| Kitap Künyesi | |
| Yazar | Bilgin TİRYAKİOĞLU |
| Baskı Tarihi | 2022/10 |
| Baskı Sayısı | 1 |
| Boyut | 16x24 cm (Standart Kitap Boyu) |
| Cilt | Karton kapak |
| Sayfa Sayısı | 293 |
Bilgin TİRYAKİOĞLU
Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Üyesi
Doğrudan Yatırımların Uluslararası Hukukta Korunması başlığını taşıyan bu eserin ilk baskısının yayınlandığı 2003 yılından bu yana uzun yıllar geçti. Bu süre içinde dünyada başta ekonomi, siyaset, sağılık, hukuk, finans, enerji alanında olmak üzere büyük bir değişim süreci adım adım gerçekleşiyor. Bu değişime tanıklık eden bizler bu inanılmaz değişimin hangi yöne everileceğine karar verecek olan bir kuşa-ğın temsilcileriyiz.
Yabancı yatırımların uluslararası hukukta korunması bakımından uzun yıllar-dan bu yana gerçek anlamda bir değişim yaşanmıyor gibi görünse de son zamanlarda özellikle yatırım uyuşmazlıklarının çözümü bakımından yatırımcı – ev sahibi devlet arasındaki yatırımcılar lehine oluşturulmuş bulunulan dengenin ya da daha gerçekçi bir ifadeyle dengesizliğin uluslararası toplumda artık rahatsızlık vermeye başladığı gözlenmektedir. Bu rahatsızlığın gelişmiş dünya dediğimiz devletlerce dile geti-rilmesinin temel nedenlerinden biri, başta ABD ve Avrupa Birliğine üye devletler olmak üzere yabancı yatırımlar alanında uluslararası hukukun oluşumuna yön veren sermaye ihraç eden devletlerin artık pek çok uyuşmazlıkta ev sahibi devlet rolünü yoğun bir şekilde üstlenmesinden kaynaklanmasıdır.
İnsan hakları, çevrenin korunması, iklim değişikliği ve halk sağlığı gibi toplu-mun bütününü ilgilendiren konularda yatırımcı lehine uygulamalara karşı artık ulus-lararası toplum sessiz kalmamaktadır. Bu kapsamda, sistemin temel yapı taşlarından biri olan ikili veya çok taraflı uluslararası yatırım anlaşmalarında özellikle çevre ve insan hakları ile ilgili uluslararası toplumun hassas olduğu konularda yeni esasların benimsenmeye başladığı, özellikle Avrupa Birliğinin Yeşil Mutabakat metninde be-lirlemiş olduğu iklim değişikliği hedefleri doğrultusunda yatırımlar üzerine önemli değişiklikler meydana gelmekte olduğu, böylelikle yeni bir dengenin kurulmaya ça-lıştığı görülmektedir.
Yatırım uyuşmazlıklarının çözümü ile ilgili düzenlemelerdeki değişim bir ta-rafa bırakılacak olursa, yaşanan gelişmelerin ve değişimin yatırımların uluslararası hukukta korunmasına ilişkin sistemin hala yatırımcı dostu olduğu anlayışını ortadan kaldıracak bir seviyeye gelmediği görülmektedir. Bununla birlikte, yatırım uyuş-mazlıkların çözümü ile ilgili sistemin değiştirilmesine yönelik yoğun çabaların gele-cek yıllarda tüm sistemin değişimine öncülük etmesi beklenmektedir. Bu değişimin elinizdeki eserin dayandığı temel ilkeler üzerindeki radikal etkileri henüz tüm çıp-laklığı ile ortaya çıkmamış olsa da önümüzdeki beş yıl içinde bu yabancı yatırımlar ile ilgili düzenin farklı dengelere oturacağı öngörülmektedir.
Elinizdeki eserin, üzerinde çok az sayıda güncelleme yapılmıştır. Yatırımların uluslararası hukukta korunması ile ilgili olarak daha köklü değişimlerin yer aldığı ve derinlemesine tahlil edildiği üçüncü baskıyla veya yeni bir eserle kısa süre sonra
okuyucuyla bulaşmayı planlıyoruz. Uzun süredir tüm sayıları tükendiği için öğren-cilerimin kütüphanelerdeki mevcut baskıyla yetinmeye çalıştığını ve bu durumdan yakındıklarını biliyorum. Elinizdeki ikinci bası bu ihtiyaca cevap vermek üzere ha-zırlanmıştır. Bu baskı ile birlikte, sevgili öğrencilerime vermiş olduğum sözü yerine getirebilmenin mutluğunu yaşıyorum.
Kitabın yayımını üstlenen ve teşvik eden Yetkin Yayınevi’nin sahipleri Ziya Gülkök ve Muharrem Başer’e, dizgi ve mizanpajı özenle gerçekleştiren Esra İzgi’ye ve diğer Yetkin Yayınevi çalışanlarına yürekten teşekkür ediyorum.
serin öğrencilerime ve uygulayıcılara yararlı olmasını diliyorum.
Prof. Dr. Bilgin Tiryakioğlu Ağustos 2022
Bilkent, Ankara
İ Ç İ N D E K İ L E R
İÇİNDEKİLER .......................................................................................... VII
KISALTMALAR .................................................................................... XVII
GİRİŞ ............................................................................................................ l
BİRİNCİ BÖLÜM
YABANCI YATIRIMLARA GENEL BAKIŞ
§ 1. Doğrudan Yabancı Yatırımın Tanımı ve Diğer Yatırım
Türlerinden Farkları ......................................................................... 9
I. Doğrudan Yabancı Yatırımın Tanımı .................................................... 9
II. Doğrudan Yatırımı Dolaylı Yatırımdan Ayıran Unsurlar.:. ................... 1 O
III. Doğrudan Yatırımı Varlıkların Sınır Ötesi Akışının Diğer
Türlerinden Ayıran Unsurlar ............................................................. 12
§ 2. Tarihçe ............................................................................................ 13
I. Sömürgecilik Dönemi. ...................................................................... 13
II. Sömürgecilik Sonrası Dönem ............................................................ 16
A. Milliyetçilik ve Millıleştirme Hareketlerinin Başladığı Dönem ...... 16
B. Rasyonalizm Dönemi .................................................................. 1 8
C. Liberal Dönem ............................................................................ 22
§ 3. Yabancı Yatırıma İlişkin Ekonomik Teoriler .................................. 27
I. Klasik Teori ...................................................................................... 27
II. Bağımlılık Teorisi .............................................................................. 29
III. Ilımlı Görüş ....................................................................................... 30
§ 4. Yabancı Yatırım Alanında Rol Oynayan Önemli Aktörler ............ 3 2
I. Ev Sahibi Devlet ............................................................................... 3 3
II. Kaynak Devlet .................................................................................. 34
III. Uluslararası Örgütler ......................................................................... 36
IV. Çok Uluslu Şirketler. ........................................................................ 38
V. Devlet Şirketleri. ............................................................................... 40
§ 5. Yabancı Yatırıma Karşı Engeller ve Ortaya Çıkabilecek Riskler . .42
I. Yatının Engelleri ............................................................................... 4 3
A. Ekonomik ve Yapısal Engeller. .................................................... .43
B. Gerekli Modern Altyapı Eksikliği.. .............................................. .44
C. Politik Engeller ............................................................................ 44
il. Yabancı Y atınmın Karşı Karşıya Kaldığı Riskler ................................. .4 6
A. İdeolojik Riskler ........................................................................ .46
B. Ekonomik Milliyetçilik ............................................................... 4 7
C. Sanayi Yapısındaki Değişiklikler. ................................................ .4 9
D. Sözleşmenin Değişen Şartlara Uyarlanması ................................. 50
§ 6. Uluslararası Hukukun Yabancı Yatırıma İlişkin Kaynakları. ........ 51
I. Anlaşmalar ....................................................................................... 5 1
A. Çok Taraflı Anlaşmalar ............................................................... 51
B. Bölgesel Anlaşmalar .................................................................... 53
C. İki Taraflı Anlaşmalar ................................................................. 55
il. Uluslararası Teamül .......................................................................... 56
111. Hukukun Genel İlkeleri .................................................................... 5 9
IV. Mahkeme ya da Tahkim Kararları ..................................................... 60
V. Doktrin ............................................................................................. 61
§ 7. Yabancı Yatırımların Tabi Olacağı Muamelenin Dayanakları ...... 6 2
I. Ev Sahibi Devletin Ulusal Yatının Mevzuatı ....................................... 6 2
il. Yatırım Sözleşmeleri.. ........................................................................ 63
111. Uluslararası Yatırım Anlaşmaları ........................................................ 64
İKİNCİ BÖLÜM
YABANCI YATIRIMIN DENETİMİ
§ 1. Ev Sahibi Devletin Denetimi ............................................................ 6 7
I. Genel Olarak Yabancıların Hukuki Statüsü ........................................ 6 7
A. Ülkesel Yetki ve Sınırları .............................................................. 67
B. Yabancıların Tabi Olacağı Muamelenin Standartları ..................... 69
1 . Ulusal İşlem ve Asgari Standart İlkeleri.. ................................ 7 O
2. İnsan Haklarını Esas Alan Yaklaşım ........................................ 7 3
3. Muamele Standartlarının Uluslararası Yatırım Hukuku
B akımından Değerlendirilmesi.. .............................................. 7 4
II. Yabancı Y atınmın Ülkeye Girişi.. ....................................................... 7 5
III. Yabancı Y atınmın Ülkeye Girişine İlişkin Düzenlemeler .................... 7 9
A. Yatırım Üzerindeki Denetimler ..................................................... 80
1. Giriş Öncesi Yatırımın İncelemeye Alınması ............................ 80
2. Yerel İşbirliğine İlişkin Koşullar. ............................................ 8 3
3. Sermaye Getirmeye İlişkin Koşullar ....................................... 8 5
4. Çevrenin Korunmasına İlişkin Koşullar .................................. 8 6
5. İhracata İlişkin Koşullar ......................................................... 8 8
6. Yerel Katılıma İlişkin Koşullar ................................................ 8 9
7 . Diğer Koşullar ....................................................................... 9 2
B. Güvence ve Teşvikler .................................................................. 92
1. Geleneksel Hukuki Stratejiler ................................................. 93
a) Kamulaştırmaya Karşı Güvence ........................................ 93
b) Mali Teşvikler .................................................................. 96
2. Yeni Hukuki Stratejiler.. ..... :. . ·········. ....................................... 98
a) Ev sahibi devlet politikaları ve güvencelerinin resmi
hukuki taahhütler düzeyine çıkarılması ............................. 98
XIII
b) Özel sektörün gelişmesini teşvik için hukuki, mali ve
kurumsal reformların yapılması ........................................ 9 8
c) Yatının uyuşmazlıklarının çözümünde tahkimin kabulü .... 9 9
d) MIGA'nın desteklenmesi ve kullanılması.. ....................... 100
e) Ortak girişimin teşvik edilmesi ve mülkiyet
kısıtlamalarının kaldırılması ....... • ...................................... 1O O
§ 2. Kaynak Devletin Yatırımı Denetlemesi ve Uluslararası Yetki ....... 100
I. Kaynak Devletin Denetiminin Gerekçeleri ...................................... 100
II. Uluslararası Hukukta Yetki.. ............................................................ 103
A. Ülkesellik İlkesi ........................................................................ 104
1 . Ülkesel Egemenlik ve Yabancı Yatının .................................. 1 O 5
2. Egemenlik ve Ülke Aşıcı Yetki... ........................................... 1 O 8
3 . Ülkesel Yetkinin Korunması Gereğini Destekleyen İlkeler .... 1 O 8
B. Etki Doktrini ............................................................................. 1 O 9
1 . Rekabet Kanunlarının Ülke Aşıcılığı ...................................... 1 10
2. İhracatın Denetlenmesine İlişkin Kanunlar ........................ : .. 116
3. Rekabet Hukuku ve İhracatın Denetimi Konusundaki
Ülke Aşıcılığın Yabancı Yatırımlar Üzerindeki Etkisi .............. 119
4. Ülke Aşıcı Yetkinin Kullanıldığı Diğer Alanlar ...................... 120
a) Rüşvet. ..................................................... , ..................... 120
b) Çevre sorumluluğu ........................................................ 121
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
YABANCI YATIRIMA İLİŞKİN ULUSLARARASI DÜZENLEMELER
§ 1. Çok Taraflı Düzenleme Girişimleri.. ............................................. 123
I. Çok Taraflı Anlaşmalar. .................................................................. 12 3
A. Genel Olarak .............................................................................. 123
B. Çok Taraflı Yatının Anlaşması. .................................................... 124
1. Amaç ve Müzakere Süreci.. .................................................. 124
XIV
2. Çok Taraflı Yatırım Anlaşmasının Özellikleri ......................... 126
3. Çok Taraflı Yatının Anlaşmasının Temel İlkeleri ................... l 2 7
II. Bağlayıcı Olmayan Uluslararası Belgeler.. ........................................ 130
A. Çok Uluslu Şirketlere İlişkin Uluslararası Normlar .................... 13 1
1 . Genel Olarak ........................................................................ 131
2. Birleşmiş Milletler Çok Uluslu Şirketler Komisyonu
(UNCTC) Davranış Kodu Taslağı.. ........................................ 134
a) Kodun amacı ve çok uluslu şirketin tanımı.. .................... 134
b ) Ulusal egemenliğe saygı ve i ç işlerine karışmama ........... 134
c) Sözleşmelerin yeniden müzakeresi.. ............................... 13 5
d) Yolsuzluklardan kaçınma ............................................... 135
e) Ekonomik, malı ve sosyal denetimler ............................. 136
f) Çok uluslu şirketlere yapılacak muamele ....................... 136
g) Üzerinde uzlaşma sağlanamayan konular. ...................... 137
aa) Uluslararası hukukun ilgisi .................................... 13 7
bb) İç işlerine karışmama ............................................. 13 7
cc) Sürekli egemenlik ve uluslararası borçlar ............... 13 9
dd) Millileştirmelerde tazminat şartı ............................. 140
ee) Fonların sınırsız transferi ........................................ 140
ff) Hükumetler arası ilişkilere karışmama .................... 140
gg) Uyuşmazlıkların çözümü ....................................... 141
hh) Ulusal işlem .......................................................... 141
B. Dünya Bankasının Yabancı Yatırıma İlişkin Direktif İlkeleri ....... 14 2
1. Genel Olarak ........................................................................ 142
2. Direktif İlkelerin Ele Aldığı Konular .................................... 143
a) Uygulama alanı .............................................................. 143
b) Yabancı yatırımın ülkeye kabulü ..................................... 14 3
XV
c) Yabancı yatırımlara yapılacak muamele .......................... 14 5
d) Kamulaştırma ve tek yanlı olarak sözleşmelerin
değiştirilmesi veya sona erdirilmesi ................................ 146
e) Uyuşmazlıkların çözümü ................................................ 147
C. Değerlendirme .......................................................................... 14 7
ili. Yabancı Yatırımların Bazı Veçhelerini Düzenleyen
Uluslararası Sözleşmeler .................................................................. 148
A. Devletler ile Diğer Devletlerin Vatandaşları Arasında
Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümü Hakkında Sözleşme ............. 148
1 . Uygulama Alanı ................................................................... 148
2. ICSID'in Sorumlulukları ....................................................... 150
a) Uzlaşma usulü ............................................................... 151
b) Tahkim .......................................................................... 151
3. ICSID Tahkimi ve Uygulanacak Hukuk ............................... 15 2
4. ICSID Hakem Kararına Karşı Hukuki Çareler. ...................... 15 3
5. ICSID Tahkiminin Münhasır Niteliği.. .................................. 15 3
6. ICSID Hakem Kararının Tenfizi ........................................... 15 3
B. Çok Taraflı Yatırım Garanti Kuruluşu Sözleşmesi ...................... 154
1 . Garanti Edilmiş Yatırımlar .................................................... 15 5
2. MIGA'nın Karşılayabileceği Riskler ...................................... 15 6
a) Döviz transferi ............................................................... 15 6
b) Kamulaştırma ve eş nitelikli tedbirler. ............................. 157
c) Sözleşmenin ihlali. ......................................................... 157
d) Savaş ve iç kargaşa hali ................................................. 157
3 . Garanti Sözleşmesi ............................................................... 1 5 8
4. Uyuşmazlıkların Çözümü ..................................................... 1 5 8
5. Özel ve Mükerrer Sigortacılar ile İşbirliği ............................. 159
§ 2. İki Taraflı Yatırım Anlaşmaları .................................................... 160
XVI
I. Genel Olarak .................................................................................. 160
II. Dostluk, Ticaret ve Denizcilik Anlaşmaları ...................................... 1 61
III. İki Taraflı Yatırım Anlaşmalarının Sebepleri ve Genel Amaçları ........ 162
IV. İki Taraflı Yatırım Anlaşmalarının Hazırlanması. ................................ 164
V. İki Taraflı Yatırım Anlaşmalarının Özellikleri ................................... 1 6 6
A. Anlaşmanın Amacına İlişkin Hükümler ..................................... 166
B. Tanımlar ................................................................................... 167
1. Yatırım ................................................................................. 167
2. Yatınmcı ............................................................................... 169
a) Gerçek kişi yatırımcılar. .................................................. 169
b) Şirketler ve tüzel kişiliği bulunmamakla birlikte
hukukı bazı özellikler taşıyan insan toplulukları ............. 169
C. Yabancı Yatırımcıya Yapılacak Muamelenin Standardı ................ 173
D. Karların Transferi.. .................................................................... 176
E. Kamulaştırma ve Tazminat ........................................................ 177
1. Terim ................................................................................... 177
2. Şartlan ................................................................................. 178
a) Kamu yaran ve ayrımcı olmama ..................................... 178
b) Usul kurallarına uygunluk ve yargısal-idarı denetim ....... 179
c) Tazminat ....................................................................... 180
F. Taahhütlerin Korunması.. .......................................................... 18 1
G. Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümü ............................................ 182
1. Tahkim ................................................................................ 182
2. Tahkim ve Yerel Çarelerin Tüketilmesi ................................ 1 84
H. Halefiyet ................................................................................... 1 8 5
XVII
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
YABANCI YATIRIMIN MİLLİLEŞTİRİLMESİ ve TAZMİNAT
§ 1. Millileştirme ................................................................................... 187
I. Terminoloji .................................................................................... 187
A. Mülkiyete Doğrudan El Atılmasına Yönelik Tedbirler ............... 188
1 . Kamulaştırma ....................................................................... 1 8 8
2 . Millileştirme ......................................................................... 18 9
3. El koyma (müsadere) .......................................................... 190
B. Mülkiyete Dolaylı El Atılmasına Yönelik Tedbirler. ................... 191
II. Yabancı Mülkiyete El Atılmasına İlişkin Hukukun Gelişimi.. ........... 192
A. Millileştirme ve El Koyma İkilemi.. ........................................... 194
B. Millileştirme ve Mülkiyete Dolaylı El Atılması ........................... 196
C. Dolaylı El Atma Türleri.. ........................................................... 197
1 . Mal Varlığının Zorlama Sonucu Satışı ................................... 1 9 8
2. Yerlileştirme Tedbirleri ........................................................ 199
3. Mülkiyet Haklarına Müdahale .............................................. 200
4. Şirketin Yönetimi Üzerinde Denetimi Ele Geçirmek ............. 201
5. Yabancı Yatırımcıya Verilen İznin veya İmtiyazın
Geri Alınması ....................................................................... 202
6. Ev Sahibi Devletin Bazı Eylemlere Karşı Yabancı
Yatırıma Koruma Sağlamaması ............................................. 204
7. Aşırı Vergilendirme .............................................................. 205
8. Yabancı Yatırımcının Sınır Dışı Edilmesi ................................. 206
III. El Atmanın Hukuka Uygunluğu Konusunda Uluslararası
Hukukun Gelişim Süreci. ................................................................ 206
A. Asgari Standarda Dayanan Geleneksel Görüş ............................ 206
B. Ev Sahibi Ülkenin Sürekli Egemenliğine Dayanan Görüş .......... 207
C. Sürekli Egemenlik Kavramının Geleneksel
Görüş Üzerindeki Etkisi ............................................................ 209
xvnı
IV. El Atmanın Hukuka Uygun Olması İçin Gerekli Olan Şartlar .......... 211
A. Kamu Yararı .............................................................................. 212
B. Ayrımcı Olmama ....................................................................... 213
C. Tazminat ................................................................................... 216
§ 2. Yabancı Mülkiyete El Atılması Halinde Ödenecek Tazminata
İlişkin Sorunlar ............................................................................. 216
I. El Atma Karşılığında Ödenecek Tazminatın Standardı. ..................... 216
II. Tazminat Şartının Hukuka Uygun ve Hukuka Aykırı
El Atma Ayrımı Üzerindeki Etkisi ................................................... 218
III. Götürü Tazminat (Lump Sum) Anlaşmaları .................................... 220
IV. Tazminatın Belirlenmesini Etkileyen Unsurlar ................................. 222
A. Tazminatın Ödenmesi Zamanı ................................................... 222
B. Tazminatın Miktarı .................................................................... 223
1. Tazminat Miktarının Hukuka Uygun ve Hukuka Aykırı
El Atmalarla İlişkisi .............................................................. 224
2. Zararın Hesaplanmasında Etkili Olan Diğer Unsurlar ............ 225
3. El Atılan Malın Değerinin Tespitine İlişkin Yöntemler. ......... 226
a) Pazar değeri ................................................................... 226
b) Defter değeri ................................................................. 227
c) İndirim yöntemi ............................................................ 228 ·
C. Tazminatın Etkili Olması ........................................................... 229
§ 3. Sözleşmeden Doğan Hakların İhlali ve El Atma ........................... 231
I. Yabancı Yatırımların Akdi Vasıtalarla Korunması ............................. 231
A. İmtiyaz Sözleşmeleri ................................................................. 231
B. Yabancı Y atınmcı ile Devlet Arasında Yapılan Yatının
Sözleşmelerinin Özellikleri ........................................................ 2 3 2
1. İstikrar Kaydı ....................................................................... 233
2. Hukuk Seçimi ...................................................................... 234
XIX
3. Tahkim Kaydı ...................................................................... 235
II. Yatırım Sözleşmelerini İhlal Eden El Atmalar .................................. 236
SONUÇ ..................................................................................................... 239
BİBLİYOGRAFYA ··················································································245
KAVRAM DİZİNİ ................................................................................... 285
MAHKEME VE HAKEM KARARLARI DİZİNİ .................................. 289
XX
Copyright 1985 - 2024 | Yetkin Basım Yayım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş.
