Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt:III

İçindekiler

İkinci Baskıya Önsöz  7

Birinci Baskıya Önsöz  9

Kısaltmalar  37

İkinci Bölüm

BORÇ İLİŞKİSİNİN HÜKÜMLERİ

Birinci Ayırım

BORCUN İFA EDİLMESİ

§ 48. SÖZLEŞMEYE UYGUN İFA

I. İFA KAVRAMI  41

A. Genel Olarak  41

B. Edimin İstenebilirliği – Edimin Yerine Getirilebilirliği  43

C. İfa İlkeleri  43

1. Borçlanılan Edime Uygun İfa İlkesi  43

2. Dürüstlük Kuralına Uygun İfa İlkesi  44

3. Bütünlük İlkesi  45

II. YASAL İFA KURALLARI  45

III. İFA KURALLARININ UYGULAMA ALANI  46

IV. İFANIN SONUCU  47

V. İFANIN HUKUKİ NİTELİĞİ  47

A. İfa Teorileri  48

1. İrade Açıklaması Görüşü  48

a. Sözleşme Görüşü  48

b. Borçlunun İrade Açıklaması Görüşü  49

2. İfanın Fiili Etkisi (Maddi Fiil) Görüşü  49

3. Sınırlı Sözleşme Görüşü  50

B. Farklı Görüşlerin Hukuki Sonuçları  51

1. Hukuki İşlem Ehliyeti  51

2. İfa İradesi  52

§ 49. İFANIN TARAFLARI

I. İFAYI YAPACAK KİŞİ  53

A. Kural: Üçüncü Kişinin İfası  53

B. İstisna: Borçlunun Kişisel Olarak Edimi Yerine Getirme Yükümlülüğü  55

1. Kanundan Doğan  55

a. Genel İstisna: Kişisel Edim Yükümlülüğü  55

b. Belirli Sözleşme Tiplerine Özgü Düzenlemeler  55

2. Sözleşmeden Doğan  56

3. Edimin Niteliğinden Doğan  56

C. Borçlu ile Borcu İfa Eden Kişi Arasındaki İlişki  57

1. Borç Borçlunun İradesi ile İfa Edilmişse/ Ödenmişse  57

a. Borcu Ödeyen Üçüncü Kişinin Borçluya Halefiyeti  58

aa. Genel Olarak  58

bb. Kanunda Açık Bir Halefiyet Hükmü Yoksa  58

cc. Kanunda Açık Bir Halefiyet Hükmü Varsa  59

b. Üçüncü Şahsın Borçluya Halefiyeti  59

aa. Genel Olarak  59

bb. Kanuni Halefiyet Halleri  61

aaa. Üçüncü Kişiye Tanınan Halefiyet (Genel Halefiyet)  61

bbb. Borçtan Sorumlu Olan Kişilere Tanınan Halefiyet (Özel Halefiyet Halleri)  63

a’. Müteselsil Borçlarda Halefiyet  63

b’. Kefalette Halefiyet  63

c’. Bölünemez Borçlarda Halefiyet  63

d’. Sigortacının Halefiyeti  63

cc. Halefiyetin Hüküm ve Sonuçları  63

aaa. Halefiyetin borçtan kurtarıcı etkisi  64

bbb. Üçüncü şahsın alacaklının yerine geçmesi  64

2. Borç Borçlunun İradesi Olmaksızın İfa Edilmişse/Ödenmişse  64

3. Borç Borçlunun İradesine Karşın İfa Edilmişse/ Ödenmişse  65

II. İFA YAPILACAK KİŞİ  66

A. Kural: İfa Alacaklıya Karşı Yerine Getirilmeli  66

B. İstisna: Üçüncü Kişiye İfa  67

1. Borçlu Edimi Üçüncü Kişiye İfa Etmek Konusunda Yükümlülük Altında İse  67

a. Edimin Üçüncü Kişiye İfasının Kararlaştırılmasıyla  67

b. Alacaklının Vereceği Talimatla  68

c. Kanun Hükmü Gereği  68

d. Mahkeme Kararı Gereği  68

2. Borçlunun Üçüncü Kişiye İfa Hakkı  69

a. Alacaklının Yetkilendirmesi  69

b. Kanun Hükmü Gereği  69

§ 50. İFA YERİ

I. İFA YERİ KAVRAMI  71

A. Genel Olarak  71

1. Kavram  71

2. Önemi  73

B. İfa Faaliyeti Yeri ve İfa Sonucu Yeri  74

C. Birden Fazla İfa Yeri  74

D. Götürülecek Borçlar, Alınacak Borçlar, Aranılacak Borçlar ve Gönderilecek Borçlarda İfa Yeri  74

1. Götürülecek Borçlar  75

a. Para Borcu  75

b. İfanın Önemli Ölçüde Güçleştirilmesi  76

2. Aranılacak Borçlar  76

3. Alınacak Borçlar  77

4. Gönderilecek Borçlar  77

E. İfa Yerine Bağlanan Hukuki Sonuçlar  78

1. Temel Hukuki Sonuç  78

2. Diğer Hukuki Sonuçlar  78

II. İFA YERİNİN BELİRLENMESİ  78

A. Taraflarca Belirlenmesi  79

B. Kanun Hükmü ile Belirlenmesi  80

1. Genel İfa Yeri Kuralları  80

a. Para Borcu  80

aa. Genel Kural  80

bb. Nakit Dışı Diğer Para Ödemeleri (Havale ve EFT)  80

b. Parça Borcu  83

c. Diğer Borçlar  84

2. Özel İfa Yeri Kuralları  84

III. İFA YERİNİN DEĞİŞTİRİLMESİ  84

§ 51. İFANIN ZAMANI

I. İFA ZAMANI KAVRAMI  85

A. Genel Olarak  85

B. İfanın İstenebilir/Muaccel Olması  86

1. Genel Olarak  86

2. Muaccel Borç – Müeccel Borç  87

a. Muaccel Borç  87

b. Müeccel Borç  87

C. İfa Edilebilirlik  88

II. İFA ANININ ÖNEMİ  88

III. İFA ZAMANININ BELİRLENME ŞEKİLLERİ  88

A. Mutlak Olarak Belirlenmesi  89

B. Nispi Olarak Belirlenmesi  89

IV. İFANIN İSTENEBİLİRLİĞİNİN (MUACCELLİĞİNİN) VE İFA EDİLEBİLİRLİĞİNİN BELİRLENMESİ  90

A. Genel Olarak  90

B. Süreye Bağlanmamış Borçlarda  91

1. İfa Zamanının Sözleşmeyle Belirlenmesi  91

a. Sözleşmede Kararlaştırılması  91

aa. Genel Kural  91

bb. Sürenin Uzatılması  92

cc. Erken İfa  93

aaa. Borçlunun Erken İfa İmkanı  93

bbb. Erken İfanın Borçluya İndirim Talep Etme Hakkı Vermemesi  95

a’. Hoffmann metodu  97

b’. Capzow Metodu  97

b. Hukuki İlişkinin Özelliğinin Belirlemesi  97

2. Kanun Tarafından Belirlenmesi  98

a. Genel Kural  98

b. Özel Kural  99

C. Süreye Bağlanmış Borçlarda  100

1. Gün Olarak Belirlenmiş Süre  101

2. Hafta Olarak Belirlenmiş Süre  101

3. Ay Olarak Belirlenmiş Süre  101

a. Tek Bir Aya İlişkin Belirlenmiş Süre  102

b. Birden Çok Ayı İçeren Zamana İlişkin Belirlenmiş Süre  102

c. Yarım Aya İlişkin Belirlenmiş Süre  103

D. Tatil Günleri  103

E. İş Zamanında İfa  104

V. KARŞILIKLI BORÇ YÜKLEYEN SÖZLEŞMELERDE İFA EDİLEBİLİRLİK (MUACCELİYET)  105

A. İfada Sıra  105

1. Kural: Aynı Anda Karşılıklı İfa  105

2. İfadan Kaçınma Defi (Ödemezlik Defi)  107

a. Genel Olarak  107

b. Şartları  108

aa. Karşılıklı Borç Yükleyen Sözleşme Bulunmalı  108

aaa. Genel Olarak  108

bbb. Tarafların İfa Yükümlülükleri Karşılıklı Değişim İlişkisi İçinde Olmalı  108

bb. Karşı Edimin İfası Talep Edilebilir Olmalı ve Önceden İfa Yükümlülüğü Bulunmamalı  109

cc. Kendi Borcunu İfa Etmiş veya İfa Önerisinde Bulunmuş Olmalı  110

c. Uygulama Alanı  111

D. Hakkın Kullanılması  113

B. İfa Güçsüzlüğü  114

1. Genel Olarak  114

2. Şartları  115

a. Karşılıklı Borç Yükleyen Bir Sözleşme Bulunmalı  115

b. Sözleşme Tarafı Ödeme Güçsüzlüğüne Düşmeli  115

c. Karşı Tarafın Alacak Talebi Fiilen Tehlikeye Düşmeli  116

3. Alacaklının Hukuki İmkanları  116

a. Borçludan Güvence Verilmesini Talep Etme  117

b. Güvence Gösterilinceye Kadar İfadan Kaçınma (Ödemezlik) Defi  117

c. Sözleşmeden Dönme  117

§ 52. İFANIN KONUSU

I. GENEL OLARAK  119

II. BORCUN KONUSUNA (EDİME) UYGUNLUK  120

A. Kural: İfanın Borçlanılmış Edime Uygun Olması İlkesi  120

B. İstisna: İfa Yerine Geçen Diğer İfa Şekilleri  120

1. Seçimlik (Alternatif) Yetki  121

2. İfa Yerini Tutan Başka Bir Şeyle İfa (İfa Yerine Edim)  122

a. Kavram  122

b. Niteliği: Edimi Değiştirme Sözleşmesi  123

c. Hukuki Sonuçları  124

3. Asıl Edimi Hedefleyen Başka Bir Şeyle İfa (İfa Uğruna Edim)  126

a. Kavram  126

b. İfa Yerine Edimden Farkı  127

c. Hukuki Niteliği  128

d. Hukuki Sonuçları  129

aa. Alacaklının İfa Uğruna Verilen Şeyi Paraya Çevirmekle Yükümlü Olması  129

bb. İfa Uğruna Verilen Şeyi Paraya Çevirme Masraflarına Borçlunun Katlanmakla Yükümlü Olması  130

cc. Edimin Alacak Üzerindeki Etkileri  130

aaa. Alacağa Başvurulmasının Bozucu Şarta Bağlanmış Olması  130

bbb. Alacaklı Alacağın Tamamını Elde Ettiğinde Borcun Sona Ermesi  130

ccc. Alacaklının Bakiye Alacağını Talep Hakkı  131

ddd. Alacaklının Fazla Meblağı Borçluya İade yükümlülüğü  131

eee. Alacak için Zamanaşımının Kesilmesi  131

III. EDİMİN KONUSUNUN TARAFLAR VEYA ÜÇÜNCÜ KİŞİ TARAFINDAN BELİRLENMESİ  132

A. Sözleşmeyle Kararlaştırılması  132

B. Kanunla Belirlenmesi  132

1. Parça Borcu ve Çeşit (Cins) Borcunda  133

a. Parça Borcunda  133

b. Çeşit (Cins) Borcunda  133

aa. Kavram  133

bb. Kural: Edimi Seçme ve İçeriğini Belirleme Yetkisinin Borçluda Olması  134

aaa. Genel Olarak  134

bbb. Kapsamı  135

ccc. Seçimin Niteliği ve Geri Alınması  135

cc. İstisna  136

aaa. Sözleşmeyle Kararlaştırma  136

bbb. İşin Niteliği  137

dd. Edimin İçeriğini Belirleme: Edimin Orta Nitelikte Olması  137

2. Seçimlik Borçlarda  137

a. Kavram  137

b. Kural: Seçim Hakkının Borçluda Olması  139

IV. BORCUN KONUSUNUN TAMAMININ İFASI  141

A. Kural: Borcun Tamamının İfası  141

B. İstisna: Kısmen İfa  142

1. Sözleşme Hükmü Gereği  144

2. Kanun Hükmü Gereği  144

a. Tartışmasız Bakiye Kısmın İfası  144

b. Bölünemeyen Edimlerde İfa  145

aa. Birden Çok Alacaklısı Varsa  146

bb. Birden Çok Borçlusu Varsa  147

c. Kısmi Ödeme  147

d. Diğer Hukuk Kuralları  148

3. İşin Niteliği Gereği  148

4. Dürüstlük Kuralı Gereği  148

V. PARA BORÇLARININ ÖDENMESİ  148

A. Kavram  148

B. Anlamları  150

1. İlk Anlamı: Değer Borcu Olması  150

2. Diğer Anlamı: Miktarı Belirli Birim Borcu Olması  151

C. Borçlanılan Para Miktarının Belirlenme Şekilleri  151

1. Doğrudan Belirleme Şekilleri  151

2. Dolaylı Belirleme Şekilleri  151

3. Karma Belirleme Şekilleri  151

4. Akreditif  152

a. Kavram ve Hukuki Niteliği  152

b. Taraflar ve Banka ile Olan Akreditif İlişkileri  152

D. Ödeme ve Hukuki Sebep  153

1. Hukuki Sebep Olmaksızın Ödeme  153

2. Hukuki Sebebe Dayanarak Ödeme  153

a. Genel Olarak  153

b. Birden Çok Borçta Ödemenin Hangi Borca Yapıldığının Belirlenmesi  153

aa. Borçlu ve Alacaklının Bildirimine Göre  153

aaa. Borçlunun Bildirimi  153

bbb. Alacaklının Makbuzdaki Beyanı  154

bb. Kanun Hükmüne Göre  155

E. Ödeme  156

1. Ülke Parası Birimi ile Nakit Ödeme  156

a. Ülke Parası ile Ödeme  156

b. Nakit Ödeme  158

c. Ödemenin Kapsamı  159

aa. Nominal/İtibari Değer Kuralı  159

bb. İstisnası: Gerçek Denkleştirilmiş Değerin Ödenmesi  159

2. Yabancı Ülke Parası Birimi ile Nakit Ödeme  161

a. Yabancı Para Borcunun Borçlu Tarafından Ödenebilirliği  161

aa. Kural: Borcun Ülke Parası Birimiyle Ödenmesi  161

aaa. Aynen Ödeme Kaydı Kararlaştırılmaması  161

bbb. Borçlunun Alternatif Yetkisi  162

a’. Kararlaştırılan Yabancı Para Birimiyle Ödeme  162

b’. Rayiç Ülke Parasıyla (Türk Lirası ile) Ödeme  162

bb. İstisna: Borcun Yabancı Para Birimiyle Ödenmesi  163

3. Yabancı Para Borcunun Ödenmesinin Alacaklı Tarafından Talep Edilebilirliği  163

a. Kararlaştırılan Yabancı Para Birimiyle Ödeme  164

b. Rayiç Ülke Parasıyla (Türk Lirası ile) Ödeme  165

F. Faiz Yükümlülüğü  165

1. Faiz Kavramı ve Fer’i Niteliği  165

2. Faiz Yükümlülüğünün Kaynakları  167

a. Sözleşmeden Doğan Faiz: Sözleşme Faizi  167

b. Kanun Hükmünden Doğan Faiz: Kanuni Faiz  167

3. Faiz Oranının Belirlenmesi  168

a. Faiz Oranı  168

aa. Ülke Parası Borcunda Faiz  168

aaa. Faiz Oranı  168

bbb. Faiz Alacağının Hesaplanması  169

bb. Yabancı Para Borcunda Faiz  169

b. Sözleşmesel Faiz Oranının Sınırları  170

aa. Genel Sınır  170

bb. Üst Sınır  170

4. Faize Faiz Yasağı  171

G. Kısmi Ödeme  172

1. Kural: Ana Borçtan Mahsup  172

2. Kural: Daha Az Güvenceliye Mahsup  173

3. Niteliği  174

4. Alacaklının İtiraz Hakkı  174

H. Borcunu Ödeyen Borçlunun Hakları  174

1. Makbuz Verilmesi ve Senetlerin Geri Verilmesi veya İptali  176

a. Genel Olarak  176

b. Makbuz Verilmesi  176

aa. Makbuz Kavramı, Niteliği ve Kapsamı  176

bb. İbra Makbuzundan Ayrılması  177

cc. Makbuzun İspat Gücü  178

c. Senedin Geri Verilmesi  178

aa. Genel Olarak  178

bb. Kısmi Ödemenin Senede İşlenmesi  178

cc. Senedin Geri Verilememesi  178

I. Ödemenin İspatına İlişkin Karineler  179

1. Dönemsel Ödemelere Makbuz Verilmesi  179

a. Bir Dönem İçin Makbuz Verilmesi  179

b. Anaparanın Tamamı İçin Makbuz Verilmesi  180

2. Borç Senedinin Geri Verilmesi  180

§ 53. ALACAKLI TEMERRÜDÜ

I. ALACAKLININ İFAYA BİRLİKTE KATILIMI  183

A. Alacaklının İfaya Katılımının Niteliği  183

1. Külfet Niteliği  183

2. Borç Niteliği  184

B. Alacaklının İfaya Katılım Şekilleri  185

1. İfa Davranışları  186

a. Hazırlık Davranışları  186

b. Birlikte Kabul Davranışları  187

c. İfaya Eşlik Eden Davranışlar  187

aa. Makbuz ve Senetlerin Geri Verilmesi  187

bb. Senedin İptal Edildiğine ve Borcun Olmadığına Dair Belge Verilmesi  188

II. ALACAKLININ TEMERRÜDÜ  188

A. Genel Olarak  188

B. Şartları  190

1. Borçlu Borçlanılan Edimin İfasını Borca Uygun Olarak Önermeli  190

a. Borçlanılan Edim İfaya Hazır Olmalı  190

b. Borçlu Borçlandığı Şekliyle İfayı Önermeli  190

aa. Fiili Önerme  191

bb. Sözlü Önerme  191

2. Alacaklı Haksız Olarak İfaya Katılmaktan Kaçınmalı  192

a. Alacaklı İfaya Katılmaktan Kaçınmalı  192

b. Alacaklının İfayı Kabulden Kaçınması Haksız Olmalı  192

3. Alacaklının Temerrüdüne Bağlanan Genel Sonuçlar  193

4. Borçlunun Borcundan Kurtulabilmesi İçin Kullanabileceği Haklar  195

a. Bir Şeyin Teslimini Gerektiren Borçlarda (Verme Borçlarında)  196

aa. Tevdi Edilebilen Eşyayı Konu Alan Borçlarda  196

aaa. Kural: Tevdi Hakkı  196

a’. Genel Olarak  196

b’. Tevdinin konusu  197

c’. Taşınmazları Konu Alan Borçlarda Alacaklının Temerrüdü  198

d’. Tevdi Yeri  198

e’. Tevdinin Hukuki Sonuçları  199

aa’. Borçlunun Borcundan Kurtulması  199

bb’. Edimin Hasar ve Giderlerinin Alacaklıya Ait Olması  200

bbb. Tevdi Konusunu Geri Alma  200

bb. Tevdi Edilemeyen Eşyayı Konu Alan Borçlarda  201

aaa. Borçlunun Sattırma ve Bedeli Tevdi Hakkı  202

a’. Borsa veya Piyasa Fiyatı Olmayan Eşyada  202

aa’. Tevdi Edilemez Eşya  202

bb’. Alacaklıya İhtar  203

cc’. Hakimden İzin  203

b’. Borsa veya Piyasa Fiyatı Olan Tevdi Edilemeyen Eşyada  204

b. Bir Şeyin Teslimini Gerektirmeyen Borçlarda  204

§ 54. DİĞER İFA ENGELLERİNDE

I. KAVRAM  207

II. ŞARTLARI  207

A. Borçlunun Kusuru Bulunmamalı  207

B. Alacaklıdan Kaynaklanan Kişisel Sebepler Söz Konusu Olmalı  208

1. Alacaklının Kimliğinde Duraksama Olmalı  208

2. Alacaklıdan Kaynaklanan Diğer Kişisel Sebeplerin Varlığı  208

III. HUKUKİ SONUÇ  209

İkinci Ayırım

BORCUN İFA EDİLMEMESİ

§ 55. GENEL OLARAK İFA İHLALLERİ

I. BORÇLANILAN EDİME AYKIRILIK (İFA İHLALLERİ)  211

A. Genel Olarak  211

B. Yasal Dayanak  213

C. İfa İhlallerine Bağlanan Hukuki Sonuçlar  216

D. Uygulama Alanı  217

E. Genel Bakış  218

II. EDİMİN İFA EDİLMESİNİN SAĞLANMASI  219

A. Kural: İfanın Konusu Olan Edimin Yerine Getirilmesinin İstenmesi  219

1. Genel Olarak: Edimin Aynen İfası  219

2. Kural: Alacaklının İfayı Talep Hakkı  220

a. Birincil Talep: Aynen (Real) İfayı Talep Hakkı  220

b. TBK’nın Aynen (Real) İfa Talebini Düzenleyen Hükümleri  221

aa. Yapma ve Yapmama Borçlarının İfası ve İfanın İhlali  222

aaa. Yapma Borçlarının İfasının İhlali  222

a’. Kural: Yapma Borçlarının Aynen İfasını Talep: Borçlu Yerine İfa  223

aa’. Borçlu Yerine İfa (Nama İfa)  223

aaa’. Genel Olarak  223

bbb’. Hukuki Dayanağı  223

ccc’. Hukuki Niteliği  224

a’’. İfa görüşü  224

b’’. Cebri İcra Görüşü  225

ddd’. Hukuki Olguları  225

a’’. Borçlunun Şahsına Bağlı Olmayan Yapma Borcu Bulunmalı  225

b’’ Yapma Borcunun İfası Talep Edilebilir Olmalı  227

c’’. Hakim Nama İfaya İzin Vermiş Olmalı  229

a’’’. Hakimin Alacaklının Kendisinin veya Üçüncü Kişinin Nama İfasına İzin Vermesi  229

b’’’. İfa Masrafının Borçluya Ait Olması  231

eee’. Tazminat Hakkı  232

fff’. Borca Aykırı Durumun Ortadan Kaldırılması  232

b’. Yapma Borçlarına İlişkin İlamın Cebri İcrası  233

bbb. Yapmama Borçlarının İfasının İhlali  234

a’. Genel Olarak  234

b’. Uygulanacak Hükümler  235

aa’. Kural: Zararın Tazminini Talep Hakkı  237

bb’. Borca Aykırı Durumun Ortadan Kaldırılması  238

aaa’. Sözleşmede Öngörülen İhlal Öncesi Durumun Tekrar Sağlanması Kararı  238

bbb’. Hakimin İzin Kararı  239

c’. Yapmama Borçlarına İlişkin İlamın Cebri İcrası  239

c. İki Tarafa (Karşılıklı) Borç Yükleyen Sözleşmelerde  240

3. İstisnalar  240

a. Türk Borçlar Kanunundan Doğan İstisnalar  241

b. Tarafların Kararlaştırmasından Doğan İstisna  241

c. Borçlunun Kişilik Hakkının Korunmasından Doğan İstisna  241

III. İFAYA ZORLAMA VE İFANIN İCRASI  242

A. İfa Davası Yargılaması  242

B. İfa Kararının İcrası  242

IV. SÖZLEŞMEDEN DOĞAN TAZMİNAT SORUMLULUĞUNUN TEMEL KURALI:

TBK m. 112  244

A. TBK m. 112’nin Temel Kural Niteliğinde Olması  244

1. Genel Olarak  244

2. TBK m.112’nin Uygulama Alanın Genişletilmesi  245

a. Başlangıçtaki Subjektif İmkansızlıkta TBK m. 112 Hükmünün Uygulanması  245

aa. İmkansızlık Çeşitleri  245

aaa. Başlangıçtaki İmkansızlık – Sonraki İmkansızlık Ayrımı  246

bbb. Sübjektif İmkansızlık – Objektif İmkansızlık Ayrımı  248

ccc. Başlangıçtaki Subjektif İmkansızlıkta TBK m. 112’nin Uygulanması  249

b. Geçici İmkansızlıkta Uygulanmaması  252

aa. Sürekli İmkansızlık – Geçici İmkansızlık Ayrımı  252

bb. Geçici İmkansızlıkta Temerrüt (TBK m. 117 vd.) Hükümlerinin Uygulanması  254

cc. Parça Borçlarında  255

dd. Sürekli İmkansızlık Sonuçlarının Uygulanacağı Geçici İmkansızlık Halleri  256

aaa. İmkansızlığın Ne Zaman Sona Ereceğinin Belirli Olmaması  256

bbb. Sözleşme Amacına Aykırılık  256

a’. Genel Olarak  256

b’. Amacın Başka Şekilde Gerçekleşmesi  257

aa’. Kavram  257

bb’. Hukuki Sonucu  258

c’. Amacın Bozulması (Çökmesi)  258

aa’. Kavram  258

bb’. Hukuki Sonucu  259

ee. Geçici İmkansızlığın Sürekli İmkansızlığa Dönüşmesi  262

aaa. Genel Olarak  262

bbb. Mutlak Kesin Vadeli Sözleşmelerde  263

ff. Tek taraflı Sözleşmelerde  265

gg. Ani Edimli Yapmama Borçlarında  265

hh. Sürekli Edimli Sözleşmelerde  265

c. Alacaklının Sorumlu Olduğu İmkansızlıkta Uygulanması  266

d. Sözleşmenin Her İki Tarafının İmkansızlıktan Sorumlu Olması  268

e. Olumlu Sözleşme İhlalinde Uygulanması  268

f. Yeni Hukuk Kurumlarında Uygulaması  269

aa. Sözleşme Öncesi Kusurlu Davranıştan Sorumluluk (Culpa in Contrahendo)  270

bb. Güven Sorumluluğu  271

cc. Üçüncü Kişiyi Koruyucu Sözleşme  272

3. İfa İmkansızlığının Benzer Kurumlardan Ayırt Edilmesi  274

a. Borçlunun Temerrüdünden Ayırt Edilmesi  274

b. Sözleşmenin Olumlu İhlalinden Ayırt Edilmesi  275

B. TBK m. 112’nin Tamamlayıcı Kural Niteliğinde Olması  275

C. TBK m. 112’nin Uygulama Alanı  275

1. Genel Olarak  275

2. TBK m. 112’nin Haksız Fiille (TBK m. 49 vd.) Olan İlişkisi  276

a. Sözleşme İhlalinde Hukuka Aykırılık  276

b. TBK m. 112’nin Haksız Fiille (TBK m. 49 vd.) Olan İlişkisi  277

c. TBK m. 112’nin Borçlu Temerrüdü (TBK m. 117 vd) ile İlişkisi  279

d. TBK m. 112 vd. Hükümlerinin TBK Özel Hükümleri ile Olan İlişkisi  280

§ 56. İFANIN İMKANSIZLAŞMASI

I. GENEL OLARAK  283

II. YASAL DAYANAK  283

III. KAVRAM  284

A. Genel Olarak  284

1. Giriş  284

2. İmkansızlık Teorileri  285

a. Şart Teorisi  285

b. Beklenmezlik Teorisi  285

c. Karma Teori  286

B. Görünüm Şekilleri  287

1. Maddi İmkansızlık  287

2. Hukuki İmkansızlık  288

a. Genel Olarak  288

b. Görünüm Şekilleri  289

aa. Sözleşmeyle Devri Kararlaştırılan Bir Hakkın Sona Ermesi  289

bb. Edimin Yerine Getirilmesinin Kanun veya Yetkili Makam Kararıyla Yasaklanması  289

cc. Borcun İfa Edilebilmesi İçin Gerekli Olan İdari Makam Kararının ve Verdiği Yetkinin veya İznin Kalkması  289

IV. OBJEKTİF VE SUBJEKTİF İMKANSIZLIK AYRIMI  291

A. Genel Olarak  291

B. Ayrım Kriteri  291

1. Genel Olarak  291

a. İmkansızlığın Etkili Olduğu Kişi Kriteri: Borçlu  291

aa. Dar İmkansızlık Görüşü  291

bb. Geniş İmkansızlık Görüşü  292

b. İfa İhlali Çeşidi Kriteri  294

C. Sonraki Subjektif İmkansızlığın İmkansızlık Hükümlerine Tabi Olması  294

1. Geleneksel İmkansızlık Görüşü  294

2. Temerrüt Görüşü  295

D. Subjektif İmkansızlık Sayılan Haller  296

1. Hizmet/İş Sözleşmesinden Doğan Hizmet ve İş Görme Edimi  296

2. Sözleşme Konusu Malın Sonradan Elden Çıkması (Çifte Satım ya da Çifte Kiralama veya Malın Çalınması)  296

a. Sözleşme Konusu Malın Sonradan Rızaen Elden Çıkması (Çifte Satış/Çifte Kiralama)  297

b. Sözleşme Konusu Malın Sonradan Rıza Dışı Elden Çıkması (Malın Çalınması)  299

E. Subjektif İmkansızlıktan Ayrılması Gereken Durumlar  300

1. Kişiye Mutlak Surette Bağlı Edimlerde İmkansızlık  300

a. Kişiye Mutlak Surette Bağlı Edimlerin İmkansızlığının Objektif Niteliği  300

b. Kişiye Mutlak Surette Bağlı Edimlerin İmkansızlığın Subjektif Niteliği  301

2. Cins Borcunun ve Para Borcunun İmkansız Olamaması  302

a. Cins Borcunun İmkansız Olmaması  302

b. Para Borcunun İmkansız Olamaması  303

3. Yapmama Borcunun İmkansızlaşması  304

4. Aşırı İfa Güçlüğü  305

a. Genel Olarak  305

b. Sözleşmeye Müdahalenin Hukuki Temeli  306

c. Sözleşmenin Değişen Şartlara Uyarlanması İlkesi  308

d. İşlem Temelinin Çökmesi  309

aa. Genel Olarak  309

bb. İşlem Temelinin Hukuki Temeli  311

aaa. Uyarlama Boşluğu  311

bbb. Uyarlama Boşluğunun Dürüstlük Kuralıyla Düzeltilerek Doldurulması  311

ccc. Yargı Uygulaması  313

cc. İşlem Temelinin Çökmesinin Görünüm Şekilleri  315

aaa. İşlem Temelinin Başlangıçtaki Eksiklikleri (Temel Yanılgısı/Hatası)  315

bbb. İşlem Temelinin Sonradan Çökmesi  316

a’. Aşırı ifa Güçlüğü  316

aa’. Genel İfa Güçlüğü  316

bb’. Özel İfa Güçlüğü: Karşılıklı Sözleşmelerde Edimler Arasındaki Dengenin Bozulması  316

b’. Amacın Boşa Çıkması  318

e. İfa Güçlüğünün İfa İmkansızlığı ile Olan İlişkisi ve Ayırt Edilmesi  320

f. Yasal Dayanak  320

g. İmkansızlık Çeşitleri İçindeki Yeri  322

aa. Ahlaki Nedene Dayanan Aşırı İfa Güçlüğü (Ahlaki İmkansızlık)  322

bb. Pratik Nedene Dayalı Aşırı Masraf Güçlüğü (Pratik İmkansızlık)  323

cc. Ekonomik Nedene Dayalı Aşırı İfa Güçlüğü (Ekonomik İmkansızlık)  324

h. Hukuki Olguları  325

aa. Genel Olarak  325

bb. İşlemin Temelinin Çökmesinin Hukuki Olguları  325

aaa. İşlem Temelini Oluşturan Olgunun Esaslı Değişmesi  325

a’. İşlem Temeli Kavramı  325

b’. İşlem Temelinin Sonradan Değişmesi  328

c’. Sözleşmedeki İşlem Temeli Olgusunun Dürüstlük Kuralına Aykırı Düşecek Şekilde Esaslı Değişmesi  328

bbb. İşlem Temelinin Çökmesine İlişkin Durumun Öngörülemez ve Olağanüstü Nitelik Taşıması  329

a’. Genel Olarak  329

b’. İşlem Temelinin Çökmesine İlişkin Durumun Öngörülemez Bir Durum Oluşturması  329

c’. İşlem Temelini Çökertecek Olağanüstü Bir Durum Söz Konusu Olmalı  331

ccc. İşlem Temelinin Çökmesine İlişkin Durumun Beklenemez Bir Durum Oluşturması  333

ddd. Sözleşmede Uyarlama Kaydının Bulunmaması  334

eee. Borçludan Kaynaklanmaması  336

fff. Borçlu, Borcunu Henüz İfa Etmemiş veya Saklı Tutarak İfa Etmiş Olmamalı  336

ı. Hukuki Sonucu  337

aa. Sözleşmenin Uyarlanması  338

bb. Sözleşmeden Dönme Hakkı  340

V. BORÇLUNUN SORUMLU OLDUĞU İMKANSIZLIK – BORÇLUNUN SORUMLU OLMADIĞI İMKANSIZLIK AYRIMI  341

A. Genel Olarak  341

B. Sözleşme İlişkisine Etkisi: Sözleşme İlişkisinin Devam Etmesi  342

VI. BORÇLUNUN SORUMLU OLDUĞU İMKANSIZLIK (TBK m. 112)  344

A. Hukuki Olguları  344

1. Sözleşmeye Aykırılık  344

a. Neticenin Hukuka Aykırılığı Görüşü  344

b. Davranışın Hukuka Aykırılığı Görüşü  344

c. Hukuka Aykırılık ve Kusur  344

2. Sonraki Objektif İmkansızlık  345

a. Sonraki İmkansızlık Söz Konusu Olmalı  345

b. Objektif İmkansızlık Söz Konusu Olmalı  345

3. Borçlunun Sorumlu Olması  345

a. Borçlunun Kusurundan Sorumluluğu  345

aa. Genel Olarak  345

bb. Sözleşmesel Kusur Kavramı  346

cc. Sözleşmesel Kusurun Unsurları  346

aaa. Sözleşmesel Kusurun Subjektif Unsuru  346

bbb. Sözleşmesel Kusurun Objektif Unsuru  348

a’. Genel Olarak  348

b’. Kusur Çeşitleri  348

c’. İhmalin Objektifleştirilmesi: Gerekli Özen ve Özeni Derecelendirme Ölçütü  350

d’. Objektifleştirilen İhmalin (Kusurun) Hukuka Aykırılıktan Farkı  353

dd. Borçlunun Her Türlü Kusurdan Sorumlu Olması  355

ee. Borçlunun Sorumluluğunun Kapsamı  357

aaa. Sorumluluğun Kapsamı: İşin Özelliği  357

bbb. Sorumluluğun Kapsamının Haksız Fiil Hükümleri ile Tamamlanması  359

ff. Kusurun İspatı  361

b. Borçlunun Kusuru Olmaksızın Sorumluluğu  362

aa. Genel Olarak  362

bb. Kanun Kuralı ile Borçlunun Sorumluluğunun Düzenlenmesi  362

cc. Sözleşme Hükmü ile Borçlunun Sorumluluğu Üstlenmesi  363

c. Borçlunun Yardımcı Kişinin Fiilinden Sorumluluğu  364

aa. Genel Olarak  364

bb. Sorumluluğu Oluşturan Olgular  365

aaa. Zarar Verenin Borçlunun Rıza Verdiği Yardımcı Kişisi Olması  365

a’. Yardımcı Kişi  365

b’. Benzer Kavramlardan farkı  368

aa’. Organdan farkı  368

bb’. Vekilden farkı  368

cc’. Çalışandan farkı  370

bbb. Borç İlişkisinde Yardımcı Kişi ile Borcun İfasının veya Hakkın Kullanılmasının Mümkün Olması  371

a’. Sözleşme İlişkisi Bulunmalı  371

b’. Sözleşmenin İfasında Yardımcı Kişi Kullanılması Mümkün Olmalı  371

ccc. Borçlunun Rızasıyla İfanın veya Hakkın Kullanılmasının Yardımcı Kişiye Bırakılması  372

ddd. Yardımcı Kişinin Kendisine Bırakılan İşin İfası Esnasında Alacaklıya Zarar Vermesi  373

a’. Genel Olarak  373

b’. Yardımcı Kişinin Borçlunun Borçlandığı İşin İfasına Aykırı Fiili ile Alacaklıya Zarar Vermesi  373

c’. Yardımcı Kişinin Zarar Verici Fiili ile Sözleşmedeki Borç Arasında Fonksiyonel Bağ/ Birliktelik Olmalı  374

d’. Alacaklının Zararı  376

e’. Uygun Nedensellik Bağı  376

eee. Yardımcı Kişinin Davranışı Borçluya Farazi Olarak Yüklenebilmeli (Farazi Kusur)  376

fff. Borçlunun Yardımcı Kişinin Fiilinden Sorumluluğunun Kaldırılmamış veya Sınırlandırılmamış Olması (Sorumsuzluk Anlaşması/ Kaydı)  378

a’. Sorumsuzluk Anlaşması/Kaydı  378

b’. Sınırlandırılması  379

ggg. Hukuki Sonucu  379

4. Alacaklının Zararı  380

a. Klasik Zarar Kavramı  380

b. Normatif Zarar  381

aa. Ticari Değer Düşmesi  382

bb. Beklenen Zevk/Keyif Beklentisinden Mahrum Kalma Zararı  382

cc. Fayda Sağlamayan Harcama Zararları  383

dd. Ev İşleri Zararı  384

c. Zarar Çeşitleri  384

aa. Sözleşmeye Olan Güven Zararı (Olumsuz Yarar Zararı)  386

bb. Sözleşmenin İfa Edilmemesinden Doğan Zarar (İfa Yararı Zararı / Olumlu Yarar Zararı)  387

aaa. Somut Zarar Yöntemi  389

bbb. Soyut Zarar Yöntemi  389

cc. Özen ve Koruma Yararından Doğan Zarar  390

dd. Üçüncü Kişinin (Yansıma) Zararının Tazmini  390

aaa. Dolaylı Temsil İlişkisinde  391

bbb. Borçlandırıcı Tehlike Yükü  391

ccc. Koruma İlişkisinde  392

ee. Üçüncü Kişiyi Koruyucu İlişki (Sözleşme)  392

5. Uygun Nedensellik Bağı  393

a. Genel Olarak  393

b. Sorumluluğun Sınırlandırılması  394

B. Hukuki Sonuçları  394

1. Zararın Tazmini (Tazminat)  394

a. Maddi Zararın Tazmini (Maddi Tazminat)  394

aa. Genel Olarak  394

bb. Haksız Fiil Sorumluluğuna İlişkin Hükümlerin Uygulanması  395

cc. Zararın ve Zarar Miktarının İspatı  396

dd. Zararı Hesaplama Anı  397

ee. Maddi Tazminatın Hesaplanması  398

aaa. Tazminatın Kapsamının Belirlenmesi  398

bbb. Tazminatın Ödenme Biçiminin Belirlenmesi  398

ccc. Tazminatın İndirilmesi  398

ddd. Alacaklının Yararlarının Denkleştirilmesi  399

ff. Tazminat Miktarının Hesaplanması  399

gg. Ceza Koşulu  400

b. Kaim Değerin Talep Edilmesi  400

aa. Genel Olarak  400

bb. Çeşitleri  401

aaa. Eşyadan Kaynaklanan Kaim Değer  401

bbb. Hukuki İşlemden Kaynaklanan Kaim Değerler  401

cc. Hukuki Olguları  402

aaa. Alacaklının İrade Beyanı  402

bbb. İfanın Sonradan İmkansızlaşması  403

ccc. İmkansızlaşan Edim Sonucunda Kaim Değerin Elde Edilmesi  403

a’. İmkansızlaşan Edimin Verme Edimi Olması  403

b’. İmkansızlaşan Edimle Kaim Değer Arasında Sıkı Ekonomik Bağ Olması  403

c’. İmkansızlaşan Edimle Kaim Değer Arasında Ekonomik Özdeşlik Bulunması  404

dd. Borçlunun Kaim Değerden Doğan Yan Yükümlülükleri  404

aaa. Kaim Değerle İlgili Bilgi Verme Yükümlülüğü  404

bbb. Kaim Değeri Koruma Yükümlülüğü  405

ee. Karşılıklı Borç Yükleyen Sözleşmelerde  405

aaa. Kaim Değerin Asli Edimle Aynı Değerde Olması  406

bbb. Kaim Değerin Asli Edimden Düşük Değerde Olması  406

ccc. Kaim Değerin Asli Edimden Yüksek Değerde Olması  406

ff. Zamanaşımı Süresi  407

c. Manevi Tazminat  407

d. Zamanaşımı  407

2. Sözleşmeden Dönme  408

3. Karşılıklı Borç Yükleyen Sözleşmelerde Karşı Edimin Durumu  410

a. Mübadele (Değişim) Teorisi  410

b. Fark Teorisi  410

c. Alacaklının Seçimlik Hakkı Görüşü  410

C. Borçlunun Sorumluluğunun Kaldırılması veya Sınırlandırılması (Sorumsuzluk Anlaşması/Kaydı)  411

1. Borçlunun Kendi Fiilinden Sorumsuzluk Anlaşması/Kaydı  411

a. Genel Olarak  411

b. Borçlunun Ağır Kusurunu Konu Alan ve Önceden Yapılan Sorumsuzluk Anlaşmalarının Kesin Hükümsüzlüğü  413

aa. Genel Olarak  413

bb. Hukuki Olguları  413

aaa. Anlaşmanın Sözleşme Hükmünde Yer Alması  413

bbb. Anlaşmanın Borçlunun Sözleşmeye Aykırı Fiilinden Önce Yapılmış Olması  415

ccc. Anlaşmanın Borçlunun Ağır Kusurunu Düzenlemesi  415

cc. Hukuki Sonucu: Kesin Hükümsüzlük  417

dd. Özel Durumlar  418

aaa. Hizmet Sözleşmesinde  418

bbb. Kanun ya da Yetkili Makamlar Tarafından Verilen İzinle Yürütülen Uzmanlığı Gerektiren Bir Hizmet, Meslek veya San’atla İlgili Anlaşmalarda  420

ccc. Yardımcı Kişinin Fiilinden Doğan Sorumluluk ile İlgili Anlaşmalarda  421

VII. BORÇLUNUN SORUMLU OLMADIĞI İMKANSIZLIK (TBK m. 136)  422

A. Genel Olarak  422

1. Sözleşme Riski  422

2. Risk Türleri  423

a. Edim Riski (Hasarı)  423

b. Karşı Edim Riski (Hasarı)  424

B. Borçlunun Yan Yükümlülükleri  424

1. İmkansızlığı Gecikmeksizin Bildirme  425

2. Zararın Artmaması İçin Gerekli Önlem Alma Yükümlülüğü  425

C. Hukuki Olguları  426

1. Geçerli Bir Borcun Bulunması  426

2. Sonraki Objektif İmkansızlığın Gerçekleşmesi  427

3. Borçlunun Sorumlu Olmaması  427

D. Hukuki Sonuçları  428

1. Genel Olarak  428

a. Kural: Borçlunun Borcunun Sona Ermesi (Edim Riskinin/Hasarının Alacaklıda Olması)  428

aa. Edim Yükümlülüğünün Sona Ermesi (Edim Riskinin/Hasarının Alacaklıda Olması)  428

bb. Sözleşmenin Durumu  430

cc. Asli Edime Bağlı Hak ve Borçların Durumu  431

dd. İfanın Sonradan Mümkün Hale Gelmesi  431

b. İstisna: Sözleşmeden Doğan İstisna: Edim Hasarına Borçlunun Katlanacağının Kararlaştırılması  432

c. Alacaklının Kaim Değeri Talep Etmesi  432

2. Karşılıklı Borç Yükleyen Sözleşmelerde  433

a. Kural: Karşı Edimi Talep Hakkının Sona Ermesi (Karşı Edim Riskinin/Hasarının Borçluda Olması)  433

b. İstisnalar  435

aa. Sürekli Edimli Sözleşmelerde  435

bb. Sözleşmeden Doğan İstisna: Karşı Edim Hasarına Alacaklının Katlanacağının Kararlaştırılması  435

cc. Kanundan Doğan İstisna: Hukuk Kuralının Karşı Edim Hasarına Alacaklının Katlanacağını Düzenlemesi  435

c. Diğer Haller  436

aa. Alacaklının Sorumlu Olduğu İmkansızlıkta  436

bb. Risk Alanında Gerçekleşen Beklenmeyen Hal Durumunda  436

cc. Alacaklının Kaim Değer Elde Etmesi  437

3. İfa Edilmiş Karşı Edimin İadesi  437

a. Sözleşmeye Dayalı Talep Niteliğinde Olması  438

b. Sebepsiz Zenginleşme Hükümlerinin Uygulanması  440

VIII. KISMİ İMKANSIZLIK – TAM İMKANSIZLIK AYRIMI  442

A. Genel Olarak  442

B. Çeşitleri  442

1. Nitelik Bakımından Kısmi İfa (Niteliksel Kısmi İmkansızlık)  442

2. Yer Bakımından Kısmi İfa (Yersel Kısmi İmkansızlık) ve Zaman Bakımından Kısmi İfa (Zamansal Kısmi İmkansızlık)  443

3. Nicelik Bakımından Kısmi İfa (Niceliksel Kısmi İmkansızlık)  443

C. Yasal Düzenleme  444

D. Kısmi İmkansızlığın Hukuki Olguları  446

1. Edimin Bölünebilir Olması  446

2. Alacaklının Kısmi Edimi Ret Hakkının Bulunmaması  446

E. Kısmi İmkansızlığın Sonuçları  447

1. Genel Olarak  447

a. Kural: Borcun Kısmen Sona Ermesi  447

b. Tam İmkansızlık Hükümlerinin Uygulanması  447

c. Alacaklının Kaim Değeri Talep Hakkı  448

2. Karşılıklı Borç Yükleyen Sözleşmelerde  448

a. Kural: Borçlunun Borcunun Kısmen İmkansızlaşması ve Kısmi Karşı Edimin Talep Edilebilmesi  448

aa. Borcun Kısmen Sona Ermesi  448

bb. Kısmi Karşı Edimin Talep Edilebilmesi  448

aaa. Şartları  448

a’. Borcun Kısmen İmkansızlaşması  448

b’. Alacaklının Kısmi İfaya Razı Olması  449

c’. Karşı Edimin Bölünebilir Olması  450

bbb. Sonuçları  450

b. Tam İmkansızlık Hükümlerinin Uygulanması  451

3. Sürekli Borç İlişkilerinde Kısmi İmkansızlık  451

§ 57. SÖZLEŞMENİN OLUMLU İHLALİ

I. KAVRAM  453

II. HUKUKİ OLGULARI  455

A. Sözleşmenin Olumlu İhlali  455

1. Edim Yükümlülüğünün İhlali: Kötü İfa  455

a. Kötü İfa (Gereği Gibi İfa Etmeme)  455

b. Kötü İfanın Yanlış Edimle (Aliud) İfadan Ayrılması  457

aa. Yanlış Edimle (Aliud) İfa Kavramı  457

bb. Cins Borçlarında Yanlış Edimle (Aliud) İfa  457

cc. Parça Borçlarında Yanlış Edimle (Aliud) İfa  459

2. Yan Yükümlülüklerin İhlali  460

a. Yan Yükümlülükler  460

aa. Genel Olarak  460

bb. Hukuki Niteliği  460

cc. Dogmatik Temeli ve Kaynağı  461

aaa. Sosyal Temas Görüşü  463

bbb. Yeknesak Koruma Yükümlülüğü İlişkisi Görüşü  463

ccc. Güven Sorumluluğu Görüşü  464

dd. Görünüm Çeşitleri  464

aaa. Özen Gösterme ve Koruma Yükümlülükleri  465

bbb. Bilgi Verme ve Açıklama Yükümlükleri  466

ccc. Sağlama Yükümlülüğü  468

ddd. İşbirliği Yapma Yükümlüğü (Mitwirkungspflichten)  468

eee. Diğer Yan Yükümlülükler  469

3. Arzulanan Sözleşmenin Çökmesi  469

4. Yapmama Yükümlülüğünün İhlali  470

B. Zarar  470

C. Uygun Nedensellik Bağı  470

D. Borçlunun Sorumlu Olması  470

III. HUKUKİ SONUÇLARI  471

A. Zararın Tazmini  471

B. Dönme Hakkı  471

C. İspat Yükü  472

§ 58. BORÇLUNUN TEMERRÜDÜ

I. GENEL OLARAK VE DİĞER İFA İHLALLERİ İLE OLAN İLİŞKİSİ  475

A. Yasal Dayanak  475

B. Kavram  476

C. Uygulama Alanı: Karşılıklı Borç Yükleyen Sözleşmelerde  477

II. BORÇLU TEMERRÜDÜNÜN HUKUKİ OLGULARI  478

A. Genel Olarak  478

1. Edimin (Borcun) İfası Mümkün Olmalı  479

2. Borç Muaccel Olmalı  479

3. Borçluya İhtar Yapılmış Olmalı  481

a. Kural: Alacaklının İhtarı  481

aa. Genel Olarak  481

bb. İhtarın Kapsamı  482

cc. İhtara Bağlanabilen Ek Olgular  484

dd. İhtarın Doğru Yerde ve Uygun Zamanda Yapılması  485

ee. Hukuki Niteliği  486

ff. İhtarın Şekli  487

gg. İhtar Yerine Geçen İşlemler  487

hh. İhtarın Hukuki Sonuçlarını Doğurduğu An: Uygun Tepki Süresi Sonu  489

b. İstisna: İhtara Gerek Olmayan (İhtar Yerine Geçen) Durumlar – Borca Aykırılıkta Borçlunun İhtarsız Temerrüde Düşmesi –  490

aa. Belirli Vadeli Borçlar  490

aaa. Belirli Vadenin Taraflarca Birlikte Tespit Edilmesi  491

bbb. Belirli Vadeyi Tespit Yetkisinin Sözleşmede Taraflardan Birine İhbar Yoluyla Tanınmış Olması  493

bb. İhtar Şartının Sözleşme veya Kanun Hükmü ile Kaldırılması veyahut Mahkeme Kararıyla Belirlenmesi  494

cc. İhtar Yapılmasının Dürüstlük Kuralına Göre Beklenemeyeceği Haller  495

dd. Borçlunun Borcunu Ödemeyeceğini Kesin Olarak Bildirmesi  495

4. Borçlunun Borcunu İfa Etmemesi Yükümlülüğüne Aykırı Olmalı  496

a. Alacaklı Temerrüde Düşmemeli  496

b. Borçlunun İfadan Kaçınma İmkanı Bulunmamalı  497

aa. Borçlunun İfadan Kaçınma Defi Hakkını Kullanmaması  497

bb. Erteleme Sözleşmesi Söz Konusu Olmamalı  497

III. BORÇLUNUN TEMERRÜDÜNÜN SONA ERMESİ  498

IV. HAKSIZ FİİLDE BORÇLUNUN TEMERRÜDÜ  499

V. SEBEPSİZ ZENGİNLEŞMEDE BORÇLUNUN TEMERRÜDÜ  500

VI. BORÇLU TEMERRÜDÜNÜN HÜKÜMLERİ  500

A. Genel Olarak  500

1. Gecikme Tazminatı  501

a. Genel Olarak  501

b. Gecikme Tazminatı İçin Ek Hukuki Olgu: Borçlunun Kusurlu Olması  501

c. Gecikme Zararının Niteliği  502

d. Gecikme Zararının Kapsamı  502

aa. Genel Olarak  502

bb. Gecikme Zararı Kalemleri  503

cc. Gecikme Zararının İspatı  504

B. Beklenmedik Halden Sorumluluk  504

1. Genel Olarak  504

2. Hukuki Olguları  504

a. Borçlunun Temerrüdü Durumunda Borcun İhlaline Neden Olan Beklenmeyen Bir Halin Gerçekleşmesi  505

aa. Beklenmeyen Halin İfayı Engellemesi  506

bb. Mücbir Sebebin İfayı Engellemesi  506

b. Borcun İhlalinin Kaçınılmaz Olması  507

aa. Borcun İhlalinin Nispi Olarak Kaçınılmaz Oluşu (Beklenmeyen Halin Gerçekleşmesi)  507

bb. Borcun İhlalinin Mutlak Olarak Kaçınılmaz Oluşu (Mücbir Sebebin Gerçekleşmesi)  508

cc. Beklenmeyen Hal ile Mücbir Sebep Ayrımının Hukuki Sonuçları  509

c. Uygun Nedensellik Bağı  509

d. Borçlunun Sorumluluktan Kurtuluş Kanıtı Getirememesi  510

aa. Temerrüde Düşmede Kusuru Olmadığını İspat  510

bb. Zarar ile Nedensellik Bağının Kesilmesi  510

3. Hukuki Sonucu  512

a. Borçlunun Sorumluluğunun Genişlemesi  512

b. Borçlunun Sorumluluğunun Ağırlaştırılması  512

§ 59. ÖZEL DURUMLAR

I. PARA BORÇLARINDA TEMERRÜT: TEMERRÜT FAİZİ  513

A. Genel Olarak  513

1. Para Borçlarında Fiksiyon Kuralı  513

2. Faizin Borçlunun Kusurundan Bağımsızlığı  515

B. Faizin Hesaplanması  515

1. Genel Olarak  515

a. Temerrüt Faizinin Başladığı An: Tepki Süresi  516

b. Görünüm Şekilleri ve Tazminat Faizi ile Olan İlişkisi  517

c. Uygulama Alanı  518

d. Faizin Zamanaşımı  519

e. Faizin Teminatı  519

2. Temerrüt Faizinin Hukuki Olguları  519

a. Temerrüt Faizi Oranları  520

aa. Ülke Parası Borçlarında Temerrüt Faizi  520

aaa. Sözleşmesel (Akdi) Faiz  520

bbb. Yasal Faiz  521

a’. Ticari Olmayan İşlerde Gecikme Faizi  521

b’. Ticari İşlerde Temerrüt Faizi  522

bb. Yabancı Para Borcunda Gecikme Faizi  525

cc. Gecikme Faiz Oranının Üst Sınırı  525

dd. Faizlerde, İratlarda ve Bağışlamada Gecikme Faizi  525

ee. Bileşik Faiz Yasağı  527

C. Aşkın (Munzam) Zararın Tazmini  527

1. Genel Olarak  527

2. Aşkın Zararın Kapsamı ve İspatı  528

3. Borçlunun Kurtuluş Kanıtı: Kusurlu Olmadığının İspatı  531

4. Esas Alacağın Yargılamasında Beklenen Aşkın Zararın Talep Edilebilmesi  532

II. KARŞILIKLI BORÇ YÜKLEYEN SÖZLEŞMELERDE TEMERRÜT  533

A. Genel Olarak  533

B. Uygulama Alanı: Karşılıklı Borç Yükleyen Sözleşmeler  534

C. Temerrüdün Hukuki Olguları  536

1. Genel Olarak  536

2. Esaslı Yükümlülüğün İfasında Temerrüde Düşülmesi  536

3. Temerrüt Olgularına Ek Hukuki Olgu: Borçluya Uygun Süre Verilmesi  538

a. Genel Olarak  538

b. Niteliği  538

c. Şekli  539

d. Verilen Sürenin İçeriği: Açıklık ve Belirlilik  539

e. Uygun Süre  540

f. Verilen Sürenin Uygun Olmamasının Hukuki Sonucu  541

g. Hakim Tarafından Uygun Sürenin Belirlenmesi  542

h. Süre Verilmesini Gerektirmeyen Durumlar  543

aa. Borçluya Süre Verilmesi Anlamsızsa  544

aaa. Genel Olarak  544

bbb. Sözleşmenin Çökmesi  545

bb. Borcun İfası Alacaklı İçin Yararsızsa  546

cc. Nispi Kesin Vadeli İşlem Söz Konusuysa  548

aaa. Kesin Vadeli İşlem Kavramı  548

bbb. Nispi Kesin Vadeli İşlem  550

ccc. Diğer Durumlar  551

ddd. Özel Hükümler  552

D. Alacaklının Üç Aşamalı Seçimlik Hakkı  553

1. Genel Olarak  553

a. Alacaklının Üç Aşamalı Seçim Hakkı  553

b. Seçim Hakkının Niteliği  553

c. Birinci Seçim Hakkının Geri Alınabilirliği  554

d. Seçimlik Beyanın İçeriği  555

2. İlk Seçim Hakkı  555

a. Borcun İfasını İsteme Hakkı  557

b. Borcun İfasından Vazgeçme  557

3. İkinci Seçim Hakkı  558

a. Genel Olarak  558

b. Seçim Beyanının Yapılacağı An  559

aa. Uygun Süre Verilen Hallerde  559

bb. Süre Verilmesi Gerekmeyen Hallerde  561

aaa. TBK m. 124 b. 1’e Göre Süre Verilmesinin Anlamsız Olması Durumunda  562

bbb. TBK m. 124 b. 2’ye Göre Süre Verilmesinin Yararsız Olması Durumunda  562

ccc. TBK m. 124 b. 3’e Göre Kesin Vadeli İşlem Olması Durumunda  563

c. İkinci Seçim Hakkı ve Seçilen Hakka Bağlanan Sonuçlar  563

aa. Alacaklının Borcun İfa Edilmemesinden Doğan Zararının Tazmini  563

aaa. Alacaklının İfadan Vazgeçerek Borcun İfa Edilmemesinden Doğan Zararının Tazminini İstemesi  563

bbb. İfa Menfaati Zararının (Olumlu Zararın) Tazmini  565

a’. Olumlu Zarar Kavramı  565

b’. Olumlu Zarar Kalemleri  566

c’. İfa Menfaati (Olumlu) Zararının Hesaplanacağı An  567

d’. Alacaklının Karşı Edim Yükümlülüğü Durumu  568

aa’. Mübadele (Değişim) teorisi  569

bb’. Fark teorisi  569

cc’. Alacaklının Hesaplama Yöntemine İlişkin Üçüncü Seçim Hakkı  570

dd’. Alacaklının İfa Menfaati (Olumlu) Zararı Hesaplama Yöntemine İlişkin Dördüncü Seçim Hakkı  572

aaa’. Somut Fark Metoduyla Hesaplama  572

bbb’. Soyut Fark Metoduyla Hesaplama  572

4. Sözleşmeden Dönme  572

a. Yasal Düzenlemenin Amacı ve Uygulama Alanı  572

aa. Amacı  572

bb. Uygulama Alanı  574

cc. Dönme Hakkının Kullanılamayacağı Durumlar  575

dd. Dönme Hakkının Niteliği  578

ee. Dönme Hakkının Kullanılması  578

ff. Dönme Hakkının Şekli  579

gg. Alacaklının Seçimini Geri Alması  579

b. Sözleşmeden Dönmenin Hukuki Sonuçları  580

aa. Genel Olarak  580

bb. Dönmenin Sözleşmeye Etkisi Konusunda Görüşler  580

aaa. Klasik Dönme Görüşü  581

bbb. Ayni Etkili Dönme Görüşü  581

ccc. Dönüşüm Görüşü  582

cc. Karşılıklı İfa Yükümlülüğünden Kurtulma ve İfa Edilen Edimlerin Geri İstemi  584

aaa. Sözleşmedeki Borçların Geçerliliğine Etkisi: Borçtan Kurtarıcı Etki  585

bbb. İfa Edilmiş Edimlerin Geri Verilmesi (İadesi)  586

a’. Genel Olarak  586

b’. Hukuki Sebebi: Sözleşmesel Nitelikte İade Borcu  587

c’. Aynen İfa, Aynen İfa Mümkün Olmazsa Değerinin Ödenmesi  587

dd. Geri Verilecek Edimin İmkansızlaşması  588

aaa. İşgörme Ediminde veya Kaçınma, Özellikle Katlanma Ediminde  588

bbb. Maddi (Eşya) Ediminde  589

ee. Sözleşmenin Hükümsüz Kalması Sebebiyle Uğradığı (Sözleşmeye Güvenden Doğan / Olumsuz) Zararın Giderilmesi İstemi  591

aaa. Sözleşmeye Güvenden Doğan (Olumsuz) Zarar  591

bbb. Sözleşmeye Güvenden Doğan (Olumsuz) Zararın Talep Edilebilmesi  591

ccc. İfa Menfaati (Olumlu) Zararının Talep Edilememesi  592

ddd. Borçlunun Kusuru  593

eee. Hesaplanma Anı  593

fff. Sözleşmeye Güvenden Doğan (Olumsuz) Zarar Kalemleri  594

a’. Fiili Olumsuz Zarar Kalemleri  595

b’. Yoksun Kalınan Kazanç/Kar  597

aa’. Başka Bir Sözleşme Yapma Fırsatının Kaçırılması  597

bb’. Alacaklının Kendi Edimini İfa Etmeseydi Elde Edeceği Yararlar  599

ggg. Gecikme Tazminatının Talep Edilmesi  599

hhh. Olumsuz Zararın Olumlu Zararla Sınırlandırılmaması  599

ııı. Zararın İspatı  600

III. SÜREKLİ EDİMLİ SÖZLEŞMELERDE TEMERRÜT  601

A. Sürekli Borç İlişkisi Kavramı  601

B. Sürekli Edimli Borç İlişkisinin Sona Ermesi  602

1. Sürekli Edimli Sözleşmenin Kendiliğinden (Doğrudan) Sona Ermesi  602

a. Sürenin Sona Ermesi  602

b. Diğer Kendiliğinden Sona Erme Sebepleri  603

aa. Ölüm  603

bb. Fiil Ehliyetinin Kaybı veya Sınırlandırılması  603

cc. Ödemeden Aciz  603

dd. İflas  604

2. Sürekli Edimli Sözleşmenin Hukuki İşlemle (Dolaylı) Sona Ermesi  604

a. Fesihle Sona Erdirme  604

aa. Olağan Fesihle Sona Erdirme  605

aaa. Genel Olarak  605

bbb. Olağan Fesih Hakkının Sınırları  605

a’. Fesih Süresi ve Fesih Dönemleri  605

b’. Dürüstlük Kuralına Aykırı Kullanım  606

bb. Olağanüstü Fesihle Sona Erdirme  606

aaa. Genel Olarak  606

bbb. Haklı Sebebin Hukuki Dayanağı  607

ccc. Haklı Sebeple Fesihle Sona Erdirme  609

a’. Kanuni Haklı Sebeple Sona Erme  609

aa’. Tipik (İsimli) Sözleşmelerde  609

bb’. Atipik (İsimsiz) Sözleşmelerde  609

b’. Genel Haklı Sebeple Sona Erdirme  610

c’. Sözleşmede Belirlenen Haklı Sebeple Sona Erdirme  610

ddd. Haklı Sebep  610

a’ Kavram  610

b’. Fesih Hakkının Kullanılması  612

b. Sona Erdirme (İkale) Sözleşmesi ile Sona Erdirme  613

C. Sürekli Borç İlişkisinde Temerrüt  613

1. Kural: İfa ve Gecikme Tazminatı İstemi  614

2. Seçimlik Hak: Sözleşmenin Feshi ve Sözleşmenin Süresinden Önce Sona Ermesi Yüzünden Uğradığı Zararın Giderilmesi İstemi  614

Kaynakça  617

Kavramlar Dizini  639