Osmanlı Devleti'nde Hukukun Laikleşme Süreci

İÇİNDEKİLER

TEŞEKKÜR v

İÇİNDEKİLER ix

KISALTMALAR xiii

GİRİŞ 1

I. BÖLÜM 

BATI VE İSLAM HUKUKUNDA LAİKLİĞİN GELİŞİMİ

1. Laiklik Kavramı 5

2. Laiklik ve Sekülerizm 10

3. Batı’da Laiklik Düşüncesinin Gelişimi 12

3.1. Antik Yunan’da Din ve Devlet İlişkileri 12

3.2. Roma İmparatorluğu’nda Din ve Devlet İlişkileri 17

3.3. Hristiyanlığın Gelişmesi ile Değişen Din ve Devlet İlişkileri 21

3.4. Din-Devlet İlişkisinde Doğu Roma/Bizans Örneği 25

3.5. Din-Devlet İlişkilerinde Batı Avrupa Örneği ve Hukukun 

Gelişimi 27

3.5.1. Ortaçağ Batı Avrupası’nda Din-Devlet İlişkileri ve 

Hukuk 28

3.5.2. Rönesans Düşüncesi ve Sonrasında Din-Devlet 

İlişkileri ve Hukukun Gelişimi 32

3.5.3. Fransız Laiklik Modeli 38

3.5.4. İngiltere Modeli 45

4. İslam’da Din-Devlet İlişkileri ve Laiklik 47

II. BÖLÜM 

TANZİMAT ÖNCESİ OSMANLI HUKUKU VE LAİKLİK

1. Osmanlı Devleti’nde Hukukun Genel Yapısı 55

1.1. Şer’î Hukuk: İslam Hukuku 58

1.1.1. İslam Hukukunun Kaynakları 60

1.1.1.1. Aslî Kaynaklar 61

1.1.1.1.1. Kitap: Kur’an 61

1.1.1.1.2. Sünnet 63

1.1.1.1.3. İcmâ 65

1.1.1.1.4. Kıyas 66

1.1.1.1.5. İçtihad 67

1.1.1.2. Talî Kaynaklar 68

1.1.1.2.1. İstihsan 68

1.1.1.2.2. Mesâlih-i Mürsele (Amme Maslahatı) 69

1.1.1.2.3. İstishab 71

1.1.1.2.4. Önceki Semavi Dinlerde Var 

Olan Hükümler 71

1.1.1.2.5. Sahâbelerin Hukuki Görüşleri (Sahâbî Kavli) 72

1.1.1.2.6. Sedd-i Zerâi 73

1.1.1.2.7. Örf ve Adet Kuralları 73

2. Osmanlı Devleti’nde Resmi Mezhep Uygulaması 75

3. Osmanlı Hukuku’nda Örfî Hukukun Mahiyeti ve Şer’î 

Hukukla İlişkisi 76

4. Örfi Hukuk Örnekleri 81

4.1. Tazir Suç ve Cezaları 81

4.2. Diğer Örfi Hukuk Örnekleri 88

III. BÖLÜM 

TANZİMAT SONRASI OSMANLI HUKUKU VE  HUKUKUN LAİKLEŞME SÜRECİ

1. Tanzimat Dönemi ve Sonrası Osmanlı Devleti’ne 

Genel Bir Bakış 95

1.1. Kamu Hukuku Düzenlemeleri 99

1.1.1. Sened-i İttifak (1808) 99

1.1.2. Gülhane Hatt-ı Hümayunu/Tanzimat 

Fermanı (1839) 103

1.1.3. Islahat Fermanı (1856) 109

1.1.4. Kanun-u Esasi (1876) 113

1.1.5. Arazi Kanunnamesi (1858) 121

1.1.6. Ceza Hukuku Düzenlemeleri 124

1.1.6.1. Kanun-ı Ceza (1840) 124

1.1.6.2. Kanun-u Cedid (1851) 127

1.1.6.3. 1858 Ceza Kanunname-i Hümayunu 129

1.1.6.4 Usûl-i Muhâkemât-ı Cezâiyye 

Kanunu (1879) 137

1.2. Özel Hukuk Düzenlemeleri 143

1.1.1. 1869 Tabiiyet-i Osmaniyye Kanunu 143

1.2.2. 1850 Kanunname-i Ticaret ve 1862 Usûl-ü 

Muhakeme-i Ticarete Dair Nizamname 148

1.2.3. Mecelle-i Ahkâm-ı Adliye (1868-1876) 153

1.2.4. 1879 Usul-i Muhakeme-i Hukukiyye 

Kanun-u Muvakkati 158

1.2.5. 1917 Hukuk-ı Aile Kararnamesi 160

SONUÇ 165

KAYNAKLAR 169

Abadan, Y. (1957). Osmanlı İmparatorluğunda Anayasa Sistemine Geçiş Hareketleri, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt:14. 

Afyoncu, E. (2007). Nişancı, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 33, s. 158.

Ağaoğulları, M. A., Çulha Zabcı F., Ergün R. (2009). Kral Devletten Ulus Devlete. Ankara: İmge Kitabevi.

Ağaoğulları, M.A.(2009). Kent Devletinden İmparatorluğa. Ankara: İmge Kitabevi.

Ağaoğulları, M.A., Köker İ. (2006). İmparatorluktan Tanrı Devleti’ne. Ankara: İmge Yayınevi.

Akad, M., Vural Dinçkol B. (2013) Genel Kamu Hukuku. 7. Basım, İstanbul: Der Yayınları.

Akbay, M.(1958). Umumi Amme Hukuku Dersleri, C.1. Baskı 3, Ankara: Güzel Sanatlar Matbaası.

Akgündüz A.(2002). Osmanlı Kanunnameleri. Türkler, (Editör: Kemal Çicek-Salim Koca), C. 10, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları,

Akgündüz, A.(2006). Kanunnameler, C. I, İstanbul: OSAV Yayınları.

Akgündüz, S.N. (2017). Tanzimat Dönemi Osmanlı Ceza Hukuku Uygulaması, İstanbul: Rağbet Yayınları. 

Akyıldız, A. (1998). Sened-i İttifak’ın İlk Tam Metni, İslami Araştırmalar Dergisi, S. 2, s. 209-222.

Akyılmaz, G.(2015). Siyasi Tarih, Ankara: Seçkin Yayıncılık.

Algül, H.(1991). İslam Tarihi III. İstanbul: Gonca Yayınevi.

Ansay, S.Ş.(2002). Hukuk Tarihinde İslam Hukuku. Ankara: Turhan Kitabevi. 

Apaydın, H. Y. (2008). Sahâbî Kavli, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 35, s. 500-504.

Apaydın, Y.(2002). Fıkıh, TDV İslam Ansiklopedisi, s. 543.

Aral, V. (2012). Hukuk Felsefesinin Temel Sorunları. İstanbul: XII Levha Yayınları.

Arnold, T.W.(1971). İntişar-ı İslam Tarihi. Çev: Hasan Gündüzler, Ankara: Akçağ Yayınları, 

Arsal, S. M. (1948). Umumi Hukuk Tarihi, 3. Tabı/Baskı,  İstanbul: İstanbul Matbaası.

Arsal, S.M. (1944). Umumi Hukuk Tarihi, 2. Tabı/Baskı İstanbul: İsmail Akgün Matbaası.

Atar, F.(2001). “Kadı”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul, C. 24, s. 66-69.

Atar, F.(2002). “Kazâ”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 25,  s. 113-117. 

Atar, F.(2006). “Mürafaa”, TDV İslam Ansiklopedisi,  C. 32,  s. 38-40.

Aydın, M.A. (2015). Türk Hukuk Tarihi,  İstanbul: Beta Yayınları.

Azrak, Ü.(1985). Tanzimat Döneminde Resepsiyon, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, c.3. İstanbul.

Baer, G. (1977). “The Transition from Traditional to Western Criminal Law in Turkey and Egypt”, Studia İslamica, No: 45, s.139-158. 

Bardakoğlu, A.(1996). “Fıkıh”. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 13, s. 22-27.

Bardakoğlu, A.(1999). Osmanlı Hukuku’nun Şer’iliği Üzerine. Osmanlı Ansiklopedisi, c:6., Ankara.

Bardakoğlu, A.(2001). “İstihsan”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 23,  s. 339-347.

Barkan, Ö.L.(1977). “Kanun-Name”, MEB İslam Ansiklopedisi, C. 6, İstanbul: Milli Eğitim Yayınları.

Barker, E. (1957). Social and Political Thought in Byzantium. Oxford.

Barker, E.(1957). Bizans Toplumsal ve Siyasal Düşünüşü. Çev: Mete Tunçay Ankara: İmge Yayınevi. 

Başgil, A.F. (1934). Esas Teşkilat Hukuku Dersleri. C.I,İstanbul: İnkılap Kitabevi.

Başgil, A.F. (2016). Din ve Laiklik, 11.Basım, İstanbul: Kubbealtı Yayınları.

Bauberot, J.(2007). Dünyada Laiklik. İstanbul: Dergâh Yayınları.

Bedir, M. (2010). Sünnet, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 38, s. 493-494.

Benna, H., (?). Risaleler. Çev. Hasan Karakaya-H. İbrahim Kutluay, İstanbul: Hikmet Yayınları.

Berger, P. (2015). “Sekülerleşme Yanlışlandı”. M.A. Kirman ve İ. Çapçıoğlu. (Editörler). Sekülerleşme Klasik ve Çağdaş Yaklaşımlar. Ankara: Otto Yayınları, s.223-235.

Bilge, N.(2011). Hukuk Başlangıcı. Ankara: Turhan Kitabevi.

Bilgen, P.(1991). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Hukuk Devleti Fikri ve 3 Mayıs 1840 tarihli Ceza Kanunname-i Hümayunu”, Dünü ve Bugünüyle Toplum ve Ekonomi Dergisi, S. 2, s. 63-76.

Bilmen, Ö.N.(1999). Hukuku İslamiyye ve Istılâhâtı Fıkhiyye Kâmusu, İstanbul: Ravza Yayınları.

Bozkurt, G.(1996), Batı Hukukunun Türkiye’de Benimsenmesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Cem, İ.(2017). Türkiye’de Geri Kalmışlığın Tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 

Cevizci, A. (2014). Felsefe Tarihi. İstanbul: Say Yayınları.

Ceylan, A.(2004). Meclis-i Vâlâyı Ahkâmı Adliye’de Yargı. Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, C. 8, S.1-2, s. 23-48.

Chevallier, J. (?). Hukuk Devleti, Çev. Ertuğrul Cenk Gürcan. Ankara: İmaj Yayınları,

Cin H., Akyılmaz G. (1995).Tarihte Yönetim Tarzı Olarak Feodalite ve Osmanlı Düzeni. Konya: Selçuk Üniversitesi Yayınları.

Cin H., Akyılmaz G. (2015). Türk Hukuk Tarihi. Sayram Yayınları, Konya.

Cin H.-Akgündüz A.(1990). Türk İslam Hukuk Tarihi. İstanbul: OSAV Yayınları.

Constitution of the Kingdom of Prussia, American Academy of Political And Social Science, 1894.

Çağıl, O.M.(1984). İnsan Hakları ve Tabii Hukuk. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, C. 50, S. 1-4,  s. 69-115.

Çelebican K. Ö., (2014). Roma Hukuku. Ankara: Turhan Kitabevi, 

Çelik, C.(2017). “Sekülerleşmenin Kurumsal Sosyolojik Serüveni”. Journal of İslamic Research S.28, C.3. s.209-233.

Çetin, H.(2009). “Siyaset”, İktidar ve Meşruiyet. İstanbul: Opus Yayınları, s.35-68.

Çıvgın, İ. (2008). Ortaçağ Tarihi.  Ankara: Maya Akademi.

Demir, A.(2008). İlk Usul Kanunu Usul-ü Muhakeme-İ Ticaret Nizamnamesinin Transkripsiyonu. E-Akademi, Hukuk, Ekonomi ve Siyasal Bilimler Dergisi. http://www.profdr abdullahdemir.net/wp-content/uploads/2016/10/%C4% B0LK -USUL-KANUNU-E-AKADEM%C4%B0.pdf 

Demir, A.(2008). Külli Kaideler Ekolü ve Mecelle. İstanbul: Katre Yayınları.

Demirci, F.(2009). İslâm Hukukunda Sedd-i Zerâi Delilinin Kullanılışı. (Danışman: Mustafa Yıldırım), Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamş Yüksek Lisans Tezi, İzmir.

Demirdal, B.(2017). Adalet İlkeleri ve Türk Hukukundaki Serüveni. Ankara: Lykeion Yayınları.

Dobbelaere, K.(2009). Sekülerleşmenin Anlamı ve Kapsamı. Ed:M.A. Kirman ve İ. Çapçıoğlu. Sekülerleşme Klasik ve Çağdaş Yaklaşımlar. Birinci Baskı. Ankara. Otto Yayınları, 2015. s.57-75.

Doğan, İ. (2013). Siyasal Toplum Anlayışı ve Siyasal Sistemler. Ankara: Astana Yayınları.

Dönmez, İ. K. (2009). “Sedd-i Zerâi”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 36; s. 277-282.

Dönmez, İ.K.(2000). “İcma”,  TDV İslam Ansiklopedisi, C. 21.s. 417-431.

Dönmez, İ.K.(2007). “Örf”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 34. s. 87-93.

Dönmezer, S; Erman, S.(?). Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku. İstanbul: Filiz Kitabevi.

Düstur, Tertip:1, Cilt:4 

Efendioğlu, M.(2008). “Sahâbe”, TDV İslam Ansiklopedisi C. 35, s. 491-500.

Ekinci E.B.(2006). Ahmed Cevdet Paşa ve Mecelle. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.

Ekinci, E.B.(2016). Osmanlı Hukuku, Adalet ve Mülk.  İstanbul: Arı Sanat Yayınevi.

Engelhardt, E.P. (1999). Tanzimat ve Türkiye. Çev. Ali Reşat, İstanbul: Kaknüs Yayınları.

Eroğul, C.(2010). 1908 Devrimi’ni İzleyen Anayasa Değişiklikleri. “100. Yılında Jön Türk Devrimi”, (Ed: Sina Akşin, Sarp Balcı, Barış Ünlü), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

Ertit, V. (2014). Birbirinin Yerine Kullanılan İki Farklı Kavram: Sekülerleşme ve Laiklik. Akademik İncelemeler Dergisi, cilt:9, sayı:1, s.103-124.

Esen, H. (2013). “Zina”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 44,  s. 440-444.

Fazlur Rahman, (1994). İslam ve Çağdaşlık, Çev: Alparslan Açıkgenç, Hayri Kırbaşoğlu. Ankara: Ankara Okulu Yayınları

Fındıkoğlu, Z. (1958). Hukuk Sosyolojisi, İstanbul: Akgün Matbaası,

Fiore, G. D.(2012). “Ortaçağ”, Hristiyanlığın Yayılması ve Kabulü, (Editör: Umberto Eco) İstanbul: Alfa Yayınları, s.156-172.

Fisher, S. (1952) Ottoman Feudalism and İts İnfluence Upon the Balkans. The Historian, Vol.15, No:1.

Geanokoplos, D. J. (1965). Bizans İmparatorluğu’nda Kilise ve Devlet: Sezaropapizm Sorununu Yeniden Düşünmek. Çev: Mustafa Alican, Tarih Okulu Dergisi, 2011, s.169-198.

Gökberk, M. (1994). Felsefe Tarihi. İstanbul: Remzi Kitabevi.

Gökçen, A.(1989). Osmanlı Ceza Hukuku ve Tanzimat Dönemi Ceza Kanunları, İstanbul.

Göyünç, N.(1976). Türkiye’de Eğitim, Ankara: Türk Dünyası El Kitabı, s.1044-1059.

Göze, A. (2015). Siyasal Düşünceler ve Yönetimler. (15.Bası). İstanbul: Beta Yayıncılık.

Gözler, K. (2000). Türk Anayasa Hukuku. Bursa: Ekin yayınları.

Gözübenli, B.(2010). “Şirket”, TDV İslam Ansiklopedisi,  C. 39, s. 198-201.

Grotius, H.(?). Savaş ve Barış Hukuku (Çev: Seha Meray), İstanbul: Say Yayınları, 

Gunn, T.J. (2004). Din Özgürlüğü ve Laiste, ABD ile Fransa Arasında Bir Karşılaştırma. Çev: Hüseyin Bal, Ömer Faruk Altıntaş. İstanbul: Liberte Yayınları.

Günay, H. M. (2015). İslam Hukuku.  Grafiker Yayınları.  Ankara. 

Gürkan, Ü.(1988). Montesquieu ve Kanunların Ruhu. Aakara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi c:40, s.1.

Gürsoy, K. (2003). “Laiklik”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 27, s. 60-62. 

Hafızoğulları, Z. (2003). Laiklik Düşüncesi, Tanımı, Kapsamı, Sınırları ve Hukuk Düzeninde Laiklik. Ankara Barosu, 61, 1. 

Hamidullah, M (2015). İslam’ın Hukuk İlmine Katkıları. (Çev: Vecdi Akyüz), İstanbul: Beyan Yayınları. 

Hanif, M.A., (2011) Dinler Tarihine Göre Cemaleddin Afgani’nin İslâm Ve Diğer Dinler İle İlgili Görüşüleri. (Danışman: Ahmet Aras), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 

Hatemi, H.(1979). Medeni Hukuk Tüzelkişileri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları.

İbn Kayyım el-Cevziyye, Şemsüddîn Ebî Abdullah b. Ebî Bekr, İ’lamu'l-Muvakkıîn an Rabbi'l-Âlemîn, Beyrut 1977, IV, 372.

İlal, E.(1968). Magna Carta. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt:34, Sayı:1-4.

İmam Gazali(2007). Mustasfa II. Çev: (Yunus Apaydın) İstanbul: Klasik Yayınları. 

İnalcık, H.(1958). Örf-Sultani hukuk ve Fatih’in Kanunları. AÜSBFD, C.13, S.2, 

İnalcık, H.(2005). Osmanlı’da Devlet, Hukuk, Adalet. İstanbul: Eren Yayınları.

İnalcık, İ.(1964). Sened-i İttifak ve Gülhane Hatt-ı Hümayunu. Belleten, Cilt:28, Sayı:112.

İnan, N. (1965-1966). Kanunname-i Ticaret’e göre Protestolar. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt 22-23, S. 1-4, s. 829- 846.

İnternet: http://dergipark.gov.tr/download/article-file/261730 Erişim Tarihi: 6.10.2018

İnternet: http://files.libertyfund.org/files/2353/CivilCode_1566_Bk. pdf Erişim Tarihi: 27.12.2017 

İnternet: http://meguerian.org/wp-content/uploads/2012/01/Pope-Gregory -on-Papal-Authority.pdf. Erişim Tarihi: 6.10.2018 

İnternet: http://www.allmendeberlin.de/Aydinlanma_Nedir_Kant.pdf  Erişim Tarihi: 6.10.2018 

İnternet: http://www.anadolumedeniyetlerimuzesi.gov.tr/TR,77835/ augustus-tapinagi.html Erişim Tarihi: 6.10.2018 

İnternet: http://www.ankarabarosu.org.tr/siteler/ankarabarosu/tekmak ale/2003-1/1.pdf Erişim Tarihi: 01.08.2017 

İnternet: http://www.concordatwatch.eu/kb-1496.834 Erişim Tarihi: 11.08.2017 

İnternet: http://www.conseil-constitutionnel.fr/conseil-constitutionnel/ francais/la-constitution/les-constitutions-de-la-france/constitution-du-5-fructidor-an-iii.5086.html Erişim Tarihi: 6.10.2018 

İnternet: http://www.conseil-constitutionnel.fr/conseil-constitutionnel/ root/bank_mm/anglais/cst2.pdf Erişim Tarihi: 05.10.2017 

İnternet: http://www.constitution.org/bcp/virg_dor.htm Erişim Tarihi: 05.10.2017 

İnternet: http://www.csun.edu/~hcfll004/dict_pap.htm Erişim Tarihi: 05.10.2017

İnternet: http://www.documentacatholicaomnia.eu/03d/0265- 0339,_ Eusebius_Caesariensis,_Church_History,_EN.pdfhttp://www.scielo.br/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0101-907420160 00100304 Erişim Tarihi: 05.10.2017

İnternet: http://www.isam.org.tr/documents/_dosyalar/_pdfler/islam_ arastirmalari_dergisi/sayi02/209_222.pdf Erişim Tarihi: 12.02.2018 

İnternet: http://www.isam.org.tr/documents/_dosyalar/_pdfler/islam_ arastirmalari_dergisi/sayi02/209_222.pdf Erişim Tarihi: 05.08. 2017

İnternet: http://www.larousse.fr/dictionnaires/francais/la%C3%AFcit % C3%A9/45938?q=la%C3%AFcit%C3%A9#45871Erişim Tarihi: 01.08.2017

İnternet: http://www.larousse.fr/dictionnaires/francais/oligarchie/5586 3 ?q=oligarchie+#55503 Erişim Tarihi: 05.08.2017 

İnternet: http://www.larousse.fr/dictionnaires/francais/s%C3%A9cu lier /71783?q=s%C3%A9culier#70989 Erişim Tarihi: 02.08.2017 

İnternet: http://www.larousse.fr/dictionnaires/francais/si%C3%A8cle/ 72645?q=siecle#71836 Erişim Tarihi: 01.08.2017 

İnternet: http://www.larousse.fr/encyclopedie/personnage/Auguste/ 106 697;

İnternet: http://www.migem.gov.tr/mevzuat/kanun-dok/1858arazi.pdf  Erişim Tarihi: 06.10.2018 

İnternet: http://www.napoleon-series.org/research/government/ france/ penalcode/c_penalcode3b.html Erişim Tarihi: 22.12.2017 

İnternet: http://www.oxfordreference.com/view/10.1093/oi/authority. 20110803095541234 Erişim Tarihi: 06.08.2017

İnternet: http://www1.curriculum.edu.au/ddunits/downloads/pdf/dec_ of_rights.pdf Erişim Tarihi: 23.02.2018 

İnternet: http://www2.cnrs.fr/sites/thema/fichier/loi1905textes.pdf

İnternet: https://anayasa.tbmm.gov.tr/docs/1876/1876-1/1876-1-degisik lik .pdf Erişim Tarihi: 09.03.2018

İnternet: https://anayasa.tbmm.gov.tr/docs/1876/1876ilkmetinler/ 1876-ilkhal-turkce.pdf Erişim Tarihi: 09.03.2018

İnternet: https://anayasa.tbmm.gov.tr/docs/bazi_avrupa_devletlerinde_ din_ve_devlet_iliskileri.pdf Erişim Tarihi: 30.11.2018

İnternet: https://en.oxforddictionaries.com/definition/dei_gratia Erişim Tarihi: 31.07.2017 https://en.oxforddictionaries.com/ definition/pleb Erişim Tarihi: 31.07.2017

İnternet: https://incil.info/kitap/act/5 adresinden Erişim Tarihi: 06.08. 2017 

İnternet: https://ledroitcriminel.fr/la_legislation_criminelle/anciens_ text es/code_instruction_criminelle_1808/code_instruction_ criminelle_1.htm Erişim Tarihi: 25.12.2017

İnternet: https://m.bibleonline.ru/bible/tur/05/25 Erişim Tarihi: 3.03. 2018 

İnternet: https://www.britannica.com/topic/cessio-bonorum Erişim Tarihi: 15.02.2018 https://www.christianhistoryinstitute.org/ study/module/charlemagne/ Erişim Tarihi: 31.07.2017 

İnternet: https://www.tbmm.gov.tr/kultursanat/yayinlar/yayin001/001_ 00_005.pdf Erişim Tarihi: 23.02.2018 

Kaboğlu, İ. (1998). Türkiye'de Hukuk Devletinin Gelişimi. HukukDevleti (Hazırlayan: Hayrettin Ökçesiz) Hukuk Felsefesi ve Sosyolojisi ArşiviYayınları: 4, İstanbul: AFA Yayıncılık, s.153.

Kaçar, T. (2013). Roma İmparatorluğu, Hıristiyanlar Ve Milano Fermanı’nın 1700. Yılı.  Toplumsal Tarih Dergisi, s.46-50.

Kallek, C.(1992). Biat. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 6.

Kapar, M.A. (1995). Asr-ı Saadette Müşrikler ve Müşriklerle İlişkileri Asrı Saadette İslam C. 2. Editör: Vecdi Akyüz, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.

Karal, E. Z.(2011). Osmanlı Tarihi, Nizam-ı Cedid ve Tanzimat Devirleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Karaman, A.(2015). Şer’i Deliller. İslam Hukuku, (ed: Talip Türcan), Ankara: Grafiker Yayınları.

Karaman, H.(1988). Âdet. TDV İslam Ansiklopedisi, C:1.

Karaman, H.(2012). Mukayeseli İslam Hukuku, C. 1. İstanbul: İz Yayıncılık, 

Kaynar, R. (2010). Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

Kazıcı, Z.(1994). İslami Medeniyeti ve Müesseseleri Tarihi. İstanbul: İfav Yayınları.

Kenanoğlu, M.(2005). Ticaret Kanunnamesi ve Mecelle Işığında Osmanlı Ticaret Hukuku. İstanbul: Lotus Yayınları.

Keskioğlu, O.(1969). Fıkıh Tarihi ve İslam Hukuku. Ankara: Müftüoğlu Yayınları.

Kılıçbay, M.A. (1994). Laiklik ya da Bu Dünyayı Yaşayabilmek. Cogito Üç Aylık Düşünce Dergisi, Sayı:1.

Kubalı, H.N.(1950). Türk Esas Teşkilat Hukuku. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası.

Kuru, A. (2007). Passive and Assertive Secularism: Historical Conditions, Ideological Struggles, and State Policies toward Religion. World Politics, Cambridge University Press, s. 568-594.

Kutsal Kitap/Kitabı Mukaddes, Çev. Komisyon. Yeni Yaşam Yayınları. 

Küçük, A. (2011). Laikliğe İlişkin Tartışmalar ve İki Laiklik Modeli. Hasan Yücel Başdemir (Editör), Türkiye'de Din Özgürlüğü ve Laiklik, Ankara, Liberte Yayınları, s.39-97.

Lewis, B.(1950). Tarihte Araplar. Çev: Hakkı Dursun Yıldız, 2015, İstanbul: Düşün Yayınları.

Lewis, B.(2002) Modern Türkiye’nin Doğuşu. Çev: Boğa. Babür Turna, Ankara: Arkadaş Yayınevi

Locke, J.(2018). Yönetim Üzerine İkinci İnceleme. Çev: Fahri Bakırcı, Ankara: Eksi Kitaplar.

Mardin E.(2009). Medeni Hukuk Cephesinden Ahmet Cevdet Paşa, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları

Mardin, Ş.(2015). Türkiye, İslam ve Sekülarizm. İstanbul: İletişim Yayınları 

Maverdi, (1979), El-Ahkamu’s Sultaniyye Çev: Ali Şafak, İstanbul: Bedir Yayınları.

Mayring (2000), Nitel Sosyal Araştırmaya Giriş (Çev. Adnan Gümüş, M. Sezai Durgun). Adana: Baki Yayınları.

McGovney, D.O.(1911). French Nationality Imposing Nationality at Birth, The American Journal of International Law.

Messner, F.(2008). “Fransa”, Avrupa Birliği Ülkelerinde Din-Devlet İlişkisi, (Ed ve Çev. Ali Köse-Talip Küçükcan), İstanbul: İSAM Yayınları.

Mohanty, M. (1989). Secularism: Hegemonic and Democratic. Economic and Political Weekly. S.1219-1220. İnternet: http://www.epw.in/journal/1989/22/perspectives/secularism-hegemonic-and-democratic.html adresinden 01.08.2017

Montesquieu, (2015). Kanunların Ruhu Üzerine. (Çev: Fehmi Baldaş). İstanbul: Hiperlink Yayınları 

Muhammed Ebu Zehra.(2005). İslam Hukuku Metodolojisi. (Çev: Abdülatif Şener), İstanbul: Fecr Yayınları.

Muhammed, Ebu Zehra, (?). Kuran’ın Hukuk Sistemi. Çev: Rumeysa Gökbayrak Ömrün, İstanbul: Beyan Yayınları.

Mumcu, A.(1985). Osmanlı Devleti’nde Siyaseten Katl. Ankara: BireyToplum Yayınları.

Okandan, R. G. (1957). Amme Hukukumuzun Ana Hatları. İstanbul: Fakülteler Matbaası.

Okandan, R.G.(1952). Umumi Amme Hukuku Dersleri. İstanbul: Fakülteler Matbaası.

Onar, S.S.(1936). Türk İdare Hukukun Tekâmül Safhaları ve Bugünkü Esaslar. Ankara: Hukuk İlmi Yayma Kurumu.

Ortaylı, İ.(2001). “Kadı”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 24.

Osmanağaoğlu, C.(2004) Tanzimat Dönemi İtibarıyla Osmanlı Tabiyyetinin (Vatandaşlığının) Gelişimi).  İstanbul: Legal Yayıncılık.

Öktem, N. (1994). Dinler ve Laiklik. Cogito Üç Aylık Düşünce Dergisi, sayı:1.

Örsten Esirgen, S.(2011). Osmanlı Devleti’nde Medeni Kanun Tartışmaları: Mecelle mi, Fransız Medeni Kanunu mu? Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi

Örsten Esirgen, S.(2017). Osmanlı Devleti’nde Kanun Yapma Geleneği ve Cumhuriyet Döneminde Osmanlı Kanunları.  Ankara: Turhan Kitabevi.

Özbilgen, E.(1985). Osmanlı Hukuku’nun Yapısı. İstanbul: Osmanlı Kültür Araştırmaları

Özek, Ç.(1982). Devlet ve Din. İstanbul: Ada Yayınları.

Özel, A. (2006). Müstemen.  Diyanet İslam Ansiklopedisi, c.32. 

Özel, A.(1996). Fıkıh. TDV İslam Ansiklopedisi, C.13.

Özkan, M.(2015). Dört halife ve Emeviler Döneminde Din-Devlet İlişkisi. Ankara: Araştırma Yayınları.

Öztürk, M. (2017). Kur’an-ı Kerim Meali: Anlam ve Yorum Merkezli Çeviri. Ankara: Ankara Okulu yayınları. 

Pamir, A.(2004). Osmanlı Egemenlik Anlayışında Senedi İttifak'ın Yeri. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, cilt:53, sayı:2.

Platon,(2012). Devlet. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.

Platon.(2012). Sokrates’in Savunması.  İstanbul: Cem Yayınevi.

Polybios ( 2015). “Tarihler” Batı’da Siyasal Düşünceler Tarihi, Seçilmiş Yazılar, Eski ve Orta Çağlar,  (Der: Mete Tunçay, Çev: Kurthan Fişek). İstanbul Bilgi Ünivesitesi Yayınları.

Pomeroy, S.B., (2004), A Brief History of Ancient Greece. New York: Oxford University Press.

Raiola, M. (2010). Roma Kilisesi’nin Yükselişi. Editör: (Umberto Eco) “Ortaçağ”, 2012, s.146-156. İstanbul: Alfa Yayınları.

Rickman, H. P. (2000), Anlama ve İnsan Bilimleri (Çev. M. Dağ), Samsun: Etüt Yayınları.

Rousseau, J.J. (2016). Toplum Sözleşmesi. Çev: Vedat Günyol, 2015, İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.

Roy, O.(2005). İslam’a Karşı Laiklik. Çev: Ender Bedisel, İstanbul: Agora Kitaplığı.

Roy, O. “Siyasal İslam’ın İflası”, (Çev:Cüneyt Akalın), İstanbul, Metis Yayınları. 

Ruiz, H.P. (2003). Laiklik Nedir? (Çev: Ümran Derkunt, 2007 İstanbul: Gendaş Yayınları.

Russ, J. (1998). Avrupa Düşüncesinin Serüveni. Çev: Özcan Doğan, İstanbul: DoğuBatı Yayınları.

Salısbury’li John(?). Devlet Adamının Kitabı. “Batı’da Siyasal Düşünceler Tarihi, Seçilmiş Yazılar, Eski ve Orta Çağlar”, Der: Mete Tunçay, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.

Salihpaşaoğlu, Y. (2014). Din ve Devlet Arasındaki İktidar Mücadelesi: Avrupa Örneği. Ankara: Adalet Yayınevi.

Sarıtepe, E.(2014). İstishâb Deliline Hanefîlerin Yaklaşımı. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C:19, S.1.

Serbestoğlu, İ.(2011). Zorunlu Bir Modernleşme Örneği Olarak Osmanlı Tabiiyet Kanunu. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi.

Seyitdanlıoğlu, M.(1994). “Tanzimat Devrinde Meclis-i Vâlâ” Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları,

Sinanoğlu, M.(2001). Hristiyan ve İslam Kaynaklarında Tartışmalı Bir Toplantı: İznik Konsili.  İslam Araştırmaları Dergisi, sayı:6, s.1-16.

Söylemez, M. (2012). Adli Teşkilat.  İslam Tarihi (edtr: Eyüp Baş) Ankara, 

Şaban, Z.(2006). İslâm Hukuk İlminin Esasları. (Çev: İbrahim Kafi Dönmez), Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.

Şahin, O.(2001). İslam Hukuk Metodolojisinde İstishâb. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 12-13,  s. 489-516.

Şekerci, O.(1981). İslam Şirketler Hukuku. İstanbul: Marifet Yayınları. 

Şenel, A. (1968). Eski Yunan’da Siyasal Düşünüş. Ankara: Sevinç Matbaası.

Şensoy, N. Zina Cürmü. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 1942, cilt 8. 

Tahiroğlu, B.(1985). Tanzimattan Sonra Kanunlaştırma Hareketleri, Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, c.3. İstanbul: İletişim Yayınları.

Tahiroğlu, B., Erdoğmuş, B. (2005). Roma Hukuku Dersleri. İstanbul: Der Yayınları.

Taner, T.(1940). Tanzimat Devrinde Ceza Hukuku. Tanzimat I, İstanbul: Maarif Matbaası.

Tanilli, S. (2013). Uygarlık Tarihi. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.

Tanör, B. (2001). Laiklik, Cumhuriyet ve Demokrasi. Der: İ. Kaboğlu. Laiklik ve Demokrasi. Ankara: İmge Yayıncılık.

Tanör, B.(2017). Osmanlı-Türk Anayasal Gelişmeleri. İstanbul: YapıKredi Yayınları.

Tatar, B. (2004), Hermenötik, İstanbul. İnsan Yayınları.

Topal, Ş.(2007). İslâm Hukuk Düşüncesinde Sedd-i Zerâi. İstanbul: Ensar Neşriyat.

Touchard, J. (2015). Siyasal Düşünceler Tarihi.  İstanbul: Islık Yayınları.

Türcan, T.(2006). İslam Hukukunda İki Farklı Geçerlilik Alanı: Kazai Ve Diyani Hüküm Ayrımı. İslami Araştırmalar Dergisi, C:19, S:1. 

Türcan, T.(2015). Fıkıh, Hukuk ve İslam Hukuku. İslam Hukuku, (Ed: Talip Türcan) Ankara: Grafiker Yayınları, s.36

Umur, Z. (1999). Roma Hukuku Ders Notları. İstanbul: Beta Basım Yayım.

Üçok Ç. Mumcu A. Bozkurt G.(2015). Türk Hukuk Tarihi. Turhan Kitabevi, Ankara.

Üçok, C.(1944). Osmanlı Devlet Teşkilatında Tımarlar. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, c.1, s.4.

Üçok, C.(1947). Osmanlı Kanunnamelerinde İslam Ceza Hukukuna Aykırı Hükümler III. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, c:4, s:1.

Ünal Özkorkut, N. (2009). Türk Hukuk Tarihinde Zina Suçu, Ankara: Siyasal Kitabevi.

Ünal Özkorkut, N.(2016). Osmanlı Hukuku’nda Müdde-i Umumilik, Savcılık Kurumunun Türk Hukukuna Girişi ve Uygulanma Süreci, Ankara: Turhan Kitabevi.

Velidedeoğlu, H. V. (1940). Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat, Tanzimat I, İstanbul: Maarif Matbaası.

Vılley, M. (1979). Roma Hukuku Güncelliği. çev: Bülent Tahiroğlu, İstanbul: Der Yayınları. 

Voltaire (1759). Candide, Çev: Murat Can, 2005, İstanbul: Bahar Yayınları.

Yalduz, A.(2003). Konsillerin Hıristiyanlık Tarihindeki Yeri ve İznik Konsili. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, cilt:12, sayı:2, s.257-296.

Yaman, A. Çalış, H.(2015). İslam Hukukuna Giriş. İstanbul: İFAV Yayınları.

Yazır, E. H.(2016). “Hak Dili Kuran Dili III”.İstanbul: Hisar Yayınları.

Zuhayli, V.(2013). İslam Fıkıh Ansiklopedisi.  İstanbul: Risale Yayınları.