Sermaye Piyasası Kanunu'nda Piyasa Dolandırıcılığı (Manipülasyon) Suçu

Sermaye Piyasası Kanunu'nda Piyasa Dolandırıcılığı (Manipülasyon) Suçu

Dr. Buminhan DUMAN

2020/05 1. Baskı, 301 Sayfa

ISBN 978-625-708-832-9

Yatırımcıların sahip oldukları fon fazlasını değerlendirmek amacıyla başvurdukları yatırım araçlarından biri, borsanın başı çektiği sermaye piyasalarında işlem gören hisse senetleri gibi sermaye piyasası araçlarıdır. Yatırımcılar fonlarını değerlendirirken, fona ihtiyacı olan şirketler ve devlet, sermaye piyasası sayesinde yatırımlarına kaynak temin edebilmektedir. Bu yatırımlar, aynı zamanda istihdam sağlayıcı yatırımlar olabilmektedir. Bu nedenle sermaye piyasası, hem refahın tabana yayılması hem de yatırımların artması sayesinde ülke ekonomisine de büyük katkı sağlar. Bu bağlamda, sermaye piyasasına yatırımları daha çok çekmek ve piyasanın derinliğini artırmak için piyasaya duyulan güvenin ve piyasanın istikrarının korunması büyük önem arz eder. Çalışma konumuzu oluşturan piyasa dolandırıcılığı suçu bu güveni sarsıcı bir özellik taşır.

Doktora tezi olarak savunulan bu eserin hazırlanması sürecinde karşımıza çıkan en büyük zorluk, SPK’nın 2012 yılında tamamen değişmiş olmasıdır. Öğretideki temel çalışmaların büyük kısmı, 1981 yılında yürürlüğe giren 2499 sayılı SPK döneminde yayınlanmış eserlerdir. 6362 sayılı SPK’nın yürürlüğe girdiği 2012 yılından sonra yayınlanmış eserler sınırlı sayıda kalmıştır. Ayrıca mülga SPK ile yürürlükteki SPK arasında piyasa dolandırıcılığı suçunun düzenlenmesi ile ilgili olarak nispeten önemli farklılıkların bulunduğu da söylenebilir. Bunun yanında, sermaye piyasası hukuku alanına yabancı oluşumuz ve alanın genel olarak teknik meseleler içermesi de karşımıza başka bir zorluk olarak çıkmıştır.

Çalışmamızın amacı sermaye piyasasında işlenen piyasa dolandırıcılığı suçu ile ilgili derinlemesine inceleme yapmak ve karşılaşılan sorunlar ile ilgili çözüm önerileri sunmaktır. Bu şekilde, ülke ekonomisine de dolaylı olarak zarar verici özellik taşıyan söz konusu suç hakkında literatüre katkı sunmayı hedeflemekteyiz.

İÇİNDEKİLER

ÖN SÖZ  7

İÇİNDEKİLER 9

KISALTMALAR 15

GİRİŞ 17

BİRİNCİ BÖLÜM

SERMAYE PİYASASI

I GENEL OLARAK  19

A Tanımı  19

B Unsurları  23

1 Fon Arz Edenler 23

2 Fon Talep Edenler  24

3 Sermaye Piyasası Araçları 26

a Paylar 29

b Pay Benzeri Diğer Kıymetler 30

c Depo Sertifikaları 31

d Borçlanma Araçları  32

e Türev Araçlar  34

f Yatırım Sözleşmeleri 36

4 Sermaye Piyasası Kurumları  36

a Yatırım Kuruluşları 38

1) Aracı Kurumlar 39

2) Bankalar 42

b Kolektif Yatırım Kuruluşları 45

c Bağımsız Denetim, Değerleme ve Derecelendirme

Kuruluşları  48

10 İçindekiler

d Portföy Yönetim Şirketleri 51

e İpotek Finansmanı Kuruluşları 53

f Konut ve Varlık Finansmanı Fonları 54

g Varlık Kiralama Şirketleri 54

h Merkezî Takas Kuruluşları  54

i Merkezî Saklama Kuruluşları 56

j Veri Depolama Kuruluşları  58

C Sermaye Piyasası Faaliyetleri 58

D Sermaye Piyasasının Amacı ve Önemi  61

E Sermaye Piyasası Kurulu (SPKr)  65

1 Genel Olarak  65

2 Kurul’un İdari Yapısı 67

a Kamu Tüzel Kişiliği 68

b Bağımsız İdari Otorite Niteliği  69

c Özerkliği  74

3 Kurul’un Teşkilat Yapısı 76

a Başkan ve Üyeler 76

b İkinci Başkan ve Başkan Vekili 81

c Başkan Yardımcıları 82

d Kurul Personeli 83

e Hizmet Birimleri  83

f Kurul Karar Organı 84

4 Kurul’un Görev ve Yetkileri  85

F Kamunun Aydınlatılması İlkesi ve Kamuyu Aydınlatma Platformu

(KAP) 88

1 Kamunun Aydınlatılması İlkesi 88

2 Kamuyu Aydınlatma Platformu (KAP) 95

3 Bir Kamuyu Aydınlatma Belgesi Olarak İzahname  97

İçindekiler 11

İKİNCİ BÖLÜM

PİYASA DOLANDIRICILIĞI SUÇU

I GENEL OLARAK  99

II PİYASA DOLANDIRICILIĞI (MANİPÜLASYON) KAVRAMI  102

A Tarihçesi 102

B Tanımı  107

1 Türk Hukukunda 107

2 Mukayeseli Hukukta 110

a Yıkama Satış 111

b Baskı Oluşturma  111

c Havuz İşlemleri  112

C Türleri  114

D Manipülasyonun Spekülasyondan Farkı  118

III KANUNİ DÜZENLEMELER  120

IV KORUNAN HUKUKİ DEĞER 128

V SUÇUN MADDİ KONUSU  132

A Genel Olarak  132

B Zarar Suçu-Tehlike Suçu Ayrımı  136

1 İşleme Dayalı Piyasa Dolandırıcılığı Suçu Açısından  137

2 Bilgiye Dayalı Piyasa Dolandırıcılığı Suçu Açısından  139

VI SUÇUN UNSURLARI 140

A İşleme Dayalı Piyasa Dolandırıcılığı Açısından  140

1 Maddi Unsurlar  140

a Fail  140

b Mağdur 144

c Hareket 148

1) Alım veya Satım Yapmak  149

2) Emir Vermek 151

3) Emir İptal Etmek  153

4) Emir Değiştirmek  155

5) Hesap Hareketleri Gerçekleştirmek 156

6) Uygulamada Sıkça Karşılaşılan İşleme Dayalı

Manipülasyon (Piyasa Dolandırıcılığı) Yöntemleri  157

12 İçindekiler

7) Hareketlerin Elverişliliği 160

8) Hareketlerin Niteliği  162

9) Kurul Tarafından Belirlenen Manipülasyon Ölçütleri ve

Manipülatif İşlem Kalıpları  164

d Netice 169

e Nedensellik Bağı 170

2 Manevi Unsur  171

a Kast  171

b Taksir 176

3 Hukuka Aykırılık Unsuru 176

a Genel Olarak  176

b Avrupa Birliği Hukukunda  177

1) Kabul Edilmiş Piyasa Kurallarına Uygunluk 178

2) Fiyat İstikrarı İşlemleri  178

3) Hisse Senedi Geri Alma Programları 178

c Türk Sermaye Piyasası Hukukunda  179

1) Para Politikası ve Finansal İstikrar İşlemleri  180

2) Geri Alım Programları 181

3) Fiyat İstikrarı İşlemleri  182

B Bilgiye Dayalı Piyasa Dolandırıcılığı Açısından  183

1 Maddi Unsurlar 183

a Fail 183

b Mağdur 184

c Hareket  185

1) Bilgi Vermek  186

2) Söylenti Çıkarmak 191

3) Haber Vermek  192

4) Yorum Yapmak  193

5) Rapor Hazırlamak  194

6) Menfaat Temin Şartının Değerlendirilmesi  200

d Netice 207

e Nedensellik Bağı 210

İçindekiler 13

2 Manevi Unsur 210

a Kast 210

b Taksir  213

3 Hukuka Aykırılık Unsuru 213

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

PİYASA DOLANDIRICILIĞI SUÇUNUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ ŞEKİLLERİ,

MUHAKEMESİ, BENZER SUÇLARLA İLİŞKİSİ

I SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ ŞEKİLLERİ 217

A Teşebbüs 217

B İçtima  220

1 Zincirleme Suç 221

2 Fikrî İçtima 222

C İştirak  223

1 Müşterek Faillik 224

2 Dolaylı Faillik  227

3 Şeriklik 227

a Azmettirme  228

b Yardım Etme 228

II PİYASA DOLANDIRICILIĞI SUÇUNUN BENZER SUÇLARLA İLİŞKİSİ  230

A Bilgi Suistimali (İçeriden Öğrenenlerin Ticareti) Suçu Açısından  230

B Güveni Kötüye Kullanma (Örtülü Kazanç Aktarımı) ve Sahtecilik

Suçu Açısından 235

C Fiyatları Etkileme Suçu Açısından  241

III YAPTIRIM  243

A Cezai Yaptırım  243

B İdari Yaptırım  246

IV ETKİN PİŞMANLIK 249

A Soruşturma Evresinden Önce  257

B Soruşturma Evresinde 260

C Kovuşturma Evresinde  260

D Lehe Kanun Değerlendirmesi 262