Kitap Künyesi | |
Yazar | Ömer KESKİNSOY, Semih Batur KAYA |
Baskı Tarihi | 2020/12 |
Baskı Sayısı | 1 |
Boyut | 16x24 cm (Standart Kitap Boyu) |
Cilt | Karton kapak |
Sayfa Sayısı | 254 |
“Parlamenter
Demokrasinin Erdemleri” konusunu yazma fikri, 2017 yılı Anayasa değişiklikleri
çerçevesinde getirilen yeni hükümet modeliyle ilgili düzenlemelerden
mütevellittir. Bu çerçevede meslektaşım Semih Batur KAYA ile birlikte bu
çalışmayı yapaya karar verdik.
Parlamenter
sistem tarihsel bir sürecin, dolayısıyla tecrübelerin neticesinde ortaya çıkan
bir sistemdir. Hâlbuki başkanlık sistemi Amerika Birleşik Devletlerinin Kurucu
Babalarının masa başında formulüze ettiği bir sistemdir. Bu sebeple parlamenter
sistem kendi doğal mecrasında ortaya çıkmış adeta tabii bir oluşumun ürünü iken
başkanlık sistemi suni-yapay bir sistem olarak ABD’nin Kurucu Babaları
tarafından tasarlanmış bir sistemdir.
Teşbihte
hata olmaz, hatasız teşbih olmaz kabilinden, her şeyin doğalının tercih
edilmesinin daha isabetli olacağı malumdur. Parlamenter sistem uzun soluklu
mücadelelerin sonucu anayasa hukuku teamülü haline gelmiş esaslara
dayanmaktadır. Bu çerçevede sistemin en belirgin özelliği ve tercih edilme
gerekçeleri, denge ve denetim mekanizmalarının işlevselliği, oydaşmacı
demokrasiye açık bir sistem olmak şeklinde ifade edilebilir.
Başkanlık sistemi ortaya çıkışı itibarıyla belli bir yerde
ve belli formüller üzerine inşa edilen bir sistemdir. Binaenaleyh pozitif
bilimler olan fizik, kimya gibi alanlarda üretilen formüllerin dışına çıkarak
hareket edildiğinde istenilen neticelerin ortaya çıkmasının imkânsızlığı neyse
başkanlık sisteminin melezleştirilerek aynı sonuçların ortaya çımasını
beklemekte imkânsızdır.
Öte yandan parlamenter sistemin Türkiye Cumhuriyeti
Devleti bakımından yüz elli yıla yakın tecrübe edilmiş ve içselleştirilmiş bir
boyutu vardır. Tecrübe edilmiş ve devletin kurumsal yapısının temeli olmuş en
kötü sistemin tecrübe edilmemiş ve devlet geleneğiyle bağdaşırlığı muamma bir
sisteme göre daha tercihe şayan olacağı açıktır. Mamafih 2017 Anayasa
değişiklikleriyle getirilen sistemin tam bir başkanlık sistemi olmaması ise ayrıca
sistemden kaynaklı sorunları derinleştirici bir husus olduğu ifade edilebilir.
Melez
bir sistem benimsemektense parlamenter sistemin aksayan yönlerinin giderilmesi
yönünde adımlar atılması ve düzenlemeler getirilmesi suretiyle sistem
kaynaklanan sorunların çözülmesinin tercihi çok daha isabetli bir yol olurdu.
Sonuç
olarak yeni sistemi yerleştirmek için atılan adımların pek azı eski sistemin
onarılmasında tercih edilseydi daha kalıcı ve mutlak çözüm temin edilmiş
olurdu. Mesela yeni sistemin parçalı parlamento yapısının yürütme yönünden
sebebiyet vereceği sorunları ortadan kaldırmak için, partilerin ittifak halinde
seçime girmeleri ve bu yolla fiili koalisyonların kurulması adımı parlamenter
sistemde çok daha işlevsel olabilirdi.
Bu
çalışmanın yayımlanmasında özverili ilgisinden dolayı başta sayın Muharrem
Başer olmak üzere Yetkin Yayınevi’nin tüm değerli çalışanlarına teşekkürü bir
borç biliriz.
ÖNSÖZ................................................................................................. 3
İÇİNDEKİLER.................................................................................... 5
GİRİŞ.................................................................................................. 11
1.. KONU........................................................................................ 11
2. YÖNTEM................................................................................... 16
BİRİNCİ BÖLÜM
PARLAMENTER VE BAŞKANLIK HÜKÜMET SİSTEMLERİ:
DENGE VE DENETİM AĞI
A. ................... Ön
Sorun: Parlamenter Hükümet Sisteminin Tipolojisi 19
1. Tanım......................................................................................... 19
2. Tipoloji....................................................................................... 21
a. Düalist Ya Da
Orleanist Parlamentarizm................................ 21
b. Monist
Parlamentarizm.......................................................... 22
c. Çoğunlukçu
Parlamentarizm.................................................. 23
B. Başkanlık Sistemi İle Karşılaştırmalı
Olarak Parlamenter
Sistemde Erkler Arası Etkileşim ve Denge ve Denetim Ağı.......... 25
1. Parlamentarizmin
Kapsamı......................................................... 25
2. Başkanlık
ve Parlamenter Hükümet Sisteminin Özellikleri......... 29
a. Giriş....................................................................................... 29
b. Saf Başkanlık
Sisteminin Özellikleri...................................... 30
aa. . Monist Yürütme.............................................................. 31
bb. Yürütmenin
Halk Tarafından Belirlenmesi..................... 33
cc. . Yasamanın
Yürütmeyi Görevden Alamaması................. 34
dd. Yasama ve
Yürütme Arasında Karşılıklı Bağımsızlık...... 35
c. Saf
Parlamenter Hükümet Sisteminin Özellikleri................... 38
aa. . Yürütmenin
Düalist (Çift Başlı) Olması.......................... 39
bb. Bağımsız ve
Siyaseten Sorumsuz Devlet Başkanlığı....... 40
cc. . Yasamadan
Neşet Eden Yürütmenin Siyasal Sorumluluğu 41
dd. Yürütme
Erkinin Yasamayı Feshetmesi.......................... 43
3. Başkanlık
ve Parlamenter Hükümet Sisteminde Yürütme:
İlişkiler ve Denge Ağı................................................................. 45
a. Denge ve
Denetlemenin Operasyonel Bir Aracı: Erkler Ayrılığı 45
b. Başkanlık ve
Parlamenter Hükümet Sisteminde Denge ve
Denetim................................................................................. 47
İKİNCİ BÖLÜM
SAF BAŞKANLIK SİSTEMİ ÜZERİNE
BİR TANIM DENEMESİ
A. ................................................ Ön
Sorun: Tanım ve Temel Unsurlar 56
1. Giovanni
Sartori......................................................................... 56
2. Arend
Lijhpart............................................................................ 59
3.. S.
Mattel Shugart ve John M. Carey............................................ 62
4. J. Juan
Linz................................................................................ 66
5. Değerlendirme
ve Görüşümüz.................................................... 67
B. Saf Başkanlık Sistemi: ABD
Başkanlık Sistemi Örneği................. 69
1. Başkanın/Yürütmenin
Anayasal Konumu.................................. 69
2. Başkan
ve Kongre Arasındaki Etkileşimler: Saf Başkanlık
Sisteminin Kapsamı.................................................................... 70
a. Başkanın
Kongre Üzerindeki Önemli Yetkileri...................... 70
a.a. Veto Yetkisi.................................................................... 70
b.b. ..... Başkanın
Düzenleme Yapma Yetkisi: Exectuive Orders 73
b. Kongrenin
Başkan Üzerindeki Önemli Yetkileri.................... 76
a.a. Genel Olarak.................................................................. 76
b.b. ...................................................................... İmpeachment 77
3. ABD
Anayasal Etkileşim Araçları Üzerinde Bir Değerlendirme. 78
C. ................................................ Genel
Değerlendirme ve Görüşümüz 80
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
LATİN AMERİKA BAŞKANLIK SİSTEMLERİ ÜZERİNE
BİR DEĞERLENDİRME
A. ................................. Ön
Sorun: Başkanlık Sisteminden Farklılaşma 86
B. Latin Amerika Başkanlık Sistemi:
Başkancı Sistemler................. 89
1. Hiper-Başkanlık
Sistemleri......................................................... 89
2. Latin
Amerika Deneyimi............................................................ 92
C. ................. Latin Amerika
Başkanlık Sisteminin Anayasal Mimarisi 95
1. Başkanların
Yetkileri.................................................................. 96
a. Kararname
Çıkarma Yetkisi................................................... 96
b. Veto Yetkisi........................................................................... 98
c. Bütçe Sürecine
İlişkin Yetkiler............................................ 100
d. Kanunları
Referanduma Sunma Yetkisi............................... 101
e. Fesih Yetkisi........................................................................ 103
2. Latin
Amerika Başkanlık Sisteminde Demokrasi Üzerine......... 104
D. ......................................................................... Genel
Değerlendirme 110
1. Başkanlık
Sisteminin Farklılaşması: De Jure ve De Facto
Güçlükler................................................................................. 110
2. Kontrolsüz
Güç........................................................................ 111
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
BAŞKANLIK SİSTEMİNİ DOĞRU ANLAMAK:
MUHTEMEL SORUN ALANLARI
A. ....................................... Ön
Sorun: Parlamenter Sisteme Eleştiriler 115
B. Başkanlık Sisteminin
Dezavantajları........................................... 117
1. Katılık
Sorunu.......................................................................... 117
2. Çifte
Meşruiyet Sorunu............................................................ 124
3. Toplam-Sıfır
Oyunu Sorunu..................................................... 126
4. Türev
Sorunlar......................................................................... 128
C. ......................................................................... Genel
Değerlendirme 132
BEŞİNCİ BÖLÜM
BAŞKANLIK SİSTEMİ VE TÜRKİYE’NİN
ATİPİK HÜKÜMET SİSTEMİ ÜZERİNE
A. ..................................................................................... Genel
Olarak 137
B. Türk Tipi Cumhurbaşkanlığı
Sisteminin Özellikleri................... 139
1. Başkanın Yasama Organı Tarafından Görevden Alınması
Sorunu 139
2. Başkanın Yasama İradesini Feshetme Sorunu.......................... 141
3. Başkanın Seçimi ile Yasama Organın Seçiminin Birlikte
Olması
Sorunu...................................................................................... 141
4. Diğer Sorunlar.......................................................................... 142
C. ....... Değerlendirme: Atipik,
İsimsiz Bir Sistem Olarak Türkiye’nin
Cumhurbaşkanlığı Sistemi........................................................... 143
ALTINCI BÖLÜM
PARLAMENTER DEMOKRASİ VE TÜRKİYE
A. ...... Parlamenter Hükümet
Sisteminin Parametreleri ve Demokrasi
Etkileşimleri................................................................................. 158
1. Anayasa Yapımı ve 2017 Anayasa Değişikliği Meselesi........... 158
2.. Başkanlık
Sisteminde Denge ve Denetim Sorunu..................... 163
B. Parlamenter Hükümet Sistemi ve
Demokrasi............................. 166
1. Kuvvetler Ayrılığının Anlamı................................................... 166
2. Demokrasi ve Türkiye.............................................................. 169
C. .................................................................... Parlamenter
Demokrasi 176
D. .................................................. Parlamenter
Demokrasi ve Türkiye 178
YEDİNCİ BÖLÜM
TÜRKİYE’DE YÜRÜTMENİN ANAYASAL KONUMU
ÜZERİNE ARKEOLOJİK BİR DENEME
A. ...................... 1982
Anayasasından Önceki Anayasalarda Yürütme 191
B. 1982 Anayasasında Yürütme...................................................... 201
1. Anayasanın
İlk Halinde Yürütme............................................. 201
a. Hükümet
Sistemi................................................................. 201
b. Yürütmenin
Güçlendirilmesi................................................ 203
2. 2017
Anayasa Değişikliği Sonrası Yürütme.............................. 206
a. Hükümet
Sistemi ve Yürütme.............................................. 206
b. Cumhurbaşkanlığı
Kararnamesi Bağlamında Yürütmenin Güçlendirilmesi 210
aa. . İnsan Hakları................................................................ 212
bb. Denge ve
Denetim........................................................ 214
cc. . Kuvvetler
Ayrılığı......................................................... 217
C. .................................... Genel
Değerlendirme: Yürütmenin Yükselişi 220
SON ÇIKTILAR.............................................................................. 225
KAYNAKÇA 233