Acentenin Denkleştirme İstemi

Türk ve Avrupa Birliği Hukuku'n da Acentenin Denkleştirme İstemi

Mehmet KOÇ

2020/02 1. Baskı, 140 Sayfa

ISBN 978-975-02-5927-2

Günümüzde ürünün üretilmesinden ziyade satışı ve pazarlanması, onun tüketici ile buluşması ve tüketimi daha önemli hale gelmiş ve asıl yatırımlar bu alanda yapılmaktadır. Tüketiciye bir ürünü ulaştıran dağıtım kanallarından belki de en önemlileri acente ve benzeri ticari ilişkilerdir. Satış, dağıtım, pazarlama gibi hususlarda uzmanlaşmış acenteler, üreticinin ürünleri ile müşteri arasında bir bağ kurarak hem ürünün tüketiciye ulaşmasını sağlar hem de üreticiyi birçok ek maliyetten kurtarır. Acentelik ve benzeri ilişkilerin ticaret içerisinde bu kadar yoğun yer aldığı Türkiye ve Avrupa Birliği'nde, acentelik ilişkilerinde en büyük problemi oluşturan denkleştirme istemi konusunun karşılaştırmalı şekilde incelenmesinin önem arz etmektedir.

Bu anlamda çalışmamızda genel anlamda acentelik sözleşmesinin özellikleri, tarafların hak ve yükümlülükleri, bu sözleşmelerin sona ermesi ile sözleşmenin sona ermesinin hukuki sonuçları incelenerek, denkleştirme isteminin temel özellikleri, talep edilebilme koşulları ile karşılaştırmalı hukuktaki durumu üzerinde durulmuş ve denkleştirme isteminin altında yatan hukuki sebebin ne olduğu sorusuna yanıt aranmıştır.

Son bölümde ise, denkleştirme talebinin hesaplanmasında örneklerden ve mahkeme kararlarından yararlanılarak bir yöntem ortaya konmaya çalışılmış, denkleştirme talebinin vazgeçilmezliği ve önceden ödenmesi mehaz hukuklarla karşılaştırmalı olarak incelenmiş, del kredere sorumluluğun etkisinin ne olacağı sorusuna yanıt aranmış, kıyasen uygulanan sözleşmelerde dikkat edilmesi gerekenler incelenmiş, ihaleye aracılık yapan acentelerin denkleştirme imkanının olup olmadığı, sözleşmenin devri ve sözleşmede yapılan esaslı değişikliklerin denkleştirmeye etkisi incelenmiş, günümüzde platform ekonomisinin merkezi olan dijital acentelerin durumu ve denkleştirme hakları incelenmiş, denkleştirme hakkının talep süresi, dava zamanaşımı ve ikame edilecek davanın niteliği gibi denkleştirme isteminde özellikle uygulamada karşılaşılan hususi problemlerin çözümlerine ilişkin karşılaştırmalı hukuktan yararlanılarak çözüm önerileri sunulmaya çalışılmıştır.

	Acentelik ve Benzeri Sözleşmeler
	Acentelik Sözleşmesinin Sona Ermesi ve Hukuki Sonuçları
	Acentenin Denkleştirme İsteme Hakkının Temel Özellikleri
	Karşılaştırmalı Hukuktaki Durumu ve Koşulları
	Acentenin Denkleştirme İsteminde Hususi Durumlar

İçindekiler

Önsöz  5

Kısaltmalar Cetveli  11

Giriş  13

Birinci Bölüm

ACENTELİK VE BENZERİ SÖZLEŞMELER,

ACENTELİK SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ VE

HUKUKİ SONUÇLARI

I. GENEL OLARAK ACENTELİK İLİŞKİSİ  15

A. Tanımı  16

B. Unsurları  18

1. Ticari Mümessil, Ticari Vekil, Satış Memuru ya da İşletmenin Çalışanı Gibi İşletmeye Bağlı Bir Hukuki Konuma Sahip Olmamak (Bağımsızlık Unsuru)  18

2. Bir Sözleşmeye Dayanmak  19

3. Belirli Bir Yer ya da Bölge İçinde Faaliyette Bulunmak  20

4. Sürekli Olmak  20

5. Ticari Bir İşletmeyi İlgilendiren Sözleşmelerde Aracılık Etmek veya Bunları O Tacir Adına Yapmak  21

6. Meslek Edinmek  21

C. Hukuki Niteliği ve Yorum  22

D. Tarafların Hak ve Yükümlülükleri  24

1. Acentenin Hak ve Borçları  24

a. Acentenin Müvekkilin İşlerini Görme ve Çıkarlarını Muhafaza Borcu  24

b. Acentenin Sadakat Borcu  25

c. Acentenin Sır Saklama Borcu  25

d. Acentenin Haber Verme Borcu  26

e. Acentenin Tedbir Alma Borcu  26

f. Acentenin Müvekkili Temsil Borcu  27

g. Acentenin Müvekkile Ait Parayı Ödeme Borcu  27

h. Rekabet Etmeme Borcu  27

i. Acentenin Müşterinin Borcunun İfasını Garanti Etmesinden Doğan Borcu  28

j. Acentenin Ücret İsteme Hakkı  28

k. Acentenin Masraf İsteme Hakkı  29

l. Acentenin Hapis Hakkı  29

m. Acentenin İnhisar Hakkı  30

n. Acentenin İflasta İmtiyaz Hakkı  30

2. Müvekkilin Hak ve Borçları  30

a. Mallarla İlgili Belgeleri Verme Borcu  30

b. Bilgilendirme Borcu  31

c. Ücret Ödeme Borcu  31

d. Sır Saklama Borcu  32

e. Rekabet Etmeme Borcu  32

II. ACENTELİK SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ VE SONUÇLARI  32

A. Acentelik Sözleşmesinin Sona Ermesi  32

1. Sürenin Dolması  33

2. Ölüm veya Tüzel Kişiliğin Sona Ermesi  34

3. Kısıtlanma  34

4. İflas  35

5. Sonraki İmkânsızlık  35

6. İkâle  35

7. İptal ve Kesin Hükümsüzlük  37

8. Fesih  37

a. Olağan Fesih  37

b. Olağanüstü Fesih  39

B. Acentelik Sözleşmesinin Sona Ermesinin Sonuçları  43

1. Ücretlerinin Ödenmesi  43

2. Acentenin Elindeki Mal ve Belgelerin İadesi  43

3. Acentenin Temsil Yetkisinin Sona Ermesi  44

4. Sözleşme Sonrası Rekabet Yasağı  44

5. Müvekkilin Verdiği Güven Sonucunda Girişilen Yatırımların Maliyetlerinin Karşılanamamasından Doğan Zararın Tazmini  46

6. Maddi Tazminat  48

7. Zamanaşımı Süresinin Başlaması  49

8. Denkleştirme İstemi  49

İkinci Bölüm

ACENTENİN DENKLEŞTİRME İSTEME HAKKININ

TEMEL ÖZELLİKLERİ,

KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTAKİ DURUMU VE KOŞULLARI

I. DENKLEŞTİRME İSTEMİNİN TEMEL ÖZELLİKLERİ  51

A. Hukuki Niteliği  51

1. Karşılık ve Hakkaniyet  52

2. Sosyal Yardımlaşma  52

3. Sebepsiz Zenginleşme  52

4. Tazminat  53

5. Görüşümüz  53

B. Karşılaştırmalı Hukukta Denkleştirme İstemi  54

1. AB Hukukundaki Genel Durum  55

2. Alman Hukuku  58

3. İsviçre Hukuku  59

4. Fransız Hukuku  61

5. İtalyan Hukuku  62

6. İspanyol Hukuku  63

7. Avusturya Hukuku  65

8. Yunan Hukuku  65

9. İsveç Hukuku  66

10. İngiltere Hukuku  66

11. İrlanda Hukuku  67

C. ABAD’nın Denkleştirme İstemi Hakkındaki Yorumu  67

D. Yargıtay’ın Denkleştirme İstemi Hakkındaki Yorumu  70

II. DENKLEŞTİRME İSTEMİNİN KOŞULLARI  75

A. Acentelik Sözleşmesinin Denkleştirme İstemine İmkân Verecek Şekilde Sona Ermesi  75

1. Sözleşme Süresinin Dolması  76

2. Sözleşmenin Geçersizliği  77

3. Ölüm, Kısıtlılık ve İflas  77

4. İkâle Yolu ile  78

5. Olağan Fesih  78

6. Olağanüstü Fesih  78

7. Sözleşmenin Devri  79

B. Acentenin Süresi İçerisinde Bildirimde Bulunması  80

C. Acentenin Sözleşme Kapsamında Yeni Müşteriler Bulması veya Mevcut İlişkileri Geliştirmesi  81

D. Müvekkilin Sözleşme Sona Erdikten Sonra Bu İş Çevresinden Menfaat Elde Etmeye Devam Etmesi  82

E. Acentenin Ücret İsteme Hakkını Kaybetmesi Sonucu Kayba Uğraması  83

F. Denkleştirme Talebinin Hakkaniyete Uygun Olması  85

Üçüncü Bölüm

ACENTENİN DENKLEŞTİRME İSTEMİNDE

HUSUSİ DURUMLAR

I. DENKLEŞTİRME İSTEMİNİN HESAPLANMASI  87

II. KANUNLAR İHTİLAFI, TAHKİM VE KAMU DÜZENİ  92

A. Acentelik İlişkisine Uygulanacak Hukuk  92

1. Yetki Sözleşmesi Olması Halinde  93

2. Yetki Sözleşmesi Olmaması Halinde  96

B. Tahkime Elverişlilik  97

C. Kamu Düzeni  98

III. VAZGEÇİLEMEZLİK  100

IV. ÖNCEDEN ÖDEME  103

V. KIYASEN UYGULANAN SÖZLEŞMELER  103

A. Tek Satıcılık Sözleşmesi  104

B. Franchise Sözleşmesi  105

C. Bayilik Sözleşmesi  108

VI. DEL KREDERE SORUMLULUK  108

VII. İHALELERE ARACILIK YAPAN ACENTELERDE DENKLEŞTİRME TALEBİ  110

VIII. SÖZLEŞMENİN DEVRİ  111

IX. SÖZLEŞMEDE YAPILAN DEĞİŞİKLİKLER  113

X. DİJİTAL ACENTELERİN DURUMU  114

XI. DAVANIN NİTELİĞİ  116

XII. İLERİ SÜRÜLME SÜRESİ VE ZAMANAŞIMI  117

Sonuç  119

Ekler  123

Kaynakça  133

Kavramlar Dizini  139