 3. Bası, Springer Lehrbuch 1995.

MARTIN, S. Rechtsgeschäfte im Spannungsfeld zwischen Zivil- und Steuerrecht, BB 1984, S. 1629-1636.

MEILICKE, H. Vertragsgestaltung und Steuergestaltung, StbJb. 1954/1955, S. 187-214.

PAPIER, H., J. Der Bestimmtheitsgrundsatz, Steuerrecht und Verfassungsrecht, in: Steuerrecht Verfassungsrecht (Hrsg. FRIAUF, K. H.), Köln 1989, S. 61-68.

PAUS, B. Eheschließung als Mißbrauch, DStZ 1994, S. 266-268.

___________ Vermietung an den Ehegatten als Mißbrauch, DStZ 1995, S. 397-398.

POROY, R. Ticaret Hukuku ve Vergi Hukuku, İktisat ve Maliye Dergisi Bd. XXIII Nr. 1, 1976, S. 26-28.

RAUE, N. Das Verhältnis zwischen Mißbrauchstatbestand und wirtschaftlicher Betrachtungsweise im Steuerrecht, Diss. Köln 1964.

RECKTENWALD, H. C. Steuerüberwälzungslehre, 2. Aufl., Berlin 1966.

REHBINDER, E. Die Rolle der Vertragsgestaltung im zivilrechtlichen Lehrsystem, AcP 174 (1974), S. 265-312.

___________ Vertragsgestaltung, Frankfurt 1982.

REISS, J. Die Steuerumgehung, Diss Münster 1968.

___________ Gestaltungsmißbrauch durch Option zur Steuerpflicht bei insolventen Unternehmen, UR 1992, S. 42-43.

RIEDEL, J. Die Steuerumgehung, Diss Münster 1968.

ROSE, G. Besteuerung nach Wahl Probleme aus der Existenz steuerlicher Rechtswahlmöglichkeiten, Grundsätze für ihre Ausnutzung, StbJb. 1979/1980, S. 49-96.

SAYGILIOĞLU, N. Vergi hukukunda Yorum, Ankara 1987.

SCHÖPF, H. Die Wechselbeziehungen zwischen Sachverhalt und Normenordnung bei der Rechtsanwendung, Diss., Erlangen-Nürnberg 1971.

SCHULZE OSTERLOH, J. Zivilrecht und Steuerrecht, AcP Bd. 190 (1990), s. 139-164. 

SEROZAN, R. Yasacılık ve  Hukuk Üzerine, Mukayeseli Hukuk Araştırmaları Dergisi, Yıl. 4, S. 6, s.113.

SİRMEN, L. Türk Özel Hukukunda Şart, Ankara 1992. 

SPITALER, A. Kommentar zur Abgabenordnung und Fianz-gerichtsordnung, 9. Aufl., Köln (Stand März 1991).

___________ Die Ausleğung gegen den klaren Wortlaut des Gesetzes im Steuerrecht, Neue Betriebswirtschaft, 1954, s.7-8.

ŞANVER, S. Ticaret Hukuku ve Vergi Hukuku, İktisat ve Maliye C. XXIII  No: 1, 1976, S. 21-25.

___________ Vergi Hukukunda Yorum ve Kanıtlama, Reşat Kaynar’a Armağan, İstanbul 1981, S. 183-196.

ŞENYÜZ, D. Tevkifat Kapsamının BKK ile Belirlenmesinin Yatırım İndirimi Açısından Değerlendirilmesi, Yaklaşım, S. 83 Kasım 1999, s. 19-23.

GELEGEN, T., KARABAĞ, N.,

TAMER, S. Vergi Anlaşmazlıklarıyla ilgili Danıştay Kararları 1971-1972-1973, Ankara 1974.

TANZER, M. Das “Analogieverbot” im Steuerrecht -Eine Wertbetrachtung auf der Grundlage des kritischen Rechtspositivimus -, StuW 1981, S. 201-209.

TEKİNAY, S. S., AKMAN, S.,

BURCUOĞLU, H., ALTOP.A. Borçlar Hukuku Genel Hükümler, 7. Aufl., İstanbul 1993 .

THIEL, R. Gedanken zur Methode der steuer¬lichen Rechtsfindung, StbJb. 1963 /1964, S. 161-165.

TIPKE, K. An den Grenzen der Steuerberatung Steuervermeidung, Steuerumgehung, Steuerhinterziehung, StbJb. 1972/1973, S. 510-532. 

___________  Die Steuerrechtsordnung Bd. III Föderative Steuerverteilung, Rechtsanwendung und Rechtsschutz, Gestalter der Steuerrechtsordnung, Köln 1993. 

___________ Rechtsetzung durch Steuergerichte und Steuerbehörden?, StuW 1981, S. 189-200. 

___________ Über teleologische Auslegung, Lückenfeststellung und Lückenausfüllung, in: Festschrift für H. v. Wallis, Bonn 1985, S. 133-149.

___________ Über Grenzen der Auslegung und Analogie, behandelt am Beispiel der “Entstrickung”, StuW 1972, S. 264-269.

TIPKE, K., KRUSE, H. W. Abgabenordnung, Finanzgerichtsordnung, Kommentar zur AO 1977 und FGO, 15. Aufl., Köln 1965/80 (Stand November 1995).

TIPKE, K., LANG, J. Steuerrecht, 14. Aufl., Köln 1994.

TOROSLU, N. Ceza Hukuku, Ankara 1991.

TOSUNER, M., ARIKAN, Z., 

YERELİ, B. Türk Vergi Sistemi, İzmir 1999

TRÜTER, S. Steuerlich motivierte Scheingeschäfte ihre Behandlung im Zivilrecht, Diss. Hamburg 1987.

TUNCER, S. ŞANVER, S. Vergi Mükellefiyeti Vergi Borcu- Vergi Mesuliyeti, İktisat Maliye, C. 5. S.11 (1959), s. 532 vd.

TUNCER, S. Vergi Uygulamaları, 4. Bası, İstanbul 1983.

TURHAN, S. Vergi Teorisi, 2. Aufl., İstanbul 1977. 

TÜRK, İ. Kamu Maliyesi, Ankara 1992.

ULMER, E. Steuervermeidung, Steuerumgehung, Steuerhinterziehung, DStZ 1986, S. 292-297.

ULUATAM, Ö., METHİBAY, Y. Vergi Hukuku, Ankara 1999.

URBAS, H. Die wirtschaftliche Betrachtungsweise im Steuerrecht, Frankfurt, 1987.

WACKERNAGEL, J. Die Steuerumgehung und ihre Verhütung unter besonderer Berücksichtigung des schweize-rischen Rechts, Basel 1949.

WALLENDER, K. A. Die Auslegung des Steuerrechts, Bern Stuttgart 1988.

WALLENDER, K. A. Die Auslegung des Steuerrechts, Bern Stuttgart 1988, s. 60

WOERNER, L. Die Steuerrechtsprechung zwischen Gesetzkonkretisierung, Gesetzfortbildung und Gesetzeskorrektur, in: Grenzen der Rechtsfortbildung durch Rechtsprechung und Verwaltungsvorschriften im Steuerrecht (Hrsg. TIPKE, K.), Köln 1982, S. 23-52.

WURSTER, J. Der Mißbrauchsbegriff  bei der Steuerumgehung, BB 1983, S. 571-572.

YANLI, V. Anonim Ortaklıklarda Tüzel Kişilik Perdesinin Kaldırılması ve Pay Sahiplerinin Ortaklık Alacaklılarına Karşı Sorumlu Kılınması, İstanbul 2000.

ZAWAR, R. D. Neuere Entwicklungen zu einer Methodenlehre der Vertragsgestaltung, JuS 1993, S. 134-139.

ZİPPELİUS, R. Juristische Methodenlehre, 5. Bası, München 1997