Rusya Federasyonu Örneği Işığında Milletlerarası Ticari Tahkim ve Mahkemelerin Tahkime Müdahalesi

Rusya Federasyonu Örneği Işığında Milletlerarası Ticari Tahkim ve Mahkemelerin Tahkime Müdahalesi

Dr. Öğr. Üyesi Salimya GANIYEVA

2020/06 1. Baskı, 431 Sayfa

ISBN 978-625-708-844-2

Uluslararası ticari ilişkilerin gelişiminde büyük katkısı olan milletlerarası ticari tahkime devlet mahkemelerinin müdahalesini Rusya Federasyonu hukuku çerçevesinde incelemeye karar verdiğimde, konu ile ilgili Rusya’da araştırma yapmam kaçınılmaz olmuştu.

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ  7

İÇİNDEKİLER 9

KISALTMALAR 19

GİRİŞ  23

BİRİNCİ BÖLÜM

MİLLETLERARASI TİCARİ TAHKİM VE BU KURUMUN

ULUSLARARASI HUKUK VE RUS HUKUKUNDA DÜZENLENMESİ

DEVLET MAHKEMELERİNİN TAHKİME MÜDAHALESİ KAVRAMI

I GENEL OLARAK TAHKİM KAVRAMI VE TAHKİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ 25

A GENEL OLARAK TAHKİM KAVRAMI  25

B TAHKİMİN BENZER KURUMLARDAN AYRILMASI 29

1 Arabulucu Kurumu  29

2 Hakem-Bilirkişi Kurumu 33

C TAHKİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ  35

II MİLLETLERARASI TİCARİ TAHKİM KAVRAMI 40

A MİLLETLERARASI TİCARİ TAHKİMİN HUKUKİ NİTELİĞİ  44

1 Akdî Teori  45

2 Kazaî Teori  47

3 Karma Teori  50

4 Bağımsız Teori  51

5 İmtiyaz Teori 54

6 Teorilerin Değerlendirilmesi 54

B MİLLETLERARASI TİCARİ TAHKİMİN UNSURLARI 56

1 Esas Sözleşme 56

2 Tahkim Sözleşmesi veya Tahkim Şartı  57

a Tahkim Sözleşmesi 57

b Tahkim Şartı 65

3 Hakem Sözleşmesi 70

4 Tahkim Usulü 70

10 İçindekiler

C MİLLETLERARASI TİCARİ TAHKİMİN AVANTAJLARI VE

DEZAVANTAJLARI 71

1 Milletlerarası Ticari Tahkimin Avantajları  71

a Taraf İradesi 72

b Hakemlerin Tarafsızlığı ve Bağımsızlığı  73

c Uyuşmazlığın Uzman Kişilerce Çözümü  74

d Gizlilik  75

e Çabukluk ve Ucuzluk 77

f Hakem Kararının Kesinliği (Bağlayıcılığı) 80

g Hakem Kararının İcrası 81

h Hakemlerin Uzlaştırıcı Olması 82

2 Milletlerarası Ticari Tahkimin Dezavantajları 82

a Devlet Bakımından  82

b Tahkim Tarafları Bakımından 83

1) Temyiz Yolunun Kapalı Olması 83

2) Hakemlerin Yetkisinin Sınırlı Olması  83

D YAPISAL OLARAK MİLLETLERARASI TİCARİ TAHKİMİN TÜRLERİ 84

1 Ad Hoc Tahkim  85

2 Kurumsal Tahkim 87

III AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ ve RUSYA FEDERASYONU

ANAYASA MAHKEMESİ’NİN TAHKİME BAKIŞI 89

A AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ’NİN TAHKİME BAKIŞI 89

B RUSYA FEDERASYONU ANAYASA MAHKEMESİ’NİN TAHKİME BAKIŞI  90

IV MİLLETLERARASI TİCARİ TAHKİMİN ULUSLARARASI HUKUKTA

DÜZENLENMESİ 91

A ÇOK TARAFLI SÖZLEŞMELER  92

1 1899 ve 1907 Tarihli Uluslararası Uyuşmazlıkların Sulh Yolu ile

Çözümü Hakkında La Haye Sözleşmeleri 92

2 1923 Tarihli Tahkim Şartı ile İlgili Cenevre Protokolü ve 1927

Tarihli Yabancı Hakem Kararlarının Tenfizi ile İlgili Cenevre

Konvansiyonu 93

a 1923 Tarihli Cenevre Protokolü 94

b 1927 Tarihli Cenevre Konvansiyonu  95

3 1958 Tarihli Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve İcrası

Hakkında New York Konvansiyonu 96

4 1961 Tarihli Milletlerarası Ticari Tahkime İlişkin Avrupa

(Cenevre) Konvansiyonu  100

İçindekiler 11

5 1965 Tarihli Devletler ve Diğer Devletlerin Vatandaşları

Arasındaki Yatırım Uyuşmazlıklarının Çözümü Hakkında ICSID

Konvansiyonu  104

B ÇOK TARAFLI BÖLGESEL SÖZLEŞMELER  111

1 1972 Tarihli Ekonomik, Bilimsel ve Teknik İşbirliğinden

Kaynaklanan Uyuşmazlıkların Tahkim Yolu ile Çözümüne İlişkin

Moskova Konvansiyonu 111

2 1992 Tarihli Ekonomik Faaliyetlerden Kaynaklanan

Uyuşmazlıkların Çözümüne İlişkin Kiev Anlaşması  114

3 1975 tarihli Milletlerarası Ticari Tahkim Hakkında İnter-Amerikan

Konvansiyonu (Panama Konvansiyonu)  116

4 Arap Ülkeleri Arasında Tahkime İlişkin Sözleşmeler 117

C İKİ TARAFLI SÖZLEŞMELER  118

D DİĞER BELGELER  120

V MİLLETLERARASI TİCARİ TAHKİMİN RUS HUKUKUNDA DÜZENLENMESİ 120

A TARİHSEL GELİŞİM 120

B MEVCUT DURUM  123

1 Rusya Federasyonu’nda Milletlerarası Ticari Tahkim ile İlgili

Mevzuat 123

a Rusya Federasyonu Medeni Kanunu  123

b Rusya Federasyonu Medeni Usul Kanunu  124

c Rusya Federasyonu Arbitraj Usul Kanunu 125

d Rusya Federasyonu Tahkim Kanunu 126

2 Rusya Federasyonu Milletlerarası Ticari Tahkim Kanunu 127

a Genel Olarak  127

b Milletlerarası Ticari Tahkim Kanunu’nda Yer Alan Esaslar 128

1) Kanunun Uygulama Alanı 128

2) Milletlerarası Ticari Tahkimde Görülebilecek

Uyuşmazlıklar 129

3) Tahkim Anlaşması  130

4) Hakem Mahkemesi  131

a) Hakem Mahkemesinin Yetkileri 133

(1) Hakem Mahkemesinin Kendi Yetkisi ile İlgili Karar

Vermesi 133

(2) Hakem Mahkemesinin Geçici Hukuki Koruma ile

İlgili Karar Vermesi 133

12 İçindekiler

(3) Hakem Mahkemesinin Tahkim Yeri ve Tahkim

Lisanını Tayin Etmesi  134

(4) Hakem Mahkemesinin Tahkim Usulünü Tayin

Etmesi 135

(5) Hakem Mahkemesinin Uygulanacak Hukuku

Tayin Etmesi  136

(6) Hakem Mahkemesinin Bilirkişiyi Tayin Etmesi  138

b) Hakem Mahkemesinin Kararı 138

5) Devlet Mahkemelerinin Tahkime Müdahalesi 139

a) Mahkemelerin Destek Niteliğinde Tahkime

Müdahalesi 139

(1) Hakem Mahkemesinin Teşkili 139

(2) Delillerin Temini  140

(3) Geçici Hukuki Korumanın Sağlanması  140

b) Mahkemelerin Adli Denetim Niteliğinde Tahkime

Müdahalesi 140

(1) Hakem Mahkemesinin Yetkisi Hakkında Karar

Vermesi  140

(2) Hakem Kararının İptali 141

(3) Hakem Kararının Tanınması ve Tenfizi  142

3 Ad Hoc Tahkimin İşleyişine İlişkin Rusya Federasyonu Ticaret ve

Sanayi Odası Milletlerarası Ticari Tahkim Mahkemesi’nin (ICAC)

Destek Niteliğindeki Bazı Fonksiyonlarını Düzenleyen 2017

Kuralları 143

VI RUSYA FEDERASYONU’NDA MİLLETLERARASI TİCARİ TAHKİM

MERKEZLERİ 145

A RUSYA FEDERASYONU TİCARET VE SANAYİ ODASI DENİZ TAHKİM

KOMİSYONU (MAC)  146

B RUSYA FEDERASYONU TİCARET VE SANAYİ ODASI MİLLETLERARASI

TİCARİ TAHKİM MAHKEMESİ (ICAC)  151

1 Sovyetler Birliği Ticaret Odası Dış Ticaret Tahkim Komisyonu  152

2 Sovyetler Birliği Ticaret ve Sanayi Odası Tahkim Mahkemesi  159

3 Rusya Federasyonu Ticaret ve Sanayi Odası Milletlerarası Ticari

Tahkim Mahkemesi 160

VII DEVLET MAHKEMELERİNİN TAHKİME MÜDAHALESİ KAVRAMI167

A MAHKEMELERİN TAHKİME MÜDAHALESİNİN TARİHÇESİ 170

İçindekiler 13

B MAHKEMELERİN TAHKİME MÜDAHALESİ İLE İLGİLİ YAKLAŞIMLAR 172

C BAZI ULUSLARARASI BELGELERDE MAHKEMELERİN TAHKİME

MÜDAHALESİ  174

1 1961 Tarihli Avrupa Konvansiyonu 174

2 UNCITRAL Model Kanunu 175

D RUS HUKUKUNDA MAHKEMELERİN TAHKİME MÜDAHALESİ 176

1 Devrim Öncesi Rusya’da Devlet MahkemelerininTahkime

Müdahalesi 176

2 Milletlerarası Ticari Tahkim Kanunu’nda Mahkemelerin Tahkime

Müdahalesi 179

a Yetkili Mahkeme: Devlet (Federal) Arbitraj Mahkemeleri 179

1) Kavram Meselesi  182

2) Devlet Arbitraj Mahkemelerine İlişkin Düzenlemeler 184

a) Rusya Federasyonu Arbitraj Mahkemeleri Kanunu 184

b) Rusya Federasyonu Arbitraj Usul Kanunu  185

b Devlet Mahkemelerinin Tahkime Müdahalesinin Sınırı 186

İKİNCİ BÖLÜM

RUSYA FEDERASYONU’NDA DEVLET MAHKEMELERİNİN

MİLLETLERARASI TİCARİ TAHKİME

DESTEK SAĞLAMAK SURETİYLE MÜDAHALESİ

I HAKEM MAHKEMESİNİN TEŞKİLİ BAKIMINDAN MAHKEMELERİN DES-

TEK SAĞLAMASI  187

A MİLLETLERARASI TİCARİ TAHKİMDE HAKEM MAHKEMESİNİN TEŞKİLİ 187

1 Uluslararası Belgelerde Hakem Seçimi 188

2 Milletlerarası Ticari Tahkim Kanunu’nda Hakem Seçimi  189

a Hakem Seçimi ile İlgili Düzenleme  189

1) Hakemlerin Sayısı 191

2) Hakem Seçilebilecek Kişiler 191

a) Genel Olarak 191

b) Hakemlerin Tarafsızlığı ve Bağımsızlığı  195

3) Hakemlerin Taraflarca Seçilmesi 198

a) Tek Hakemli Mahkeme 198

b) Üç Hakemli Mahkeme  199

b Hakemin Seçiminde Mahkemenin Destek Sağlaması  199

c Hakemin Reddinde Mahkemenin Destek Sağlaması  200

B ICAC TAHKİM KURALLARI’NDA HAKEM MAHKEMESİNİN TEŞKİLİ 202

14 İçindekiler

II DELİL TEMİNİ BAKIMINDAN MAHKEMELERİN DESTEK SAĞLAMASI 203

A MİLLETLERARASI TİCARİ TAHKİMDE DELİL TEMİNİ 204

1 Delil Teminine İlişkin Bazı Görüşler  205

2 Delil Teminine İlişkin Bazı Yöntemler  207

B BAZI ULUSLARARASI BELGELERDE DELİL TEMİNİ 208

1 Uluslararası Sözleşmeler  208

a 1954 Tarihli Hukuk Usulüne Dair La Haye Sözleşmesi  209

b 1963 Tarihli Konsolosluk İlişkileri Hakkında Viyana Sözleşmesi  210

c 1970 Tarihli Hukuki ve Ticari Konularda Yabancı Ülkelerde

Delil Sağlanması Hakkında La Haye Sözleşmesi 210

2 Diğer Belgeler 212

a UNCITRAL Model Kanunu 212

b Milletlerarası Barolar Birliği’nin (IBA) Kuralları 213

c Milletlerarası Tahkimde Yargılamanın Etkin Şekilde

Yürütülmesine İlişkin Prag Kuralları 215

C MİLLETLERARASI TİCARİ TAHKİM KANUNU’NDA DELİL TEMİNİ 219

1 Genel Olarak  219

2 Delil Temininde Mahkemelerin Destek Sağlaması 220

D ICAC TAHKİM KURALLARI’NDA DELİL TEMİNİ  222

III GEÇİCİ HUKUKİ KORUMA BAKIMINDAN MAHKEMELERİN DESTEK

SAĞLAMASI 222

A MİLLETLERARASI TİCARİ TAHKİMDE GEÇİCİ HUKUKİ KORUMA  226

1 Geçici Hukuki Korumanın Hukuki Niteliği 226

2 Tahkim Yargılamasında Geçici Hukuki Koruma Tedbirleri 227

3 Bazı Uluslararası Belgelerde Geçici Hukuki Koruma 228

a Uluslararası Sözleşmeler 228

b UNCITRAL Model Kanunu ve UNCITRAL Tahkim Kuralları 228

4 Rusya Federasyonu Tahkim Uygulamasında Geçici Hukuki

Koruma 230

a Genel Olarak 230

b Milletlerarası Ticari Tahkim Kanunu’nda Geçici Hukuki

Koruma  234

B GEÇİCİ HUKUKİ KORUMA BAKIMINDAN HAKEM MAHKEMESİNİN

YETKİSİ  235

C GEÇİCİ HUKUKİ KORUMA BAKIMINDAN MAHKEMELERİN YETKİSİ 237

1 Milletlerarası Ticari Tahkim Kanunu’ndaki Düzenleme 237

2 Arbitraj Usul Kanunu’ndaki Düzenleme  237

İçindekiler 15

a Geçici Hukuki Koruma ile İlgili Yetkili Mahkemeye

Başvurulması 238

b Mahkeme Tarafından Alınacak Geçici Hukuki Koruma

Tedbirleri  240

3 Mahkemenin Yabancı Tahkim ile İlgili Geçici Hukuki Koruma

Kararı Verme Yetkisi  241

4 Yabancı Geçici Hukuki Koruma Kararlarının Tenfiz Sorunu  246

a 1958 Tarihli New York Konvansiyonu Çerçevesinde 247

b Rus Hukuku Çerçevesinde 249

D ICAC TAHKİM KURALLARI’NDA GEÇİCİ HUKUKİ KORUMA 250

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

RUSYA FEDERASYONU’NDA DEVLET MAHKEMELERİNİN

MİLLETLERARASI TİCARİ TAHKİME ADLİ DENETİM YOLUYLA MÜDAHALESİ

I HAKEM KURULUNUN YETKİSİ BAKIMINDAN MAHKEMELERİN

MÜDAHALESİ 252

II HAKEM KARARLARINA KARŞI KANUN YOLU OLARAK İPTAL DAVASININ

AÇILMASI BAKIMINDAN MAHKEMELERİN MÜDAHALESİ  254

A KANUN YOLLARI HAKKINDA GENEL BİLGİ  254

1 Kanun Yollarının Türleri 255

2 Hakem Kararına Karşı Başvuru Yolları  255

B BAZI ULUSLARARASI BELGELERDE İPTAL DAVASI 257

1 1961 Tarihli Avrupa Konvansiyonu 258

2 1965 Tarihli ICSID Konvansiyonu 259

3 UNCITRAL Model Kanunu 260

C MİLLETLERARASI TİCARİ TAHKİM KANUNU’NDA İPTAL DAVASI  260

1 İptal Davasına İlişkin Genel Esaslar 262

a Başvuru Yapan Taraf  262

b Dava Açma Süresi ve Başvuru Prosedürü  264

c İptal Davasından Feragat Etme 270

2 İptal Sebepleri  272

a İptal Davasını Açan Tarafın İspatlayacağı İptal Sebepleri  273

1) Taraflardan Birinin Ehliyetsiz Olması veya Tahkim

Anlaşmasının Geçersiz Olması 273

a) Taraflardan Birinin Ehliyetsiz Olması 273

b) Tahkim Anlaşmasının Geçersiz Olması  276

16 İçindekiler

2) Hakem Seçimi ve Tahkim Yargılamasından Usulüne Göre

Haberdar Edilmemesi ya da Başka Haklı Sebeplerden

Ötürü Savunmasını Yapamaması  280

3) Hakem Mahkemesinin Tahkim Anlaşmasında

Öngörülmeyen Bir Uyuşmazlık Hakkında ya da Tahkim

Anlaşması Dışında Kalan Bir Konuda Karar Vermesi  283

4) Hakem Mahkemesi veya Tahkim Prosedürünün Tarafların

Anlaşmasına veya Federal Kanuna Uygun Olmaması  286

b Mahkemece Re’sen Dikkate Alınacak İptal Sebepleri 288

1) Uyuşmazlığın Tahkime Elverişli Olmaması 288

a) Tahkime Elverişlilik Kavramı 288

b) Rus Hukukunda Tahkime Elverişlilik ve Hakem

Kararının Tahkime Elverişsiz Bir Konuda Verilmesi

Nedeni ile İptali  292

2) Hakem Kararının Rusya Federasyonu Kamu Düzenine

Aykırı Olması  300

a) Kamu Düzeni Kavramı  300

b) Hakem Kararının Kamu Düzenine Aykırılığı Nedeni ile

İptali  305

3 İptal Davası Açılmasının Sonuçları 309

a İptal Davasının Mahkemece Reddi  310

b İptal Davasının Mahkemece Kabulü  312

III YABANCI HAKEM KARARLARININ TANINMASI VE TENFİZİ

BAKIMINDAN MAHKEMELERİN MÜDAHALESİ 316

A ULUSLARARASI BELGELERDE HAKEM KARARLARININ TANINMASI VE

TENFİZİ 317

1 1958 Tarihli New York Konvansiyonu’na Göre Yabancı Hakem

Kararlarının Tanınması ve Tenfizi  320

a New York Konvansiyonu’nun Uygulama Alanı  321

b New York Konvansiyonu Uyarınca Yabancı Hakem

Kararlarının Tanınması ve Tenfizi Davalarında Usul  324

c New York Konvansiyonu Uyarınca Yabancı Hakem Kararının

Tanınması ve Tenfizini Engelleyen Haller  328

1) Aleyhine Karar Verilen Tarafın İspatlayacağı Ret Sebepleri 330

a) Tahkim Taraflarının Ehliyetsiz Olması veya Tahkim

Anlaşmasının Geçersiz Olması 330

(1) Tahkim Taraflarının Ehliyetsiz Olması 330

(2) Tahkim Anlaşmasının Geçersiz Olması  333

İçindekiler 17

b) Hakem Tayininden veya Tahkim Yargılamasından

Haberdar Edilmemesi veya Savunma Haklarının

İhlâl Edilmesi  338

c) Hakem Kararının Tahkim Anlaşması Dışında Bir Konu

Hakkında Verilmesi veya Tahkim Anlaşmasının

Kapsamını Aşması 343

d) Hakem Mahkemesinin Kuruluşu ya da Tahkim

Prosedürünün Tarafların Anlaşmasına veya Tahkim Yeri

Hukukuna Aykırı Olması  346

e) Hakem Kararının Taraflar İçin Bağlayıcı Olmaması

veya İptal Edilmesi ya da Askıya Alınması  349

(1) Hakem Kararının Bağlayıcı Olmaması  350

(2) Hakem Kararının İptal Edilmesi veya Askıya

Alınması  353

2) Tenfiz Mahkemesince Re’sen Dikkate Alınacak Ret

Sebepleri  356

a) Hakem Kararına Konu Olan Uyuşmazlığın Tenfiz

Devletinin Hukukuna Göre Tahkime Elverişli Olmaması  357

b) Hakem Kararının Tenfiz Devletinin Kamu Düzenine

Aykırı Olması 360

2 UNCITRAL Model Kanunu 369

B MİLLETLERARASI TİCARİ TAHKİM KANUNU’NDA HAKEM

KARARLARININ TANINMASI VE TENFİZİ  370

C TANIMA VE TENFİZ DAVASININ AÇILMASININ SONUÇLARI  372

1 Tanıma ve Tenfiz Talebinin Mahkemece Kabulü 373

2 Tanıma ve Tenfiz Talebinin Mahkemece Reddi 374

D RUSYA FEDERASYONU’NDA YABANCI HAKEM KARARLARININ TENFİZİ

VE İCRASINA İLİŞKİN BAZI SORUNLAR 375

SONUÇ 379

KAYNAKÇA 383

İNTERNET KAYNAKLARI  430