Uluslararası Deniz Hukuku Uyarınca Otonom Deniz Araçları Statüsünün İncelenmesi ve Denizde Silahlı Çatışma Hukuku Kapsamında Otonom Deniz Silah Sistemlerinin Kullanımının Değerlendirilmesi

TEŞEKKÜR ve ÖNSÖZ

Günümüzde insansız sistemlerin yaygınlaşması ve önümüzdeki yıllarda

otonom sistemlerin kullanımının önemli bir oranda artması beklenilmektedir.

Ancak Otonom Deniz Araçlarının ve Otonom Deniz Silah Sistemlerinin hukuki statüsü belirsizdir ve bu konunun açıklık kazanması elzemdir zira stratejik ve operasyonel etkileri nedeniyle hukuki statüleri, icra edecekleri görev ve

yetkilerini biçimlendirmektedir. Türk literatüründe konunun yeni incelenmeye başlanması nedeniyle, bu çalışma akademik çalışmalar ve geliştirilen ve

geliştirilmesi planlanan endüstriyel çözümler için bir rehber olması açısından

gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada Ancak Otonom Deniz Araçlarının hukuki

statüleri uluslararası deniz hukuku çerçevesinde incelenmiştir ve Otonom Deniz Silah Sistemleri Denizde Silahlı Çatışma Hukuku kuralları ve ilkeleri kapsamında değerlendirmede bulunulmuştur. Ancak konunun çok geniş ve karmaşık olmasına binaen mümkün olduğunca Otonom Deniz Araçlarına ve Otonom Deniz Silah Sistemlerine iliskin önemli hususları da kapsayarak genel

olarak değerlendirilmiştir.

Çalışma sürecimde beni destekleyen aileme, uzmanlığı ve önderliği için

tez danışmanım Doç.Dr. Bleda Rıza KURTDARCAN’a ve desteğini esirgemeyen Hurşit Furkan DİKMEN’e teşekkürü bir borç bilirim.

Asya Kezban Ayrancı

Ankara 2022

İÇİNDEKİLER

1. GİRİŞ...............................................................................................1

2. ULUSLARARASI DENİZ HUKUKU IŞIĞINDA OTONOM

DENİZ ARAÇLARININ HUKUKİ STATÜSÜNÜN

BELİRLENMESİNE YÖNELİK ANALİZ: SORUNUN

TESPİTİ..........................................................................................7

2.1. Otonom Deniz Araçlarının Hukuki Statüsünün

Belirlenmesinin Önemi............................................................. 7

2.1.1. Deniz Hukukunun İşleyişine Genel Bir Bakış............... 7

2.1.2. ODA’nın Yaygınlaşması ve Beraberinde Getirdiği

Deniz Hukuku Sorunu.................................................... 7

2.2. Uluslararası Deniz Hukukuna İlişkin Sözleşmelerdeki

Tanımlar.................................................................................. 12

2.2.1. BMDHS ....................................................................... 13

2.2.2. COLREGS ................................................................... 18

2.2.3. SOLAS......................................................................... 22

2.2.4. ISM Kodu..................................................................... 25

2.2.5. STCW .......................................................................... 28

2.2.6. MARPOL..................................................................... 30

2.3. ODA teknolojisi çerçevesinde öne çıkan bazı denizci

devletlerin iç hukuk tanımları................................................. 33

2.3.1. ABD ............................................................................. 34

2.3.2. İngiltere ........................................................................ 39

2.3.3. Fransa........................................................................... 42

2.3.4. Avustralya .................................................................... 47

2.3.5. Türkiye......................................................................... 49

2.4. Otonom Deniz Araçlarının "Cihaz" Olarak

Değerlendirilmesi ................................................................... 51

VIII

2.5. Otonom Deniz Araçlarının "Ekipman" Olarak

Değerlendirilmesi ................................................................... 52

3. BARIŞ ZAMANI TEMEL DENİZ HUKUKU

METİNLERİ ÇERÇEVESİNDE OTONOM

DENİZ ARAÇLARIN STATÜSÜNÜN

BELİRLENMESİNE İLİŞKİN SONUÇLAR............................55

3.1. Seyrüsefer Hakkı .................................................................... 55

3.1.1. Zararsız Geçiş Hakkı.................................................... 55

3.1.2. Transit Geçiş Hakkı ..................................................... 66

3.1.3. Takımada Geçiş Hakkı................................................. 69

3.1.4. Açık Deniz Özgürlüklerine İlişkin Haklar................... 70

3.2. Yargı Bağışıklığı..................................................................... 71

3.3. Deniz Güvenliğine İlişkin Belirli Kolluk İşlevlerini Yerine

Getirme Hakkı ........................................................................ 74

3.4. Denizciliğe ilişkin diğer sözleşmelerin otonom deniz

araçları üzerindeki etkileri ...................................................... 76

3.4.1. BMDHS ....................................................................... 76

3.4.2. COLREGS ................................................................... 77

3.4.3. SOLAS......................................................................... 80

3.4.4. ISM Kodu..................................................................... 87

3.4.5. STCW .......................................................................... 89

3.4.6. MARPOL..................................................................... 90

4. DENİZDE SİLAHLI ÇATISMA HUKUKU VE OTONOM

DENİZ SİLAH SİSTEMLERİ....................................................91

4.1. Denizde Silahlı Çatışma Hukuku İlkeleri Kapsamında

Otonom Deniz Silah Sistemlerinin Hukuka Uygunluğu ........ 94

4.1.1. Silaha İlişkin Uluslararası Hukuk Kuralları................. 95

4.1.1.1. Belirli Bir Askerî Hedefe Yönlendirilemeyen

Savaş Araçları ................................................ 95

4.1.1.2. Gereğinden Ağır Yaralama Veya Gereksiz

Acı Çektirmek................................................ 96

IX

4.1.1.3. Silahın Hukuka Uygunluğunun Test Edilmesi 97

4.1.2. Hedeflemeye İlişkin Kurallar....................................... 98

4.1.2.1. Ayrım Gözetme ............................................... 98

4.1.2.2. Orantılılık ...................................................... 100

4.1.2.3. Saldırıda Alınacak Önlemler......................... 102

4.1.3. Arkin’in “Etik Yönetici” (“Ethical Governor”)......... 105

4.1.4. Uluslararası Toplumların ve Devletlerin

Otonom Silah Sistemlerinin Hukuka Uygunluğuna

Dair Görüşleri ............................................................ 106

4.2. Muharip Statüsünden Yararlanılması ................................... 109

4.3. Sorumluluk ........................................................................... 113

4.3.1. Otonom Deniz Araçları Kapsamında Devletin

Sorumluluğu............................................................... 114

4.3.2. Otonom Deniz Araçları Kapsamında Yapay Zekânın

Sorumluluğu............................................................... 115

4.3.3. Otonom Deniz Araçları Kapsamında Askerî

Komutanın Sorumluluğu............................................ 118

4.3.4. Otonom deniz araçlarının kullanılmasına ilişkin

askerî komutanın sorumluluğu................................... 119

4.3.3.1. Otonom Deniz Araçlarının Bir Muharebe

Yöntemi Olarak Kullanılmasına İlişkin

Askerî Komutanın Sorumluluğu.................. 120

4.3.3.2. Otonom Deniz Araçlarının Yasaklı Bir

Savaş Aracı Olarak Muharebede Komutanın

Sorumluluğu................................................. 122

4.3.3.3. Otonom deniz araçlarının

dizaynırı/üreticisi/programcısının kişisel

sorumluluğu ................................................. 122