Uluslararası Hukuk ve Uluslararası İlişkiler

ÖN SÖZ

Uluslararası Hukuk ve Uluslararası İlişkiler alanlarının tarihsel süreçte

benzeşen ve ayrışan yönlerini ortaya koyarak, kesişim noktalarındaki tarihsel

ve güncel örnek olayların çözümlenmesi amacıyla derlenen bu kitap, Hukuk

ve Uluslararası İlişkiler alanlarında önemli bir boşluğu doldurarak her iki alandaki akademisyenlere, öğrencilere ve uygulayıcılara disiplinlerarası bir bakış

açısı sunmayı hedeflemektedir. Bu bakış açısıyla söz konusu alanların kuramsal, yöntemsel ve güncel konularda birbirlerinden destek alabilecekleri yönlerin tartışılması mümkün olacaktır.

Kitap, seçilmiş üniversitelerin Uluslararası İlişkiler Bölümü Uluslararası

Hukuk Ana Bilim Dalları ile Hukuk Fakülteleri Devletler Genel Hukuku/Milletlerarası Hukuk Ana Bilim Dallarına mensup yetkin akademisyenler ve genç

araştırmacıların çalışmalarıyla hazırlanmıştır. Bu ortaklığın kurulduğu uluslararası akademik kaynak örneklerine bakıldığında ilk çalışmadan sonra takip

eden çalışmalarla disiplinlerarası anlayışın yerleştiği ve literatüre önemli katkılar sunulduğu görülecektir. Bu kitap da Türkçe literatürde yer almayan bir

teması sağlayacak, akademisyenlerin sonraki çalışmaları ve işbirlikleri için temel oluşturacaktır. Bununla birlikte her iki alandaki birçok akademisyen disiplinlerarası nitelikte dersler vermektedir. Söz konusu kitap bu derslerde temel ders kitabı görevi de görebilecek nitelikte hazırlanmıştır.

Uluslararası Hukuk ve Uluslararası İlişkiler’e ilişkin değerlendirmeler

Uluslararası İlişkiler ve Hukuk akademik alanlarında birçok çalışmaya konu

olmaktadır. Uluslararası İlişkiler’de terörizm, çevre, insan hakları, uluslararası

mahkemeler, uluslararası ticaret ve küresel salgın gibi konularda yaşanan güncel gelişmeler uluslararası hukukla işbirliğinin önemini göstermektedir. Bununla birlikte egemenlik, savaş, norm gibi kavramlar bu ortaklıkta önemli yer

bulmaktadır. İki alanın kesişme noktalarında yer alan konuları belirlemek ve

çözümlemek ilgili çalışmalara bir yol haritası oluşturacaktır. Uluslararası İlişkiler kapsamındaki güncel gelişmelerin birçoğu Uluslararası Hukuk’u büyük

ölçüde etkilemektedir ve Uluslararası Hukuk gelişmelerinde de aynı durum

Dr. Öğretim Üyesi Cansu ATILGAN PAZVANTOĞLU

6

Uluslararası İlişkiler için geçerli olmaktadır. Her iki alanın kuramsal, yöntembilimsel ve uygulamadaki yönleri dikkate alınarak hazırlanan bu kitapta söz

konusu kesişimdeki seçilmiş konular, genel başlıklar oluşturularak bütüncül

bir kapsamda sunulmuştur.

Kitap içerisinde on bir bölüm bulunmaktadır. Kitap bölümleri okuyucuyu

yönlendirmek adına dört farklı başlıkla; “Uluslararası Hukuk ve Uluslararası

İlişkilere Disiplinerarası Yaklaşımlar”, “Eleştirel Uluslararası Hukuk Çalışmaları ve Uluslararası İlişkilere Yansımaları”, “Uluslararası Hukuk ve Uluslararası İlişkiler Etkileşiminde Güncel Sorunlar” ve son olarak “Uluslararası

Hukuk ve Uluslararası İlişkiler Etkileşiminde İleri Okumalar” şeklinde sınıflandırılmıştır.

“Uluslararası Hukuk ve Uluslararası İlişkilere Disiplinerarası Yaklaşımlar”

başlığı altındaki ilk bölümde, “Uluslararası İlişkiler ile Uluslararası Hukukun

'Uzak Yan Yanalığı' ve Disiplinlerarasılık Meselesi” adlı araştırmasıyla Aydın

Okur, disiplin ve disiplinerarası/disiplinlerarasılık kavramlarını irdeleyerek,

doğa bilimleri ve sosyal bilimler ayrımından hareketle Uluslararası İlişkiler ve

Uluslararası Hukuk etkileşimindeki disiplinlerarası yaklaşımların sorunlu alanlarına dikkat çekmiştir. Tarihsel süreçte her iki alanın da farklı ölçülerde maruz

kaldığı pozitivizm baskısı ele alınmış, bir alanın soruları, terminolojisi ve yöntemiyle diğerine hükmetme tehlikesi vurgulanmıştır. Disiplinlerarası çalışmalar

teşvik edilirken söz konusu sorunlu alanların sorgulanmasına, tartışılmasına ve

bilgiyi arayanların bu konulardaki farkındalığının önemine değinilmiştir.

Aynı başlık altındaki ikinci bölümde Atılgan Pazvantoğlu, “Uluslararası

Hukuk ve Uluslararası İlişkilere Yönelik Disiplinlerarası Yaklaşımlar: Etkileşimsel Uluslararası Hukuk Kuramının Değerlendirilmesi” adıyla kaleme aldığı araştırmasında iki alandaki kuramsal ve yöntem bilimsel tartışmaları disiplinlerarası yaklaşımlar çerçevesinde inceleyerek söz konusu alanları kaynaştıran bir öneriyle sunulan Etkileşimsel Uluslararası Hukuk kuramını değerlendirmiştir. Kuram, disiplinlerarası çözümlemelere uygun olarak, her iki

alandan gerekçelendirerek yer verdiği kuramsal ögeleri sentezlemiş, belirle-

Ö N S Ö Z

7

diği örnek olaylara uygulamıştır. Bu örnekten hareketle çalışma, benzer örneklerin disiplinlerarası yaklaşıma her iki alanın katı yaklaşımlarının sorgulanmasını sağlayarak önemli katkıda bulunacağının altını çizmiştir.

Kitabın diğer bölümleri “Eleştirel Uluslararası Hukuk Çalışmaları ve

Uluslararası İlişkilere Yansımaları” başlığıyla sunulmuştur. Üçüncü bölümde

Güneysu, “Eleştirel Uluslararası Hukuk Çalışmaları: Yeni Bir Çığır” başlığıyla ‘Hukuk Siyasettir’ vurgusu temelinde, eleştirel hukuk çalışmalarının

Hukuk alanının diğer alanlarla etkileşimini yeniden keşfetmeye alan açtığını

belirtmiştir. Otonom silah sistemlerine ilişkin tartışmalar örneklenerek bu

kapsamda somutlaşan devlet davranışlarının incelenmesinin önemi vurgulanmıştır. Eleştirel hukuk çalışmalarının niteliği ve alana etkisi -somut bir alternatif sunamamasına ilişkin eleştirilerle birlikte- çok yönlü bir yaklaşıma olanak tanıması, disiplinlerarası çalışmalara teşvik eden yaklaşımı, olay adaletini

sağlamaya yönelik hassasiyetin arttırılması, yeni bakış açılarının, çok yönlü

ve çok sesli inceleme imkânının geliştirilmesi gibi özellikleriyle olumlu değerlendirilmiştir.

Dördüncü bölümde değerlendirmeye “Uluslararası Siyasette Uluslararası

Hukukun ve Kavramlarının Bir Araç Olarak Kullanılması” başlığıyla katılan

Koçak, siyasetten bağımsız bir Uluslararası Hukuk disiplinin eksikliğine dikkat

çekerek bu görüşü temellendiren eleştirel hukuk çalışmalarının, hâkim ideoloji

ve sistemlerin uluslararası hukuku çeşitli şekillerde kullanımına yönelik analizleri ile alana yeni bir boyut kazandırdığını belirtmiştir. Siyasetin çeşitli biçimlerde Uluslararası Hukuk’u şekillendirdiği ve amacına hizmet etmeye uygun

hale getirdiğini öne süren görüşler araçsallaştırmayı da temellendirmektedir.

Devlet çıkarları dolayısıyla seçicilik gibi örneklendirmelerle Uluslararası Hukuk’un karşı karşıya olduğu ve siyaset etkileşimiyle dâhil olduğu uluslararası

sistemdeki gerçekliğin farkında olmanın önemi vurgulanmıştır.

“Uluslararası Hukuk ve Uluslararası İlişkiler Etkileşiminde Güncel Sorunlar” başlığıyla diğer bölümler her iki alanın kesişiminde yer bulan ve hâlihazırda devam eden örnek olay ve kavramlara ayrılmıştır. Beşinci bölümü

oluşturan “Uluslararası Hukukta Kavramsal, Tarihsel ve İşlevsel Sorular Işığında Hükümet Dışı Örgütler ve İnsan Hakları Hukuku İlişkisi” çalışmasıyla

Dr. Öğretim Üyesi Cansu ATILGAN PAZVANTOĞLU

8

Çelik, Hükümet Dışı Örgüt tanımının belirsizliğinden yola çıkarak, bu örgütlerin Uluslararası Hukuk’taki yerlerini irdelemiş, kişi olarak ele alınmalarına

ilişkin tartışmalarla birlikte özne-nesne sorgulamaları çerçevesinde bir değerlendirme sunmuştur. Geleneksel aktörlere karşı konumları hukuk yapan ve yararlanan ikiliğiyle ele alınmıştır. Uluslararası Hukuk yapım sürecinde, Uluslararası İnsan Hakları Hukuku yaratımı özelinde UNICEF ve Çocuk Hakları

Sözleşmesi ve BM Engelli Kişilerin İnsan Hakları Sözleşmesi örneklenmiş ve

bu kapsamda çözümlenmiştir.

Altıncı bölümde, iklim değişikliği üzerinden Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne giden davaları konu alan “AİHM ve İklim Değişikliği: Güncel Başvuruların Hukuki Bir Değerlendirmesi” başlıklı araştırmada Demir ve Güneş

Peschke, yaşayan sözleşme vurgusuyla Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin

toplumsal duyarlılığın arttığı en önemli güncel konulardan biri olan iklim konusundaki aktif rolünü sorgulamıştır. Mahkeme’nin iklim değişikliğine ilişkin

yaklaşımını ‘mağduriyet’ kavramı çerçevesinde irdeleyen araştırmada, uluslararası alandaki yeni aktörlerden biri olarak nitelendirilen aktivistlere de değinilmiştir. Duarte Agostinho ve diğerleri v Portekiz ve 32 diğer devlet (2020),

Verein KlimaSeniorinnen Schweiz ve diğerleri v İsviçre (2021), Greenpeace

Nordic ve diğerleri v Norveç, Mex M v Avusturya (2021), Carême v Fransa

(2022) davalarını konu kapsamında çözümleyen yazarlar, bu başvuruların sonuçlarının hem Uluslararası Çevre Hukuku hem de Uluslararası İnsan Hakları

Hukuku alanında önemli etkiler yaratacağı kanısındadır. Tek bir devletin sorumluluğu iddiası, iç hukuk yollarının tüketilmemesi yönündeki eleştiriler,

AİHM’in çevreyi dolaylı olarak koruması, Mahkeme’nin davalardaki antroposentrik yaklaşımı, bireyin temel hak ve özgürlüklerinin ihlali ile çevrenin

tahribatı ve iklim değişikliği ilişkisi bu kapsamda ele alınmıştır.

“Silahlı Çatışmalar Hukukunun Uygulama Araçları Olarak Denetim Mekanizmaları, Devlet Sorumluluğu ile Bireysel Sorumluluk” başlığıyla, kitabın

yedinci bölümünde Ecemiş Yılmaz, devlet sorumluluğunun ve bireysel cezai

sorumluluğun gerçekleştiği durumların tespitiyle, uygulama araçları olarak

oluşturulan denetim işleyişlerinin eksik yönlerinin belirlenmesinin Uluslararası Hukuk’un gelişimi açısından önemli olduğunu belirtmiştir. Bu işleyişlerin

Ö N S Ö Z

9

uluslararası toplumda siyasal ve uluslararası ilişkiler göz önüne alındığında

yeterince çözüm getiremediği vurgusundan hareketle araştırmada, Uluslararası İnsani Araştırma Komisyonu, Koruyucu Güçler ve Uluslararası Kızılhaç

Komitesi örneklenerek, devletlerin söz konusu işleyişlerin ciddi insancıl hukuk ihlallerini soruşturmasına rıza göstermede isteksiz olduklarının görüldüğü

belirtilmiştir. Var olan denetim işleyişlerinin devletlerin rızasına ya da BM

Güvenlik Konseyi’nin kararına bağlı olması da bu kapsamda değerlendirilmiştir.

Sekizinci bölümde Gözen Ercan, “Uluslararası Hukuk ve Siyaset Etkileşiminde Koruma Sorumluluğunun Dönüşümü ve Uygulamaları” başlıklı çalışmasında her iki alanın kesişiminde tartışmalı bir geçmişe sahip olan müdahale kavramından başlayarak, uluslararası sistemdeki değişimlerin doğurduğu

ihtiyacın bir sonucu olarak ortaya çıkan Koruma Sorumluluğu kavramının geçirdiği normatif, siyasi ve hukuki dönüşümleri ele almıştır. Araştırmada kavramın iki alanın etkileşimini olumlu ve olumsuz örnekleyebileceği değerlendirilmiş, gelişimine yönelik siyasi tartışmalar ve normatif karşı çıkmaların hukuki çelişkiler ya da endişeler yerine siyasi çıkar ve endişelerden kaynaklandığına dikkat çekilmiştir.

Son kısım “Uluslararası İlişkiler ve Uluslararası Hukuk Etkileşiminde

İleri Okumalar” başlığıyla her iki alanı da ilgilendiren, sonraki çalışmalar için

yeni sorular üreten, literatürde henüz -görece- az yer bulan araştırmalara ayrılmıştır. Dokuzuncu bölüm, İslam’ın bir uluslararası ilişkiler yaklaşımı içerip

içermediği sorusundan başlayarak, Batı-dışı yorumları meşrulaştıran küresel

Uluslararası İlişkiler çalışmalarının İslami yoruma da fırsat sunduğu varsayımıyla ilerlemektedir. İslami yorumun üzerinde durması gereken sorunları; İslami olanın normatif ve ahlaki olarak üstün olduğu varsayımı, İslami bakış

açısında hukuk ve siyaset arasındaki çizginin belirgin çizilememiş olması ve

olası bir siyaset ve Uİ (Uluslararası İlişkiler) teorisinin ontolojisinin ve hatta

epistemolojisinin ne olacağı sorusu olarak ele alan Çakmak, İslami Uİ’nin sahip olduğu fırsatlardan en önemlisini İslam hukuku da dâhil olmak üzere İslam

çalışmalarının büyük ölçüde düşünsel bir faaliyet şeklinde var olagelmesi ola-

Dr. Öğretim Üyesi Cansu ATILGAN PAZVANTOĞLU

10

rak değerlendirmiştir. Çakmak’a göre küresel Uİ’nin İslami bir yorumu, İslami bir uluslararası hukuk üzerinden bir Uİ perspektifi çizebileceği gibi bu

iki alan arasında daha belirgin bir çizgi de çizebilecektir. İslami bir Uİ ve uluslararası hukuk ajandası ile ilgili günümüz şartları ve yöntemlerine uygun olarak yapılacak çalışmalarla Batı-merkezli ya da İslam-dışı seçeneklerle ortak

ve ayrık noktaların görünür olabileceğini dile getiren çalışmada, İslami bir

uluslararası hukukun düşünsel inşasına İslam’ın savaş ve çatışmalar hukuku

ile başlamanın yerinde olacağı belirtilmiştir. Çakmak araştırmasında Batılı düşünürler ile İslam dünyasının karşılaşmasını yorumlamış, bir akademik çalışma alanı olarak siyeri irdeleyerek İslam Savaş Hukuku’nun temel ilkeleri

çerçevesinde değerlendirmiştir. Siyer ve modern savaş hukuku arasındaki

benzerliklerden hareketle İslam ile uluslararası ilişkilerin modern yorumu arasındaki farkların azaltılabileceği ve bu konuda entelektüel bir ajanda geliştirmenin mümkün olabileceği savı üzerinde durulmuştur.

Onuncu bölümde “Mitler, Uluslararası Hukuk ve Uluslararası İlişkiler:

Bir Giriş Yazısı” adıyla yer bulan araştırmasında Kayğusuz Akbay, mitolojinin iki alanla da ilişkisini bir giriş niteliğinde ortaya koyarak; disiplinlerin

mitlere yaklaşımlarını, mit içerip içermediklerini sorgulamış, içermeleri halinde mitlerin hangi işlevleri üstlendiğine değinmiş, sonrasında 'mitten arındırma' konusuyla çalışmasını noktalamıştır. Çalışmada Uluslararası Hukuk’un

önemli alanlarında yaşanan gelişmelerin alanın katı pozitivist anlayışına yönelik bir meydan okuma olarak görülmesine de yer verilmiş, alanların disiplin

olarak kalma ve özerkliğini koruma kaygıları vurgulanmıştır. Her iki alan için

de Westphalia mitinin ortaklığı, evrensel ve bilimsel vurgusunu yapan Avrupa’nın tarihinin de mitlerle çevrili oluşunun etkisi aktarılmıştır. Mitten arındırma konusunda özellikle Uluslararası Hukuk’un olması gerekeni içerdiği,

alanlar arasında sınırların belirsizleşmesi ele alınarak yalnızca yazılı tarihin

dikkate alınmasının bilimselliği sınırlandıran bir anlama gelebileceği bu doğrultuda mitleri içeren sözlü tarihe bakılmasının önemi değerlendirilmiştir.

“Uluslararası Hukukta Meşruiyet” başlığını taşıyan son bölümde Özkan

Borsa, uluslararası meşruiyet konusunda yapılacak çalışmaların Uluslararası

Ö N S Ö Z

11

Hukuk ve Uluslararası İlişkiler alanları arasında işbirliğini sağlayacak bir fırsat niteliğinde olduğunu belirterek, yeni gelişmeler nedeniyle uluslararası hukukun meşruiyeti ile ilgili yeni bir teoriye ihtiyaç duyulduğunu dile getirmiş

ve bu doğrultuda kavramın uluslararası ilişkiler söylemindeki yerine dikkat

çekmiştir. Çalışmada meşruiyetin detaylı biçimde ele alınmasının uluslararası

hukuku güçlendirecek etkisine vurgu yapılarak, kavramın diğer alanlara kıyasla alanda daha az yer bulmasının nedenleri irdelenmiştir. Meşruiyetin tartışmalı nitelikleri, devletin meşruiyeti konusu, uluslararası hukuk için meşruluğun önemi, meşruiyetin farklı tanımları ve sınıflandırmaları ayrı ayrı sorgulanmıştır. Hukukilik ve meşruiyet arasındaki farkın artıp azalabileceği ve

uluslararası ilişkiler dinamiğine göndermeyle yer verilen esneklik ihtiyacı göz

önünde tutularak, meşruiyet algılarının alanlar içerisinde farklılaşması ve kavramın gittikçe artan biçimde uluslararası hukukta yer bulması nedeniyle Uluslararası Hukuk çerçevesinde kapsamlı bir teorik çerçeve oluşturulması gerekliliği değerlendirilmiştir.

Bu içerikte bir araştırma ve derleme fikriyle yola çıktığımda akademik

heyecanımı paylaşan, fikrin olgunlaşmasına görüşleri ve değerli çalışmalarıyla katkı sunan, kitabın her aşamasında desteklerini gördüğüm bölüm yazarı

hocalarıma, kitabın basımını gerçekleştiren Yetkin Basım ve Yayıncılık A.Ş.

sahibi Sayın Muharrem BAŞER’e, çalışmayı titizlikle yöneten Sayın Murat

BİKEÇ’e, kitap kapağını ve dizgisini hazırlayan Sayın Serap BULUT’a ve

emeği geçen tüm yayınevi çalışanlarına teşekkür ederim.

Aralık 2022 - Eskişehir

Editör

Cansu ATILGAN PAZVANTOĞLU

Dr. Öğretim Üyesi

Eskişehir Osmangazi Üniversitesi

Uluslararası İlişkiler Bölümü

Uluslararası Hukuk Ana Bilim Dalı 

İÇİNDEKİLER

ÖN SÖZ ..................................................................................................................................................5

ULUSLARARASI HUKUK ve ULUSLARARASI İLİŞKİLERE

DİSİPLİNLERARASI YAKLAŞIMLAR

BİRİNCİ BÖLÜM

ULUSLARARASI İLİŞKİLER İLE ULUSLARARASI HUKUKUN

'UZAK YAN YANALIĞI' ve DİSİPLİNLERARASILIK MESELESİ

Doç. Dr. Derya AYDIN OKUR......................................................................................................... 21

Giriş ...............................................................................................................................................21

Disiplin Kavramı ve Disiplinlerin Doğuşu.....................................................................22

Disiplinlerarasılık.....................................................................................................................26

Tarihsel Açıdan Uİ ile UH Arasındaki İlişki ..................................................................29

Uİ ile UH'nin Etkileşiminde Disiplinlerarasılık Meselesi........................................31

Disiplinlerarasılık Konusuna İlişkin Bazı Sorunlu Alanlar ....................................33

Kuramsal Sorunlar ve Önyargılar ..............................................................................33

Kavramlar ve Terimlere İlişkin Sorunlar.................................................................36

Yönteme İlişkin Sorunlar................................................................................................38

Sonuç Yerine.............................................................................................................................41

Kaynakça....................................................................................................................................43

İKİNCİ BÖLÜM

ULUSLARARASI HUKUK ve ULUSLARARASI İLİŞKİLERE YÖNELİK

DİSİPLİNLERARASI YAKLAŞIMLAR: ETKİLEŞİMSEL ULUSLARARASI

HUKUK KURAMININ DEĞERLENDİRİLMESİ................................................................. 49

Dr. Öğretim Üyesi Cansu ATILGAN PAZVANTOĞLU............................................................. 49

Giriş ...............................................................................................................................................49

Uluslararası Hukuk ve Uluslararası İlişkilere Yönelik

Disiplinlerarası Yaklaşımlar................................................................................................51

Kuramsal Etkileşim ve Yöntem Bilimsel Tartışmalar .........................................51

Disiplinlerarası Çalışmalara Yönelik Akademik Girişimler ..............................58

Etkileşimsel Uluslarararası Hukuk Kuramı (Theory of Interactional

International Law)...................................................................................................................61

Sonuç.............................................................................................................................................67

Kaynakça....................................................................................................................................70

İ Ç İ N D E K İ L E R

14

ELEŞTİREL ULUSLARARASI HUKUK ÇALIŞMALARI ve ULUSLARARASI

İLİŞKİLERE YANSIMALARI

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

ELEŞTİREL ULUSLARARASI HUKUK ÇALIŞMALARI: YENİ BİR ÇIĞIR............. 77

Prof. Dr. Gökhan GÜNEYSU.......................................................................................................... 77

Giriş ...............................................................................................................................................77

Genel Olarak Eleştirel Hukuk Çalışmaları.....................................................................78

(Uluslararası) Hukukun Liberal Anlayışı &

Uluslararası Hukukta Yeni Çığır ........................................................................................81

Hukuk Siyasettir ................................................................................................................87

Belirsizlik..............................................................................................................................88

Uluslararası Hukuka Ait İçerik Yoksunluğunun Somut Görünümleri ..............90

Otonom Silah Sistemleri Tartışmaları.............................................................................91

Sonuç Yerine.............................................................................................................................93

Kaynakça....................................................................................................................................95

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM

ULUSLARARASI SİYASETTE ULUSLARARASI HUKUKUN ve

KAVRAMLARININ BİR ARAÇ OLARAK KULLANILMASI.......................................... 97

Arş. Gör. Harun KOÇAK..............................................................................................97

Giriş ................................................................................................................................................97

Uluslararası Hukuk ve Uluslararası Siyaset İlişkisi................................................ 101

Devletler Uluslararası Hukuk Antlaşmalarına Neden Uyar? ........................ 104

Devletlerin Çıkarları ..................................................................................................... 107

Bir Araç Olarak Uluslararası Hukuk ............................................................................. 109

Sonuç.......................................................................................................................................... 112

Kaynakça................................................................................................................................. 114

ULUSLARARASI HUKUK ve ULUSLARARASI İLİŞKİLER

ETKİLEŞİMİNDE GÜNCEL SORUNLAR

BEŞİNCİ BÖLÜM

ULUSLARARASI HUKUKTA KAVRAMSAL, TARİHSEL ve İŞLEVSEL

SORULAR IŞIĞINDA HÜKÜMET DIŞI ÖRGÜTLER ve İNSAN HAKLARI

HUKUKU İLİŞKİSİ.......................................................................................................................121

Dr. Öğretim Üyesi Elif ÇELİK ................................................................................... 121

Giriş ............................................................................................................................................ 121

Kavramsal Çerçeve ve Farklar......................................................................................... 122

İ Ç İ N D E K İ L E R

15

Hükümet Dışı Örgütlerin Uluslararası Hukuk Bakımından Tarihsel

Gelişimleri ................................................................................................................................ 129

1945 Öncesi Dönem....................................................................................................... 130

1945 sonrası Dönem ..................................................................................................... 134

Hükümet Dışı Örgütlerin Uluslararası Hukuk Bakımından Kişilik Sorusu.. 138

Uluslararası Hukuku Yaratmak ve Şekillendirmek Açısından Teorik

Tartışmalar .............................................................................................................................. 143

HDÖ’lerin Hukuk Yapımına Katılımında İki Örnek ................................................ 147

Sonuç.......................................................................................................................................... 151

Kaynakça................................................................................................................................. 153

ALTINCI BÖLÜM

AİHM ve İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ: GÜNCEL BAŞVURULARIN HUKUKİ BİR

DEĞERLENDİRMESİ..................................................................................................................161

Dr. Öğretim Üyesi Ebru DEMİR............................................................................... 161

Prof. Dr. Seldağ GÜNEŞ PESCHKE ........................................................................... 161

Giriş ............................................................................................................................................ 161

İklim Değişikliğine İlişkin AİHM’e Yapılan Güncel Başvurular......................... 164

Duarte Agostinho ve diğerleri v Portekiz ve 32 diğer devlet (2020) ......... 165

Verein KlimaSeniorinnen Schweiz ve diğerleri v İsviçre (2021).................. 167

Greenpeace Nordic ve diğerleri v Norveç ............................................................. 169

Mex M v Avusturya (2021) ......................................................................................... 171

Carême v Fransa (2022).............................................................................................. 172

İklim Değişikliği Konusunda AİHM’e Yapılan Güncel Başvurulara İlişkin

Hukuki Değerlendirmeler ................................................................................................. 173

Sonuç.......................................................................................................................................... 178

Kaynakça................................................................................................................................. 179

YEDİNCİ BÖLÜM

SİLAHLI ÇATIŞMALAR HUKUKUNUN UYGULAMA ARAÇLARI OLARAK

DENETİM MEKANİZMALARI, DEVLET SORUMLULUĞU İLE BİREYSEL

SORUMLULUK..............................................................................................................................185

Dr. Öğr. Üyesi Hatice Kübra ECEMİŞ YILMAZ ......................................................... 185

Giriş ............................................................................................................................................ 185

Silahlı Çatışmalar Hukuku Kuralları...................................................................... 185

Silahlı Çatışmalar Hukukunda İhlallerin Olmaması için Öngörülen

Mekanizmalar ......................................................................................................................... 189

Devletlerin Saygı Gösterme Yükümlülüğü............................................................ 190

Koruyucu Güç.......................................................................................................................... 193

Uluslararası Araştırma Komisyonu ........................................................................ 195

Uluslararası Kızılhaç Komitesi.................................................................................. 197

İ Ç İ N D E K İ L E R

16

Silahlı Çatışmalar Hukuku Boyutuyla Devletlerin Sorumluluğu ve

Bireysel Cezai Sorumluluk ................................................................................................ 198

Devletlerin Sorumluluğu ............................................................................................. 198

Bireysel Cezai Sorumluluk .......................................................................................... 200

Silahlı Çatışmalar Hukukunda İhlallerin Olmaması için Öngörülen

Mekanizmaların Eksik Yönleri ve Tavsiyeler ........................................................... 203

Sonuç.......................................................................................................................................... 204

Kaynakça................................................................................................................................. 206

SEKİZİNCİ BÖLÜM

ULUSLARARASI HUKUK ve SİYASET ETKİLEŞİMİNDE KORUMA

SORUMLULUĞUNUN DÖNÜŞÜMÜ ve UYGULAMALARI.........................................211

Doç. Dr. Pınar GÖZEN ERCAN................................................................................. 211

Giriş ............................................................................................................................................ 211

Koruma Sorumluluğunun İnşası..................................................................................... 212

İnsani Müdahale–Koruma Sorumluluğu Ayrımı................................................ 213

Koruma Sorumluluğunun Birleşmiş Milletler’deki Gelişimi ve

Hukuki Statüsü....................................................................................................................... 217

Söylem ve Pratik İkiliği....................................................................................................... 224

Sonuç.......................................................................................................................................... 230

Kaynakça................................................................................................................................. 234

ULUSLARARASI HUKUK ve

ULUSLARARASI İLİŞKİLER ETKİLEŞİMİNDE İLERİ OKUMALAR

DOKUZUNCU BÖLÜM

İSLAM SİYASET TEORİSİ ve ULUSLARARASI HUKUK............................................241

Prof. Dr. Cenap ÇAKMAK........................................................................................ 241

Giriş ............................................................................................................................................ 241

İslam, Siyaset Teorisi ve Uluslararası İlişkiler: Sorunlar ve Fırsatlar............ 242

Batılı Düşünürler ile İslam Dünyasının Karşılaşması ........................................... 248

Bir Akademik Çalışma Alanı Olarak Siyer .................................................................. 253

İslam Savaş Hukukunun Temel İlkeleri....................................................................... 256

Kaynakça................................................................................................................................. 261

İ Ç İ N D E K İ L E R

17

ONUNCU BÖLÜM

MİTLER, ULUSLARARASI HUKUK ve ULUSLARARASI İLİŞKİLER

BİR GİRİŞ YAZISI ........................................................................................................................267

Dr. Öğr. Üyesi Mehtap KAYĞUSUZ AKBAY ............................................................................267

Giriş ............................................................................................................................................ 267

Disiplinlerde Mitlere Yaklaşım: Bir Reddiye Hikâyesi.......................................... 269

Disiplinlerde Mitler: Zorunlu Bir İhtiva ...................................................................... 272

Disiplinlerin Ayrışması ve Mitler ................................................................................... 274

Mitten Arındırma Bir Çözüm Olabilir Mi? .................................................................. 281

Sonuç Yerine.......................................................................................................................... 283

Kaynakça................................................................................................................................. 286

ON BİRİNCİ BÖLÜM

ULUSLARARASI HUKUKTA MEŞRUİYET.......................................................................289

Dr.Öğr.Üyesi Merve ÖZKAN BORSA ....................................................................... 289

Giriş ............................................................................................................................................ 289

Hukuk, Ahlak ve Meşruiyet............................................................................................... 291

Uluslararası Hukuk ve Meşruiyet İlişkisi.................................................................... 295

Uluslararası Hukuk-Meşruiyet İlişkisi Bağlamında Potansiyel Sorular........ 310

Uluslararası Hukukun Meşruluğuna İlişkin Yeni Bir Teori İhtiyacı................ 318

Sonuç.......................................................................................................................................... 323

Kaynakça................................................................................................................................. 325

Kaynakça

A/59/2005, 21 Mart 2005 (“In Larger Freedom: Towards Development,

Security And Human Rights For All”)

A/RES/55/2, 18 Eylül 2000 (United Nations Millennium Declaration)

Applbaum, Arthur Isak (2005). “Legitimacy in a Bastard Kingdom”, Center for Public Leadership Working Paper, ss.74-94

Beetham, David ve Lord, Christopher (2014). Legitimacy and the European Union, 5.Baskı, London, Routledge.

Bodansky, Daniel (2013). “Legitimacy in International Law and International Relations”, ss.321-341, s.322, Der: Jeffrey L. Dunoff ve Mark A. Pollack, Interdisciplinary Perspectives on International Law and International

Relations: The State of the Art, Cambridge University Press.

Bonnard, R. (1936). “Tabii Hukuk ve Pozitif Hukuk” Çev., M. A. Aybar,

İstanbul, İÜHFM.

Brunnée, Jutta ve Toope Stephen J (2010). Legitimacy and Legality in

International Law, Cambridge University Press.

Buchanan, Allen (2007). Justice, Legitimacy, and Self Determination:

Moral Foundations for International Law, New York, Oxford University

Press.

Buchanan, Allen ve O Keohane, Robert (2006). “The Legitimacy of Global Governance Institutions”, Ethics & International Affairs, Vol. 20, No. 4,

ss. 405–438.

Burgess, J. Peter (2002). “What’s so European about the European Union? Legitimacy between Institution and Identity”, European Journal of Social Theory, London, Sage Publications, ss.467-481.

Caron, David D (1993). “The Legitimacy of the Collective Authority of

the Security Council”, The American Journal of International Law, Vol. 87,

No. 4 October, ss.552–588.

Dr.Öğr.Üyesi Merve ÖZKAN BORSA

326

Cevizci, Ahmet (2013). Felsefe Sözlüğü, İstanbul Paradigma Yayınları.

Charlesworth, Hilary ve Coicaud, Jean-Marc (Der) (2010). Fault Lines of

International Legitimacy Cambridge University Press.

Christopher, A. Thomas (2014). “The Uses and Abuses of Legitimacy in

International Law,” Oxford Journal of Legal Studies, ss.1–30.

Claude, Inis (1966). “Collective Legitimization as a Political Function of

the United Nations,” International Organization, Cilt. 20, No. 3, ss. 367–379

Crawford, James (2004). “The Problems of Legitimacy-Speak”, Proceedings of the ASIL Annual Meeting, Volume 98, ss. 271-273.

De Page, Henri (1944). “Tabii hukuk ve hukukî Pozitivizm”, Çev., H.

Uzbark, İstanbul, İÜHFM.

Falk, Richard (2021). Kişisel Blog, Palestine is Winning the Legitimacy

War” başlıklı yazı, Web Sitesi: https://richardfalk.org/2021/05/19/palestineis-winning-the-legitimacy-war/, (Erişim Tarihi: 3.5.2022).

Franck, Thomas M. (1990). The Power of Legitimacy among Nations,

Oxford University Press.

Føllesdal, Andreas (2006). “EU Legitimacy and Normative Political Theory” içinde: Michelle Cini ve Angela K. Bourne (Der), Palgrave Advances in

European Union Studies, London, Palgrave Macmillan, ss.151-173.

Habermas, Jürgen (1997). Kamusallığın Yapısal Dönüşümü, Çev, T.

Bora – M. Sancar, İstanbul İletişim Yayınları.

Hurrelmann, Achim, Schneider, Steffen ve Steffek Jens (Der) (2007). Legitimacy in an Age of Global Politics, Palgrave Macmillan.

Jergensen, Stig (2001). Hukuk ve Toplum, Çev., Ü. Yükselbaba-N. Beysan, İstanbul, Donkişot Yayınları

Koskenniemi, Martti (2005). From Apology to Utopia: The Structure of

International Legal Argument, Reissue with a new Epilogue, New York,

Cambridge University Press.

ULUSLARARASI HUKUKTA MEŞRUİYET

327

Kumm, Mattias (2004). “The Legitimacy of International Law: A Constitutionalist Framework of Analysis”, The European Journal of International

Law, Vol.15 No.5, ss.907–931

Lefkowitz, David (2016). “The Legitimacy of International Law”, David

Held ve Pietro Maffettone (Der), Global Political Theory, Cambridge, Polity

Press, ss.98-116.

Meyer, Lukas H (Der) (2009). Legitimacy, Justice and Public International Law Cambridge University Press.

Popovski, Vesselin ve Turner, Nicholas (2008). “Legality and Legitimacy

in International Order”, Policy Brief No 5.

Raz, Joseph (2009). The Authority of Law Essays on Law and Morality,

2.Baskı, Oxford University Press.

Report of the International Commission on Intervention and State Sovereignty, International Commission on Intervention and State Sovereignty, The

Responsibility to Protect, 2001.

Satıcı, Murat (2012). “Hukukun Meşruiyet Sınavı: Ronald Dworkin’in

Sivil İtaatsizlik Yorumu”, ETHOS: Felsefe ve Toplumsal Bilimlerde Diyaloglar, 5(2), ss.1-15.

Savaşan, Zerrin (2018). Uluslararası Hukuk Nereye Gidiyor?, Konya,

Çizgi Kitabevi.

Scharph, Fritz W. (1999). Governing in Europe: Effective and democratic?, New York, Oxford University Press.

Scharpf, Fritz W. (2007). “Reflections on Multilevel Legitimacy”, Max

Planck Institute for the Study of Societies, Working Paper 07/3.

Szewczyk, Bart M.J (2005). European Sovereignty, Legitimacy, and

Power, Routledge, London, 2020; Thomas Banchoff ve Mitchell Smith

(Der.), Legitimacy and the European Union: The contested polity, London,

Routledge.

Dr.Öğr.Üyesi Merve ÖZKAN BORSA

328

Şentuna, Tarık (2019). “Libya Askeri Müdahalesinin Uluslararası Hukuka Uygunluğu ve Koruma Sorumluluğu Kavramı Çerçevesinde Meşruiyeti”

The Turkish Yearbook of International Relations, Volume 50, ss.215-239.

Tasioulas, John (2010). “Legitimacy of International Law”, S. Besson &

J. Tasioulas (Der.), Philosophy of International Law, Oxford, Oxford University Press.

Thomas, Christopher A. (2014). “The Uses and Abuses of Legitimacy in

International Law,” Oxford Journal of Legal Studies, ss.1–30.

Thornhill Chris ve Ashenden Samantha (Der) (2010). Legality and Legitimacy: Normative and Sociological Approaches, Nomos Publishers.

Toku, Neşet (2005). “Pozitif Hukukun Meşruiyet Zemini”, Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi Arkivi No.11, İstanbul, İstanbul Barosu Yayınları, ss.155-

161.

Tortuk, Bilgehan Bengü (2017). “İbn Haldûn’da Siyasî Otorite ve Meşruiyet Problemi” International Journal of Social Science, No: 63, Kış II, ss.

283-298.

Vinx, Lars (2007). Hans Kelsen’s Pure Theory of Law: Legality and Legitimacy, Oxford University Press.

Wheatley, Steven (2010). The Democratic Legitimacy of International

Law, Oxford, Hart Publishings.

Wolfrum, Rüdiger ve Röben, Volker (2008). Legitimacy in International

Law, Springer Publishings.